Wp/tig/ክታብ - መዐደዩት - እዴ ወድ-ምነይ

እዴ ወድ ወድ - ምነይ

ዳዊት የውሃንስ

ሳሕል እትዘከር እት ህሌኮ፡ እዴ ወድ- ምነይ ወቀይሕ መሬት ለልትበሀለ አካና ልትዋሰፎ እዬ።

ዲብ ሰነት 1979፡ ሐቆ እንሰሓብ፡ ደርግ ህለ ለልትበሀል ዴሽ ወጽዋር እንዴ አትፈረረ ስሜት ሰውረት ኤረትርየ እግል ልክሬ፡ ክምሰል ትበገሰ፡ መርከዝ ጀብሀት ሸዕብየት ወመድሕናይት ሰውረት ለወለት ሳሕል ላተ አራግ ዐለት። አራግ እግለ “ሰንጥቅ” እበ ትብል ስም ለትከወነት ናይ ሰልፍ ውሕደት ደባባት ምህሮ ወተእሂል እንዴ ሀበት ምስል ደባባቱ ክትል ሀበቱ። ሐቆ እንሰሓብ፡ ለእብ ዶልዶሉ ምን አባይ ለትሰለበ ስለሕ ክቡድ ወደባባት ዲብ አወድግ አራግ ቱ ዕስኩር ለዐለ። ሰብ ደባባት ህዬ ምን ለትፈናተየ ውሕዳት ሐርብ፡ቅስም መዋሰላት ወበሕርየት ለአምጽአውሽ መንደሊታት ዐለው።

ዲብ አራግ፡ ለሰብ ደባባት ዲብለ ዐለው እቱ ወደግ፡ ሐቴ ዐባይ ጋምለት ቀጼተት ዐለት። ለቀጼተት መበገሲት ወመርከዝ ሰብ ደባባት እትገብእ፡ መደት ሐቴ ህዬ ለሰብለ ደባባት ስወ (ስልቀ) እንዴ ወደው ዲብ ሐንቴሀ ጎይለ እንዴ ዐመረው እግል ልተልሀው አንበተው። ሳምኤል (ወድ-ምነይ) እሙር ዜብጣይ ከበሮቱ ለዐለ። ለወክድ እግለ ከበሮ ሰኒ እንዴ ወደ ጠናበበየ። ምስል ወድ ምነይ ዲብለ መናሰበት ለሀ ተኣመርነ። ህቱ በዐል ደባበት አነ ህዬ ነፈር ድድ ጥያራት ረሻሽ ሰበት ዐልነ፡ ቀደሙ ሕድ ነአምር ይዐልነ። ሐቆ ሕድ ኣመርነ ወድ ምነይ እብ ሸፋግ ምን አራግ አስክ ድፈዓት ቅብለት ምፍጋር ጸሓይ ሳሕል፡ ድውራት ቀይሕ መሬት፡ ዲብ ሓምሳይ ወራር እግል ልሻርክ ጌሰ።

ሓምሳይ ወራር ምን ዮም 13 አስክ 26 ዩልዮ 1979 ዲብ ክልኢተን ጀብሃት እብ ጥያራት ሐርብ አምበተ። ደባባት ወመዳፍዕ ህዬ አሰሩ ገብአ። እተ መደት ለሀ ዴሽ ደርግ አስክ ዐንቀሩ ዕንዱቅ ምንመ ዐለ፡ዴሽ ሸዕቢ መህሮቱ እንዴ ሰደ ዳፈዐ። እብ ክልኢቱ ጀሃት እብ ትሉሉይ ህጁማት ገብእ አስመነ። ሓምሳይ ወራር፡ ቀደሙ ምነ ዐለ ወራራት፡ ለትደቀበ ወለሬመ ወቅት ለነስኣቱ ለዐለ።ወድ-ምነይ ለዐለ እተ ደባበት ቀናብል ሑድ ምንመ ዐለ እግለ፡ ለተሀየበተ ምህመት እግል ተአግዴ ትትሓረብ አስመነት።

አምዕል ሐቴ ምነ ሐርብ ድቁብ ገብእ እተ ለዐለት ሳምን፡ ምነ እት ቀይሕ መሬት አስክ ሰዋትር አባይ ቀናብል ትፌትት ለዐለት ደባበት ድቁብት ክርን መጺጸት ትሰመዐት። አንፋርለ ደባበት ዘብጥ እንዴ አትካረመው ምን ገንሐው እለ ኢኮን ዎሮት መለሀዮም እዴሁ ዲብ መድፌዕ ደባበት ጭቅጥት ዲብ እንተ ረአው። ለነፈር እግል ለአድሕኖ ትባደረው።ብዕዳም ሙናድሊንመ እግል ልርድኦ ምንመ መጸአው፡ ብዝሔ አዳም ፋኢደት ኢትረከበት ምኑ። መጺጸትለ ነፈር ይአትካረመት። እብ ቃብል እሊ ዲብ ልትኬለም ወለአኬ ትገይስ። እግል ለድሑኑ ክሎም ትጻገመው። ምናተ። ለትገብእ ሴመ ይዐለት።

መደት ሰልፍ ዲብለ ናይ ደባባት ወሕዳት፡ እብ ሰበት ደባበት አምር ለዐለ እሉ ሙናድል ይዐለ።እትሓድ ሶፌት እግል ደርግ ለሀበቱ ደባባት ርኢ ለለአምር ሙናድልመ ይዐለ። ሰበት እሊ ዲብ ሽቅል መሻክል ሳድፍ ዐለ። ምስል ወቅት ላኪን ሰዋጎት ደባበት፡ ቅምብለት ኣተዮት ወለክፍ ምንመ ኣመረው፡ ለተርፍ ምኖም ብዙሕ ዐለ። ሳምኤል ወድ-ምነይ፡መድፌዕ ደባበት ዲብ ለክፍ እንዴ ተሀመለ እዴሁ ዲበ መድፍዕ ለደውር እቡ ከረየ።ለመድፌዕ እዴ ወድ-ምነይ እንዴ ለከመ ከርስ አተከ ወጀዕ ለተሓበረት እተ ክርን ተሌት። እዴ ወድ- ምነይ ምነ ኣትየት እቱ ለዐለት ጨቢብ ስቅ እግል አፍገሮት፡ ለዐስር ክልኤ ወሰር ኩንታል ለልትመዘን መድፌዕ እግል ልትፈተሕ ዐለ እሉ። ምን ላኪን ልፍትሑ? እብ ከፎ ልፈተሕ? መስአለት ዐባይ ገብአት። ለክፋል መድፌዕ እግል ልትፈተሕ ምንመ ቀድር፡ እተ ወቅት ለሀይለፈትሑ ይዐለ። ወለ ፍቶሕ ዲብ እንቱ ረኤኩዉ ለልብልመ ተሐገለ።

ደባበት ምን ደፈዕ ትከሬት። እዴ ወድ-ምነይ እግል አድሐኖት አፍካርብዞሕ መጽአ።ፍተሕ ላኪን ኢትረከበ። ህቱ እዴሁ እንዴ ትጸበጠት ዲብ ልግዕር ሰዓታት ሐልፈ።

ወጀዕ እንዴ ሰምዐ እግል ልርደእ ለመጽአ ዲብ ደባበት እንዴ ዐርገ እበ ጨባይብ ባባት እንዴ ሸበ ምን ርእየት እንዴ ሐልፈ እግል እዴ ወድ-ምነይ ለለአነግፍ ፍክር ለለአመጽእ ሰበት ኢትረከበ፡ ለእግል ከበሮ ሰኒ እንዴ ወዴት ለጠናብብዲብ ሽቅል ልግበእ ወግድለ ለሐይለ ለዐለ አለቡ እዴ ወድ-ምነይ እብ ስልስለት ዕክትናይ ከልብ ክምሰል ተአሰረት በዐለ እብ በቲክ ሰእየት እግል ልጥረዕ ወልንበዕ አምበተ።

ወቅት ዲብ ረይም አክለ ጌሰ ልትክዔ ለዐለ ደም ወድ-ምነይ አክለ ሀነነእትለኬለም ሰበት ጌሰ፡እግል ኢሊሙት መብዘሖም ዲበ ባካት ለዐለው ሙናድሊን፡አርዌሕ እግል አንገፎት ገሮብ አንቀሶት እተ ልብልፍክር አተፈቀው። ምስለ ዐለት ጸሓይ ዲብ ቀበትለ ደባበት ሐፋነት አስክ 40 ዲግሪ ሰንትግሬድ በጽሐት።ወድ-

ምነይ እምበለ ምን እዴሁ ለትከዐ ደም ምን ገሮቡመ ውሒዝ ለትመስል ለህበት ሰበት ትክዔት፡ ገሌ ሙናድሊን ማይ ሽከር ወጬት እንዴ በጭበው አስተው። ሰር ህዬ እት ረአሱ ማይ ከዐው እግሉ።

ለዲብ ክእነ ላተ ኢነት እብ ዎሮ ነፈር ለመጽአ ውክሎም ለትከበተው ረአይ፡ እዴ ወድ-ምነይ እንዴ ቀረጭከ አድሐኖቱ ለልብል ዐለ።ዎሮት ነፈር እግለ ዲብ ሰንዱቅ ናይለ ደባበት ለዐለት ጀርደት እንዴ ጸብጠ ምን ቤተ መች እንዴ አበለየ ዲብ ሐጺነ ደባበት ሰሐለየ።ምናተ፡ ለሰኪን ስገ እት ኢኮን ዐጭም ትቀርጭ ሚ ኢፋለ ሸክ ሰበት ወደው ብዕደት ፍክረት አናደው። እንዴ ጸንሐው ህዬ ሕኔት እብ ጀርደት እብ ፋስ ለሐይስ ለልብል ረአይ ሰበት ቀርበ፡ መብዘሖም ዲበ ሓርያይ ረአይትዋፈቀው። ለጀርደት ህዬ ዲብ ቤተ አቴት። እተ ዶለ ወድ- በርሄ ሰዋገ ደባበት ዎሮት ሐጪር ለልአጭረዋርሕ ፋስ እንዴ አምጸአ እደዩ ሻመከ። እበ ገዚፍ እደዩ ወትሩድ ሕርቱማሁ እግለ ፋስ ሰኒ ማሰሐዩ።ወድ- በርሄ ምስዳር እንዴ ኢነስእ ምን መስኡሉ አዋምር እግል ልትከበት ሰበት ዐለ እሉ ላኪን፡ ለክልዶል እግል ለአተስል እበይኑ ገብእ ለዐለ መስኡሉ ታከ። “ ከሚ… ኒዴ? ዲብ ልብል ትሰአለዩ።ሰሎሞን “ጽንሖ ኢንሽፈግ…” እንዴ ቤለ ትም ወደ። ለጀማዐት ጥርዓን ወወጀዕ ውድ-ምነይ ዲብ ለአተንሱ ለተሀየበዮም በሊስ ሰበት ኢትረይሐው እሉ ምስል እት ቀደምለ ቃእደ ስርየት በጥረው። አርአየ (ወድ-ሞይ) ለልትበሀል ቃእደ ደባበትመ “… ሐቴ ኒዴ፡ እሊ ሕጻን ደሙ ትከለሰ ዲብ እዴነ እት እንቱ ኢልሙት። ሐሬ ህዬ ወቅት ነአትራይም ሰበት ህሌነ ጋንግሪን እግል ኢሊዴ…”ቤለ።

ወድ-ምነይ፡ “…የሀው ረሕመት አለብኩም…ሐቴ ርሳሰት ትምሕኮ ምንዬ… አፎ ኢትቀትሉኒ…ክእነ ዲብ እትዐዘብ እግል ኢሙት ተሐዙኒ ህሌኩም…” ለትብል ህግየ መራር አስመዐ።

እንዴ አትለ ወደ-ምነይ “እንቱም ሐሰብኩም…መለህይኩም አነ ማሚ…? ዲብ እመይት ትም እንዴ ትበው ትርኡኒ…አሕ” ዲብ ልብል ወለጅማዐት ምን ሐዲስ ጀርደት ወፋስ ዲብ ለአዳሉ ሐቴ ገብአት።

ዲብለ ወክድ ለሀይ ሰዋግ ለንድሮቨር ለዐለ ሙናድል ዮሴፍ ተስፋጋብር

(ጀርመን) ለቴለል ልትዘከር እት ህለ ክእነ ልብል፡-

“ሰለሙን እግል ሐኪም ብርጌድነ፡የማኔ ጸጋይ እግል እምጽኡ ሰበት ለአኬኒ፡ መውዒ መለሀዬ ሕኔት እሰምዕ ወእኩይ እርኤ ምነ አካን ትባለሐኮ። አደሐ ምድር መኪነቼ እንዴ ሀረስኮ ህዬ ተሀርበብኮ። ሱድፈት ክልኤ ጥያረት ሐርብ እንዴ ትደሀረየ ምን ጀሀት ግብለት መጽአየ። ዲብ ሀማት ትሩድ ኩሩይ ሰበት ዐልኮ ላኪን ብዙሕ ይዐጅቤኒ። ላመ ጥያራት ሰበት ኢረአያኒ አውመ ቀናብል

ገብእ እክሉሳት ዐለየ ኢለክፈየ እቼ። ሐሊበት እንዴ በጽሐኮ የማነ ረከብኮ ወእብ ሰበትለ ቴለል ሓኬኮ እግሉ። የማኔ ይአደገ። ኣላቱ እንዴ አዳለኒጊስ ቤሌኒ። የማኔ እግል እዴ ወድ-ምነይ እብ ከፎ ለአነጅየ ዲበ ልብል ሸቀላት ኣቲ ዲብ አነ ህዬ አስክ ቀይሕ መሬት ተሀርበብኮ።

እተ መደት ለሀ፡ዕያደት ለዐባይ ዲብ ሐሊበት ዐለት። ሙጀርሒን ብዝሓም ሰበት ዐለው እቱ ብዝሔ ሽቅል ዐለ እቱ። ለትአሸዐልል ሐብሬ ክምሰል በጽሐቶም ላኪን ለአንፋር ዝያደት ሐስበው ወእብ ሸፋግ ለትገብእ እግል ልባስሮ ህዬ ቀረረው። እግል ራድኢት ለገብእ ሽነጥ ሰበት ዐለ እሎም የማኔ ምነ ሽነጥ ሐቴ እንዴ ተሆገለ እበ አሳስለ ተሐበረዩ ዐጭም ለቀርጮ እቡ መጋዝ ነስአ። ለመጋዝ ነዲፍ ሰበት ኢኮን ዲብ ዲቶል ወኣዮዲን እንዴ አንደፈ እግል ልትነፈዕ እቡ ቀረረ።

ቃእድ ስርየት ደባባት ሰለሙን አብረሀ (ረሻይደ) ወጀዕ ወጥርሓት ወድ ምነይ ክምሰል ረአ ለመድፍዕ እንዴ ፈትሐከ ለእዴ እግል ትፍገር ትቀድር ለልብል ፍክር ምንመ ዐለ እሉ እብ ፋስ አው ጀርደት እዴ ዎሮት ሙናድል ገሪብ ላተ ነፍሱ ኢረዴተ። ሰበት እሊ ወድ-ምነይ እግል መደት ሰለስ ሳዐት “ኡይ” ዲብል ልብል ተዐዘበ። ረሻይደ ገሌ ሐል ጀላብ እግል ንርከብ ወቅት ምን እነስእ ለሐይስ ለልብል ፍክር ዐለ እሉ። እሊ ፍክር እሊ እንዴ ጸብጠ ዘብጥ ናይለ ክልዶል ለሆብል ለዐለ ጥያራት ሐርብ ሕስሩ እንዴ ኢወዴ ሐኪም ብርጌድ የማኔ አስክ መጽእ ትጸበረ።

የማኔ አስክ መጽእ፡ እግል ወድ በርሀ ለገብአት ትግበእ ምስዳር እግል ኢልንሰእ ሐዘረዩ፡ እግል መንገፎ ወድ-ምነይ ዲብ ፈትሕ ወለአስር ህዬ ዲብ ምግብ ሐቴ ሓጀት ትቅብ ትቤ እቱ። ረሻይደ ለፍክረት ምስል ቴለል ባጽዕ 1978 እንዴ አትጻበጣ ቱ ለአምጸአየ። “…ዲብ ሐርብ ባጽዕ…እትጀህ አጂፕ… በዐል ደባበት አካን እግል ልበድል አማውር ተሀየቤነ። ደባበት እንዴ ተሐረከት ሰበጣን ደባበት ዳንን ሰበት ዐለ ላኪን ዲብ አካን ቃእድ ደባበት እት አነ እብ ስምጬ መድፍዕ ግረ እንዴ አቅበለ ለደባበት ክምሰል ከርዐ አደንገጼኒ። እብ ክሻፈትለ ደባበት ሸንከት ከደን ክምሰል አቅመትኮ ህዬ ሰበጣነት ደባበት እት ከንፈር ሕሊል ሽርብት እት እንተ ረኤኩወ። ለበዐል ደባበት እግለ ደባበት ገጽ ግረ ክምሰል በልሰየ ላኪን ለመድፍዕ ለሓለትለ መድፌዕ እባሀትዘከረተኒ። አይወ… መድፍዕ ምስል ሐቴ ሓጀት ዶል ልትዳገሽ ገጽ ግረ ለአቀብል ለልብል ፍክር ህዬ በይኤኒ…፡”

እሊ እንዴ ፈቅደ ሰለሙን እግል ወድ-በርሄ እግለ ጻብጡ ለዐለ ፋስ እንዴ ለከፈ ለደባበት እግል ለሀርሰ ሐበረዩ።ለፍክረት እት ልቡ ሰበት ዐለ ሕኔት እብ

ህግየ እብ ፍዕል እግል ሊደዩ ሰበት ሐዘ፡ “ዐሬኒ!” እንዴ ቤለ ቀደሙ ጌሰ ወአካን ሐረ።

አርወሐት መለሀዩ እግል ለአንግፍ ፋስ ራፍዕ ለዐለ ወድበርሄ፡ እግለ ፋስ ዲብ አካኑ እንዴ በልሰ እተ ዶሉ እግለ ደባበት ሀረሰየ። ምነ ዐለት እተ አካን አስክለ ዐቢ ሕሊል ገረግር አስመረ ገጽነ፡ ሕነ እብ እግር ወህቱ እብ ደባበት ትብገስነ። ምስለ እብ መጺጸት እንዴ ተዐበ እት ቅያብ እግል ልእቴ ቃርብ ለዐለ ወድ ምነይ፡ዎሮት ሙናድል ምነ ደባበት ሽብብ እንዴ ቤለ እበ ትሳበረት ህግየ ሻፍገት፡… “እሊ ነፈር እኩይ ህለ… እት ቅያብ ለአቴ ህለ! ያጅማዐ ገሌ ንባስር እንዴ ኢመይት ምኒነ”እንዴ ቤለ፡ እብ ሸፋግ ለሐስበየ እግል ልውዴ እተቀደሙ ዕጨት ዐባይ ረአ።ወድበርሄ እግል አፍ ሰበጣነት ናይለ ደባበት እንዴ አትራትዐ ምን ቀደም እግለ ዕጨት እብ ብሼሹ ደረከየ።ደባበት ክምሰል ሐረግረገት ሰበጣነትለ መድፍዕ ተሐረከት።

የማኔ አስክ መጽእ እግለ መትጸብረት ሰኒ ረዪም ዐለ። ምን ቃብል እግል የማኔ ለጸብጠት ላንድሮቨር ዲብ ትሸወር፡ ደባበት ዲብለ ዐለት እተ አካን እንዴ ኢትበጽሕ አፍ ሰበጣነተ እብ መልሃዩ ተሐረከ። ለዐባይ ዖብለት ላኪን ሽት ትቤ።ሰበጣነት ገጽ ጅወ መድፍዕ ገጽ ግረ ክምሰል ተሐረከ እዴ ወድ ምነይ እበ መድፍዕ እንዴ ሸክተት ፈግረት። ክሉ ዲበ አካን ለዐለ አዳም ዲብ ልትዐጀብ እተ አካኑ ተወው ቤለ። እግለ ፍክረት ለአምጸአ ወለ እዴ ምን ቀሪጭ ለአድሐነ ቃእድ ስርየት ሰለሙን ረሻይደ ህዬ መትዐጃቡ ሸርሐ።

ወድ-ምነይ፡ ምነ ብቆት ሐቆለ ትባለሐ እዴሁ እብ ሕባጥ አክል ክልኤ እዴ እንዴ ገብአት ለበሽለ ስገ መስለት። መልሂቱ እብ ለውቀት ዲብ ልትሳረሮ ህቱ ልሰዕ ወጀዕ መሪር ዲብ ለአንድህ እብ ፈርሐት ነብዐ። ራድኢት ዲብ ገብእ እሉ ህዬ ለየማኔ ተአመጽእ ዐለት መኪነት ጠበሽ ትቤ።

የማኔ አስክ ዲበ አካን በጽሕ ሐል ለገብእ አፍካር ዲብ ለሀምም ዘዐት ይአፍገረ።ወድ-ምነይ ናጂ ክምሰል ጸንሐዩ ላኪን መስኢቱ ወለ ሐቂቀት በንበን ሰበት መስለ እቱ ዱቅሪ ዲብ ሽቅል አተ። እዴ ወድ-ምነይ እንዴ ትለሀፈት ማይ ትሰጥጥ ወስብርት ሰበት ሸክለ ብዱል ዐለ። ደጉፍ እንዴ ወደ እለ ደወ ወጀዕ ወረክስ እንዴ ረግዘዩ ዲብለ እት ሐሊበት ለዐለ ሕክምነ መርከዚ ነስአዩ።

ፈድለ ስቡላም ሐካይም እዴ ወድ-ምነ ክልኦት ወሬሕ እተ ኢተምም ወክድ ሐዬት። ክምሰል በዲሩ ከበሮ እግል ልዝበጥ እበ ምንመ ኢቀድረ ሽቅል ሰበት ኢለሐይሉ ላኪን አስክ ውሕደቱ እንዴ አቅበለ ንዳሉ አተላለ።

ወድ-ምነይ ሐቆለ ብቆት ለሀ፡ ምን ውሕደት ደባባት ዲብ አገር ዴሽ ትቀየረ።

ቃእድ መጅሙዐት፡ ፈሲለት ወስርየት እንዴ ገብአ ህዬ እግል ወቅትረዪም ተሓረበ። ምስሉ ምነ ለዐለው፡ሙናድሊም በላይ መስፍን ወድ-ምነይ ብርእ ለኢልብል ፋርስ ክምሰል ዐለ ምስል የም አለቡ ዝክርያቱ ለሓኬ እቡ። እብ ፍንቱይ ዲብ ተሕሪር መዲነት ባጽዕ ወድ-ምነይ ምነ ዐጃይብ ለሸቀው ሙናድሊን ዎሮት ዐለ። ሳምኤል (ወድ ምነይ) ዲብ ክፈል ዴሽ 70 ብርጌድ፡ 20፡33 በላይ ህዬ ዲብ ከፈል ዴሽ 70 ብርጌድ 20፡31 ሜርሐት ስርየት ዐለው። ተሕሪር ባጽዕ እብ ጀብሀት ግንደዕ እንዴ ወደው አስክ ደብር ቤዘን እንዴ ፈግረው ዲብ ልተሓረቦ ሐቆለ ጸንሐው፡ ጊም ድቁብ ሰበት ዐለ ምስል አባይ ሰኒ ሕድ ቀርበው። ምን ቤዘን አስክ ኩበይ ክምሰል አሽከተው ህዬ፡ወድ- ምነይ ዲብ ኩበይ ዲብ ዮም 27 ፈብራይር 1990፡ ዲብ ረአሱ እንዴ ትዘበጠ አስተሽሀደ። እተ ሳዐት ለሀ ሐርብ ድቁብ ገብእ ዐለ። ክርን ገቢል ኤረትርየ ህዬ ተሕሪር መዲነት ባጽዕ ወእግል ፍርስነት ወሐጠር ሙናድል ህዬ እብ ዓመት፡ እብ ፍንቱይ ህዬ ምስል ወድ-ምነይ ዲብ ዐመልየት ፈንቅል ለወዴተ መቃበለት እብ ተፋሲል ትሸርሕ ዲብ ህሌት እተ ሳዐት ለሀ ሕፍረት ቀብር ወድ-ምነይ ትትሐፈር ዐለት።ወድ-ምነይ ህዬ ሽሙይ እንዴ ትከፈነ እት ሕፍረት እግል ልእቴ ዱሉይ ዐለ!