Wp/tig/እድሪስ መሐመድ ዐሊ ሐጂ

እድሪስ መሐመድ ዐሊ

ሐጪር ተእሪኽ ሐያት ፈናን እድሪስ መሐመድ ዓሊ እድሪስ መሐመድ ዐሊ ሐጂ፡ እት ምሽዋር 30 ሰነት እብ ዑመር መሐመድ ዓሊ ኣቢብ ኸርቱም ሰነት 2016 እት ሰነት 1956 እት ሳሕል ናሮ ቃምጬ ወ ምን ዋልዳዩ መሐመድ ዐሊ ሕመድ ሐጂ ዎ ዋልዳይቱ ሐሊመ አልሓጅ ሙሰ ትወለደ። እድሪስ ምስል አርበዕ ሐዉ ወሐቴ ሕቱ ለትወለደ እት ገብእ ህቱ ወድ ሕደጋት እዴ ቤቶምቱ። እድሪስ ዲብ ናሮ እንዴ ዐበ ሽወየ በጽሕ ክምሰል ገብአ ሱዳን ጌሰ ወዲብ ሱዳን ፍንጌ ከሰለ፡ ገዳርፍ ወአጥበረ እንዴ ሸቄ ምስለ ዐለት እቱ ፍቲ ሕላይ ወዝብጠት ዑድ ምስል ምነ ዐባዪ ሔልየት ሱዳን ላቱ ሐሰን ኸሊፈ አል-አጥበራዊ ተኣመረ ወለ ዐለት እቱ ጽምእ እት ሕላይ እግል ለርዌ አንበተ። እድሪስ ለምን ንእሹ ዲብ ዐዱ ዲብ እንቱ እብ ሕላይ አሚር ፈን ትግራይት ላቱ እድሪስ እብራሂም ወድ አሚር እምቡቱ ለዐለ ሕላይ እት ሱዳን ምስል ክም ከረ ሐሰን ኸሊፈ ለመስሎ ዐቢ ሹዐረእ ወሔልየት እብ መትኣማሩ ዝያድ ባብ አርሐ እግሉ።

እት አወል ስሳታት ወ ሰብዓታት ሸባብ ለዐለው ውላድ ኤረትርየ ምስለ ምን ርሕም ሸዐብ ኤረትርየ ውልድት ለዐለት ሰውረት ተሕሪር ትርድት ዕላቀት ዐለት እሎም ሌጠ እንዴ ኢገብእ ካቤት ፍቲ ወጠን ትለብልቦም ሰበት ዐለት፡ እድሪስ መ ኦሮት ምነ እብሊ ሽዑር እሊ ልትቀለው ለዐለው ሸባባት ዐለ። እሊ ሰበት ገብኣቱ ህዬ ሐቆ እስትሽሃድ ዐብዱርሕማን ሑሁ ዲብ ሐርብ አህልየ እት ሰነት 1974 ሰውረት ለፈግረ። ዲብ ሰውረት ኤረትርየ ለክም ካልኣይ ጽዋር ልትሐሰብ ወልትረኤ ለዐለ ሕላይቱ። እድሪስ መሐመድ ዐሊ ሰውረት ክም ፈግረ ፈን አተላለ። እሊ ህዬ ምን ሰነት 1975 ቱ ረስሚ ዲብ ፍረቅ ሰውረት እንዴ ተሓበረ ለሐለ። ዲብ እለን 30 ሰነት ሕላይ እድሪስ ክሉ መራሕል፡ ጀራይም አባይ፡ ልጁእ ሸዐብ ኤረትርየ፡ አትናዳድ ደገጊት፡ እቢ እስትዕማር፡ ሓዚ ሕርየት፡ ሰፈላል ምድር፡ አትዐገቦት ሐርብ አህልየ፡ አትዐገቦት መትካፋል ሰውረት፡ ፍርስነት፡ እስትሽሃድ፡ ፍቲ ወዓዳት ዲብ ልትናወል ለኢለሀንቀልቅል ደብር ነድቀ።

ሕላይ እድሪስ መሐመድ ዐሊ እብ ገበይ ቀላል ወርሳለት ትርድት እግል ሸዐብ ወሰውረቱ፡ ኤማን ወፍርስነት ዐንደቀዮም ፡፡ እድሪስ ለእግል ኤረትርየ ወሸዐበ ለሐለዩ ሐልየት ክል መርሐለት ከበነ ዋከተ ሀበየ።- ደገጊት ኤረትርየ ክም ነደ ወአዳም መስከቡ ክም መረ እቱ ሸዐብ እብ ርሕ አፍግር አስክ ሱዳን ለጅአ። መጥ-መጦር ልጁእ ወነድ ደገጊት ኤረትርየ፡ ሰውረት እት ሐርብ አድሕድ እንዴ ትሸመመት አሕድ ክም አፍኔት፡ ፈናን ሙናድል እድሪስ መሐመድ ዐሊ እበ ዕግል ህግያሁ ዐገብ ቤለየ።

አፎቱ አፎ አባይ ሰሐቀ ዲብነ ወፈታይነ አቤ?

አሕድ እንዴ ንትካረፍ ኤረትርየ ትረሰዐነ፡

ሚተ ለእግለ ፈገርነ ወእግለ ስለሕ ረፍዐነ፡

ንዕኖ እንዴ ትጋሜነ ወእንዴ አድሕድ ሰምዐነ፡

አባይ ሀለ ግራነ ወእግሉ ነአፍግር ምን ዐድነ።

ሕነ አሕድ ንትካረፍ ወዐድነ ነድድ ግራነ፡

ተዐናደቀት አምሐረ ወአንደደቱ ደጋነ፡

ኤረትርየ ታርፈት ተ ወኢተሐድገ ለአካነ፡

ሕነ ዕድም ጠለምነ እለ የዐለት ህግያነ።

እግል ክልነ ኢሰኔት አምዕላይት ገረግር፡

ሐውነ እንዴ እንርእዮም ነደቅናሆም ዲብ አቅብር፡

እብ እዴ አሕድ በዴነ ለትረኤተነ ይአምር፡

እኪት ብዝሕት ረኤኮ ወአሰፍ ዲመ ኢትፈግር።

ክመ ሰብ ዐድነ ልቡለ አዳም ዐዱ ወመስከቡ እንዴ ጠለቀ እት ልጁእ ወዐለዮ ሐቆ ነብረ ሹም መ ምን ገብእ ሀበይ እት ሞዳዩ አው ሀበይ እት ወጠኑ ለሐይሱ፡፡ እለ ምን ፈህማቱ ለዐቢ ርክን ፈን ወሕላይ ትግራይት ላቱ እድሪስ መሐመድ ዐሊ ዐለዮ ወመትሸዕታር ሸዐብ ኤረትርየ ዝያድ ክሎም ሔልየት ለሐለ እቡ፡፡

ፈናን እድሪስ መሐመድ ዐሊ አከይ ነብረ ወአከይ መንበሮ አስክ ምዶል እንክህሎ ወሰብ ምድሩ ሰትሮ እንዴ ቤለ ዶል ሐለ፡ ለሕላይት ሽዕረ ምን ገብእ ወለሐነ እበ ተአትሰፍፍልል ገበይ ቀደመየ። ክሉ ኤረትሪ እት ልጁእ ለነብር ልግበእ ወዲብ ዐዱ እለ ሕላየት ዶል ሰምዕ ገሮቡ ለኢልትናከእ ወእብ ምር እስትዕማር ለኢልሽዕር ኢለሀሌ ገብእ ከንዶእ ዲብ ኢኮን ወጠኒ እንዴ ትመሰለ እግል እኪት ሸዐብ ኤረትርየ ለተርህ ምን ኢገብእ። እግልሚ አርዌ ከብድ ለአክዩ ሰበት አለቡ። ሔልያይ እድሪስ መሐመድ ዐሊ እሊ ለምን ደንግብ ስቲናት አስክ አዜ ሸዐብ ኤረትርየ ልትዐዘብ ወፈኔ እቡ ለሀለ ልጁእ ወመራረቱ ክም ረአ፦

አከይ ነብረ ወአከይ መንበሮ፡

አስክ ምዶል እንክህሎ፡

ወድ ሰብ ምድሩ ሰትሮ።

እት ኢምድሩ ለሀለ ክምሰል ሐዘ ኢወዴ፡

ሐንቴ ጸሩ ለነብር ህግየ ሰኔት ኢልስኤ፡

እንዴ ለሐዜ ክሳሩ እት አሰረ እት ልስዔ፡

ምስል ሰብኡ ወዳሩ አጽብሕ ኢኮን ወአምሴ፥

እብ ገበይ ስሂለት ልጁእ አከልአዪ መሪር ክምቱ አድረሴነ እስታዝ እድሪስ። ኤረትርየ ዐባይተ ለትብል ሕላየቱ ምነ ሰልፍ እት መስረሕ ለሐለየን ተ፡

ኤረትርየ ዐባይተ ዐባይ ክሉ ተአነብር፡

እንፈድየ እብ ደምነ አስክ አዝናብ ነአፈግር።

ኤረትርየ ዐባይተ ዐቤተኒ ዲብ ነሐረ(2)

እበንየ እብ ደምዬ ወይሀይበ አምሐረ።(2)

ሰራበበ ገሮብዬ ፋቅድ ሀለ አያሙ፡(2)

ኤረትርየ ትሰፍለለ ምድር እበ ዝላሙ።(2)

በኬ ሀለ ዕንታቼ ወኢከለሰ ብካዩ፡(2)

ምድሩ ወዐዱ ትፋቀደ ናሮ ለእበ ዐዳዩ።(2(

ውላድ ሐሰብ አቡክም አነ ዲብሚ ህሌኮ፡

ወምን እያም ወዴኮ ሐኑነቼ ኢረኤኮ፡

ሚቱ አነ ዘንብዬ አፎ ረዪም አምሴኮ።

መዕደኒለ ገሊለት ዘሪበትለ ግንደዔ(2)

አነ ዎ እንቲ ኤረትርየ ምዶል ገብእ ንትረኤ።(2)

ኢሰምዐወ ለህግያዬ ለትብል ሕላየቱ ሐቴ ምነ ሐርብ አህልየ ወምር ልጁእ ለሸረሐ ሐልየቱተ፦

እግል እሎም ይሕሜ መዐየን እርኤ ህሌኮ፡

ወእግል ርሕዬ ይሕሜ አነ ብዙሕ ተሃጌኮ፡

ኢሰምዐወ ለህግያዬ እግል ጽሙም ሓኬኮ።

ከአፎ ልብቀል ለሰዐር ወዝላም ከአፎ ትትካሬ

አልባብ እኩይ ዲብ እንቱ ወእደይ አድሕድ ዲብ ዋሬ፡

ክልኦት ለሐው ትፈናተው ወለ ክልኤ ግዋሬ፡

እሊ በአስ ኢኮኒ ላመ ትበአሰ ልትዓሬ።

እግል ነአቅብልቱ ዲብ እምብል ዕሽሪን ሰነት ወዴነ፡

አብያት ንዱቅ ሐደግነ ከአብያት ጸርነ ትካሬነ፡

ዕንክም እኪት ምን ተአቤ ሕነ እኩይ ህሌነ፡

ኢመስከብነ ሰከብነ ወኢሰሜትነ ትሰሜነ።

እግል ሕሜክም ሸዐብነ ገበይ ሰኔት ኢትአምሮ፡

እንትም አሕድ ምን ጸብጦ ምን እዴክም ኢፈግሮ።

እለ ሕላየት ሕበር ንፍሀመ ወለዘተ ነአዳውር፡ ፈናን እድሪስ መሐመድ ዐሊ ዕሽሪን ሰነት በዘሐ ዲቡ ዐለየ ከ እግል ነአቅብልቱ ዲብ እንብል ዕሽሪን ሰነት ወዴነ ቤለ፦ ሸዐብ ኤረትርየ ላኪን አስክ አዜ እት ልጁእ ነብር ሀለ። ምስለ ብዲር እት መዐሳክር ልጁእ ነብር ለዐለ ሸዐብ ዮም ሱዳን እንዴ ተሐለፈት ኤረትሪ ለኢነብር እተ ቃረት ናይ ዐለም ይህሌት። ጃእር ሐቆ ሀለ አዳም እግል ልትቃተል፡ ልትሳጀን ወልልጀእ ጠቢዒቱ። ለ ዕሽሪን ሰነት በዘሐ ዲቡ ለዐለየ እስታዝ እድሪስ መሐመድ ዐሊ አስክ እለ ዮም ሸዐብነ ክልኤ ዕሽሪን አትዐረየን እግለ ዕሽሪን ለሀ ከ 60 ሰነት እት ልጁእ ወድ ወምነ መደት ለሀ ዲብ ተአኬ።

ፈናን እድሪስ መሐመድ ዐሊ ንዳል ወእስትሽሃድ እብ ብዙሕ አግቡይ ሸርሐዩ፡ ምነ እስትሽሃድ ወሐያት ምናድል ለሸረሐ ሐልየቱ፥

ሕደጉኒ ሕደጉኒ ምስል ሐውዬ ሐይሰኒ እሙት ምስሎም ወእንበር፡

ምን እመይት ቀብሩኒ ቀብር ሰኒ እትቀበር፥

ወምን ሀሌ ሐውዬቶም እትሃጀኮም እት መሕበር፡

ህጅኮም ወለ ሰሓቆም ጠዕመ ዲብዬ ምን ስከር፥

ሕላይ ፈናን እድሪስ መሐመድ ዐሊ መራረት ንዳል፡ እስትሽሃድ፡ ዐለዮ፡ መትካፋል ሰውረት፡ ፍቲ፡ ዓዳት ወብዕድ እብ ትግራይት ወዐረቢ ለሐድገየ አለቡ። እስታዝ እድሪስ ምነ እት ንዳል ለዐለየ መደት አስክ እት ስጅን ጃእራም ለአቴ 11 ሸሪጥ ጠብዐ ወብዙሕ ሐልየት እት ሸራይጥ ለኢትከምከመ ቡ። ለበዝሐ ምን ሐልየቱ እግል ኤረትርየ ወንዳለ ከስስ። ክሱሰን ለዲብ መደት ንዳል ለሐለዩ። ኤረትርየ ትሰፍለልኮ ዐጄ ዲቡ ትወለድኮ፡ ያ ሕሌል በናት በለዲ፡ ኤረትርየ ታርፈተ ኢትሐድገ ለአካነ፡ ኢሰምዐወ ለህግያዬ፡ ኢትሐደገት ወኢትሀዴ፡ ምስል ሐውዬ ሐይሰኒ፡አምሺ ዐለ ቀደሚ፡ አርደል ጅዱድ፡ መሕበር ክሉል ፈንጠረው ወብዕድ ዲብ ገብእ ሐቆ ሕርየት መርዓዊነ፡ ብላይ ጸሊም ልኬፉ፡ ምስል ሪም ምድር፡ መዳርር ገሮበ፡ ጌረማነት፡ ሾከን ሰዋሕል፡ ምን ማይ ዘረ፡ ባቡረ ትሩብሊ ሳፈረ፡ ግሩም መካሪተ፡ ሽክናሁ ለከሬ እት ምድርነ፡ ትንፋስኪ ዲመ ለሀሌ ወብዕድ ብዙሕ ሐልየት ሐለ፥

ፈናን እድሪስ መሐመድ ዐሊ ናደለ ወአናደለ፡ ሐልየቱ እት አልባብ መዋጥኒን ኣካን ጸብጠ፡ ገበይ ሐበረ እት ንኡሽ ወዐቢ ፍቲ ወጠን አስበቀ። ብላይ ጸሊም ልኬፉ ከብላይ ጸዕደ ትከደኒ ሐቆ እለ ኢትሕዘኒ፥ ኤረትርየ እምዬ እንዴ ውልብ በሊኒ እግልኪ ጽሙእ ዐልኮ ምን ማይ ዘረ አስቲኒ። ሕቼ እት ጀላኪ ቃረጨቱ ጭገረ፡ ርሳስ ሰርጌት ምነ ሶሚት ለእበ አስራረ። እሊ እግል ኤረትርየ ወንዳለ ለከስስ እት ገብእ ፍቲመ ወዓዳት ዋከቶም ሀበዮም።

እስታዝ እድሪስ ምነ እት ፍቲ ለሐለዩ ክም ከረ ምስል ሪም ምድር ልብዬ ስካብ ከልኤኒ ሀረሴኒ ሰር ላሊ ወእተየ ህሌት ቤሌኒ? መዳርር ገሮበ እረክበ ለቤለ ከቦሀ ልትለውሌ ወረአሰ ግምቦ ማሼለ። ምን ስነትኪ ወምን ሑኪ ወድ ዐድኪ እሎም ባድያም እግለ ሻይብ ሀበውኪ ወብዕድ ብዙሕ ሐልየት ሐለ።

እት ደንጎበ ሔልያይ ወሙናድል እድሪስ መሐመድ ዐሊ ለእብ ኤረትርየ ዐባይተ ዐባይ ክሉ ተአነብር እንፈድየ እብ ደምነ አስክ አዝናብ ነአፈግር እት ልብል ለአንበተየ ምሽዋር ሕላይ 30 ሰነት፡ ለዲብ ሰነት 2005 ዲብ መስረሕ ለሐለየ ትንፋስኪ ዲመ ለሀሌ ለትብል ሕላየቱ እተ በጥረ። ሰብ ዐድነ ፍርት ዓይረት ወዓይረት ጻብሐት እንዴ ልብሎ ልደዐው። ሐቆ ሕርየት ዲብ ኤረትርየ ፍሩር እግል ልዒር ወዓይር እግል ለአጽብሕ ምስትሒል ጋብእ ሀለ። ፈናን ወሙናድል እድሪስ መሐመድ ዐሊ እለ ለላሊ ትነስእ ወእተየ ክም ከሬት ለኢትትደሌ እዴ ዕሳበት ነስአቱ። ዮም ዓመት ለምሽዋር አትዐገቦ፡ሰይሖት ሰውረት፡ መኣሲ ሸዐብ እብ እስትዕማር፡ ልጁእ ወክሉ ጀዋንብ ሕርየት ክምሰልሁመ እት ፍቲ ወዓዳት ለሐለዩ ሕላዩ 40 ሰነት ዋዲ ሀለ። ለፈናን ሰውረት ወእንሳንየት ላቱ እድሪስ መሐመድ ዐሊ 10 ሰነት እት ስጅን ሑሉፈን ሀለ። እስታዝ እድሪስ ምስል ክሎም ሽረፈእ ወአሕራር ኤረትርየ ሰብ ላሊ እንዴ ነስአዉ ምን ሰጁኑ ለእግል ኤረትርየ ወሸዐበ ለናደለዩ ንዳል ሳብት ተምሳል እንዴ ገብአ እት አልባብነ ነብር ሀለ። ለናይ ደንጎበ ሕላየቱ ትንፋስኪ ዲመ ለሀሌ ትብል። እንሻአለህ ምን አግባብ ስጅን ሙጅርሚን እንዴ ፈግረ ምስል ዐዱ ወክሎም ፈተቹ እግል ለአምሐብር ሰአየትነ እት ረቢ ዐባይተ። እግልሚ አርድ እግል በዐል ሰብር ሰበት ጸብሕ። ለቀደም መሰጃኑ ለሐለየ ሕላየት ትንፋስኪ ዲመ ለሀሌ፡

ትንፋስኪ ዲመ ለሀሌ ትንፋስኪ ዲመ ለሀሌ፡

ምስልኪ ኤረትርየ አናዲ ሻማት ብዬ ኢበሌ።

እለ ሀብኪ ኢልብል ኢልብል እብ ወጠኑ ለኣመነ፡

ቃልየት እንቲ ምድርዬ ወቃሊ እትኪ ደፈነ፡

እፈትየ ምን ብዲር ወልብዬ ዲበ ትጀነነ፡

ልሽህድ እዬ ለዕጨየ ወልሽህድ እዬ ለእበነ።

እለ ቅዱይ ትንፋሰ አነ እለ እፈቴ፡

ይእቀድር ፍንቲተ ወምነ ረዪም እግል አምሴ፡

ክመ ብዲር እቤለ ይእትበደል ወይሐሴ።

እሊ ጭሩይ ሻካተ አነ ልብዬ አብረደ፡

ከብደት ሐየት ባልዕቱ ምን ዘራሀ ለሰተ፡

ዶል ለከረም ዘልም መ ልብዬ ትበልስ ግንሐተ።

ደለ ዲብኪ ትወለደ እብ ሜላዱ ልትሐበን፡

ዲመ ሀሊ ዋልዳይት ለትንፋስኪ ኢልትሰአን

ክሉ ልቡ ምስልኪቱ እት ዐድ ለሀለ ወከደን።

ሀሌ ወንበር አቡ ኻልድ ወረቢ ልፈርጀከ እንሻለህ ምስል ክሎም ክምሰልከ ስጁናም ለህለው ሹረፈእ።