Wp/tig/አደብ ድግም ትግራይት - ዓዳት ወለመድ

መጃል ዓዳት ወለመድ ብዙሕ መሳእል ከምክም ወሰኒ ዋስዕ ቱ። ከዓዳት ምስል መናበረት ሸዐብ ለልትጻበጥ እብ ግብአቱ ምስል ወቅት እት ልትበደል ወእት ልትጠወር ክም መጽእ እሙር ቱ። ምናተ ዓዳት ወለመድ ክም ዕላመት አውመ ከትምየት ናይ ኦሮት ሸዐብ ሰበት ልትነሰኦ እግል ልትዐቀቦ አውመ ዕላመቶም አው እሱሉም እንዴ ኢለአበዱ እግል ልትጠወሮ ብእቶም፣ እምበል እሊመ ዓዳት ወለመድ ኩሉ እት ክል ዘበን ነፍዕ አውመ ኩሉ እግል ልትጠወር ወልትዐቀብ ብዲቡ በህለት ኢኮን። ገሌሁ ፋእደት ለቡ ወመፈረጊ ናይ ኦሮት ሙጅተመዕ ገብእ እትሀለ ገሌሁ ዲ ሰኒ ድንጉር ወእት ዕልም ለኢተንከበ ምስል ሕሳባት ድንጉር ለትጻበጠ ሰበት ቱ። እሊ ጃንብ እሊ ምስል ወቅት እት ልትሜሜ ወምነ ሙጅተመዕ እት ዘውል ወበዴ እግል ልጊስ ላዝም ቱ፣

አደብ ድግም ትግራይት ለዐደዮም እትነ ዓዳት ወለምድ እግል ክሊቱ ለከምክሞ ቶም። ከእብ ገበይ ሐ’ጫር ዓዳት ወለመድ ትግራይት ለከ’ሶ እሎም ተሉ ንርኤ።- አስርየት። በዐላት። አግቡይ ሐርስ ወርዕዮ። ለትፈናተ ስርዐታት ክም ምን ዕምስነ አስክ ወሊድ ለገብእ ዓዳት። ምን ሕጻይ አስክ ህዳይ ለገብእ ስርዖታት። ዓዳት ኽሽቦ። ዓዳት ስመያት። ቲለ ገደቦ። ወተር መሰንቆ። ውርድ ወመሕለ። ውዳይ ስተይ። ውዳይ ብርክተ። አስረዐት ወሕረም። በዐላት መዓያድ። ሰደቀት። ምን ሕማም አስክ ቀብር ለገብእ ዓዳት ወእሎም ለመስሎ ቶም። ከእሎም ለዐል ዝኩራም ለህለው ዓዳት ወለመድ ከይፍየት መናበረት ወመዓመለትለ ሸዐብ እብ ተፋሲል ለሸረሖ ሰበት ቶም ሰኒ አሀምየት ለቦም ቶም፣ ምናተ ምስል ወቅት እትበዱ ወእት ልትበደሎ አውመ እት ልትጠወሮ መጾኦ። ከምስል እሊ አዜ ለህሌነ ዲቡ ዘበን ዶል ነአትመጣውሮም ለበዝሐ ምኖም ተርፈ አውመ በደ እግል ልትበሀሎ ቀድሮ፣ ወገሌሆመ ለኢለአትሐዙ እት እንቶም አስክ እለ ለህለው ኢልትሰአኖ፣ ወብዕዳመ እንዴ ትጠወረው እብ ገበይ ብዕደት ለትበደለውመ ህለው በህለት ክም አግቡይ መዋሰላት ወሐርስ ወእሉ መስል፣

እምበል እሊ ጃንብ እሊመ ወለ እተ ወቅት ለሀይመ ልግበእ ዱንጉራም ለዐለው ወእትለ ትፈናተ ድንጉር ሕሳባት ለትበነው ክፋል ዓዳት ወለመድ ህለው፣ እሎ’መ ለበዝሐ ምኖም ምስል ወቅት ወደረጀት ተጠውር ወፈዛዐት ሸዐብ እት ተርፎ ጌሰው። ምናተ ገሌሁም ዲ አስክ እለ ለህለው ኢልትሰአኖ፣ እሎም ህዬ ክም ሕሳባት እብ ክሱስ ጭገር ወአጫፍር ወአንጃብ። አደብ ድግም ትግራይት ዓዳት ወለመድ ሕሳብ እብ ገሌ ሕረፍ ክም ሐፊር ከላት ለመስል። ሐሲብ እብ ፋላት ወእሉ መስል፣ ለክፍ ወሐሊብ ስመይ። ሽሕር ወቦዘ። ወድ ጊኒ መዛር። ጭገር እኩይ እት ንዋይ። ወብዕዳም እሎም ለመስሎ፣ እሎም ሓርያም እት እሊ ወቅት እሊመ ለለአሙኖም ወል’ተለዎም ሰበት ኢልትሰአኖ። ምነ ሙጅተምዕ እግል ልብደው ለትሐዜ ወእሊ ህዬ ጀሀል ወቅዌት ዶል በደው ሌጣ ቱ ለልትዐወት፣ ከኦሮት ሙጅተመዕ ጥዉር ዓዳት ወለምድ እግል ለሀሌ እሉ ገበአ ምን ገብእ። እት ሰልፍ ምነ ጸንሐዩ ዓዳት ወለምድ እግል ልትበገስ ለአትሐዜ። ወሐር እሊ ዓዳት አበዉ ወአብዕቦታቱ እንዴ ሐንፈለ ከምኑ ለለአትሐዝዩ እንዴ ነግፈ። ዕልምያይ አግቡይ እንዴ ተ’ለ እግል ልጠውሩ ወልዕቀቡ ብእቱ፣

እት ታሪክ ለተንከበ አድጋማት። እሊ ናይ ታሪክ አድጋማት ሰኒ ሑድ ቱ። ከአደብ ድግም ትግራይት እብ መጆብ ህጅክ እግል ታሪክ ለከስስ። አው ምስል ለትፈናተ አሕዳስ ለልትጻበጥ እት አውዳዕለ ሸዐብ ወለመንጥቀት ተሐልፍ እቡ ለዐለት ተየልል ክም ልትሐዜ ኢለአትሃጅከነ ሌጠ እንዴ ኢገብእ ምን ቅያስ ወለዐል ቅ’ሱር ቱ፣ ከገሌ ምነ ሰኒ ሑዳይ ላቱ ናይ ታሪክ አድጋማት።- መሰለን ክም ድግም ዐድ ተክሌስ። ገደቦ በልቀት። ገደቦ ሸንጌረ። ድግም ከንቴባይ ጸሊም ወዐሊ ወድ ሞዖ። ድግም ከማል ወድ ገበይ ወጅሃድ ወድ ዐ’ገበ ሰብ መንሰዕ ቤት አብረሄ። ድግም ግንድፍሊ። ድግም ደ’ናሽ ወገብሩ ሰብ ዐድ ትማርያም። ድግም ሰለስ ለማርያም። ድግም አርዋም። ድግም ቲላ ደራቡሽ። ድግም ዳውረት። ድግም መንሰዕ። ድግም ዓሞታት ወዘበን ቶም፣ እሎም ገሌ ሑዳም ላቶም እት ታሪክ አውመ ታሪክያይ ጽበጥ ለቦም አድጋማት። እት ረአስ ሕዲናሆም። እብ አሀምየቶመ ሰኒ ሐዋንያምቶም። በህለት ገሌሆም ሰኒ ጨቢብ ላቱ ሐዋድስ ዳግሞ እግልነ። ወገሌሆም ህዬ ምን ክትር አትራዛቆም እግለ ናይ አማን ታሪክ ክምሰል ሐካኪቶ ለአተምሱሉ፣ ከዋስዕ ድዋር አውመ እብ ደረጀት ወጠን ልግበእ መአቅሊም መእብ ደረጀት እዲነ ለሐስል ለዐለ ሐዋድስ ኢለሐኩ እግልነ ሌጠ እንዴ ኢገብእ። እት ቀበት ሸዐብ ትግሬ ወፍንጌሁ ወፍንጌ ናይ ቅሩብ አግዋሩ ላቶም ቀባይል ገብእ ለዐለ የም አለቡ ተየልል ትም እት ልብሎ ለሓልፉ፣ ዓመተን እሊ ታሪክያይ አደብ ድግም ትግራይት ሰኒ ደዒፍ ወሐዋን እብ ግብአቱ ለሐልፈ ተየልል ዐድነ እግሉ እንዴ ሰነደ እግል ልዳግም መቅደረት አለቡ፣ ምናተ ወለ ሑድመ ዲብ እንቱ እግል እህትማም ወሕስር ለወዴ ባሕስ ለሕሳል ላቱ ለአጸቡጡ ቱ፣ እግል መሰል ምነ እብ ንጋውስ አምሐረ ወትግራይ እት ረአስ ሸዐብ ትግሬ ጀሬ ለዐለ ወራራት ወዘማቴ። ወእብለ ሸዐብ ትገብእ ለዐለት መቃወመት። ለእብ ንጉስ ስሑል እት ረአስ ሸዐብ መንሰዕ ለጀረ ወራር ወሸዐብ መንሰዕ ለአረአየ መቃወመት ወፍርስነት ለአርኤነ፣ ለብዕድ ዐማይል ናይለ ዌራይ ንጉስ ወእትረአስ ሸዐብ ለአጀርዩ ለዐለ ዘማቴ ወእብለ ትፈናተ ብዕዳም ገባይል ዋጅሁ ለዐለ መቃወመት ወእብ ብዕዳም ክም ከረ አሉለ ለመስሎ ልትረኤ ለዐለ ወራራት ሐቴመ ኢለአስእለነ፣ ወእተ ክምሰልሁ ወራራት ደራቡሽ ሚ መስል ዐለ ሸዐብ ትግሬ እብ ፍንቱይ ወሸዐብ ኤረትርየ እብ ዓመት ሚ ዶር ዐለ እሉ። እግለ ወራራት እብ ከአፎ ትከበተዩ አውመ ሚ ትመስል መቃወመት ዐለት እሉ። ወእብ ዐቢሁ ወራር ጥልያን ህዬ ክም ከአፎ ባሰረዩ ኢለአስእለነ። ክሊነ ክመ ነአምሩ ላኪን ሸዐብ ኤረትርየ እትለ ትፈናተ አማክን እግለ ትፈናተው ሙስተዕምረት ዒዶ እንዴ መ’ደ እሎም ክም ኢትከበተዮም ወሐርመ ሽባብ እንዴ ወቀለው ወእንዴ አማደደው ክም ኬፎም እግል ልትረይሖ በክት ክም ኢሀበዮም ልትአመር፣ ከእሊ ለለሐብረናቱ ጋር ሀለ ምን ገብእ። ክመ ለዐል ለሀደግናሁ ቀሰሮት ናይለ አድጋማት ሀለ። ወእብ ካልእ ሸነኩመ እብለተአስታህል ገበይ እግል ልትሰጀል ወልትጀመዕ ክም ኢቀድረ ሸክ አለብነ፣ ከመሰል እግል እሊ ታርክያይ ላቱ አድጋማት ትግራይት እለ ተሌ ድግም ንርኤ።-

ድግም ገደቦ ሸንጌረ ፍንጌ ቀባይል ትግሬ ኖስ ኖሱ ልግበእ መምስል እት ድዋራቱ ለልትረከብ ብዕድ ገባይል ወራራት አሕድ ወዘማቴ አሕድ ዳእመን ክም ዐለ ሸክ አለቡ። እሊ ኩሉ ዘማቴ ወወራራት ወእተ ክምሰልሁ ገብእ ለዐለ ሕሩብ ወገደቦታት አድጋማቱ ኢበጽሔነ። ምናተ ሐት ሐቴ ለተየልል ሚ መስል ክም ዐለ ለለአሽራ አድጋማት ላቱ ኢሰአ’ነ። ከእለ ሐቴ ምነ ፍንጌ ዐድ ተክሌስ ወሐባብ ለገበአት መዐረከት ተ፣ ምነ ፍንጌ ሐባብ ወዐድ ተክሌስ ለገበአየ ገደቦታት ሐቴ ንርኤ። ሰበብለ መዕረከት መሐመድ ወድ ከንቴባይ ጃውጅ አቡሁ ክም ሞተ። ድመል አቡሁ እግል ለአቅስን ምን ሐዘ ለቀንጸት ገደቦ ተ፣ ለገደቦ ዐድ ተክሌስ በዐል ገጸ እሽሓቅ ወድ ኑረዲን ዐለ። ወእለን ክልኤ ገደቦ እት ፍንጌ ምድር ዐድ ተክሌስ ወሐባብ እት መሓዝ ምዖ ሸንጌረ እት ለትትበሀል አካን ትራከበየ ወእተ ትበአሰየ ከአሕድ ለሐሰየ፣ እሽሓቅ ወድ ኑረዲን እግል ኦሮት ገብር። ሐመድ ኖር ለልትበሀል። ወድ ጀሚላይ ምን ፈረዕ ዐድ ዓምዶይ። በህለት ገብር ሐባብ። እብለ እንተ ገብር ቤለዩ። ወሐመድ ኖር ገብር ኢቲበል ዎ ዐርመሲስ። ደብር በል። በዲር ገብሮም ወዮም ደብሮም ቤሉ፣ ከህቱ ወእሽሓቅ ዲብ አሕድ ጠርቀው። ወእሽሓቅ እብለ ሰይፍ ሸወጠዩ ከለሀፌቡ ከረ ምኑ። ደአም መሐመድ ኖር ለሰነቡኡ ፈግር ዲብ እንቱ። እግል እሽሓቅ ክሎት ለቀጣፍ ሸወጠ ዲቡ። ወእሽሓቅ እተ ሞተ። ወሐርመ ሐመድ ኖር እግል ሐደምበስ ወድ ኑረዲን ቀትለ። ወካልእ እዋን ለከራዪ ዐድ ተክሌስ እግል ሐመድ ኖር እብ ኮናት ረግዘቱ። ደአም ክእነ ርጉዝ ዲብ እንቱመ ብዙሕ አዳም ቃተለ። ሓጥር ወኣምር ወዛብጥ ምን ዐለ። ወደንጎበ ዲብለ አካን ሞተ፣ እብሊ ምስምሰ ለሔልየት ብዙሕ ምኖም እት ሕላዮም ክም ሐመድ ኖር ሸንጌረ ልብሎ። ወአስክ እለ ሓጥር ወፈዳብ ነፈር ዶል ልትረኤ “ክም ሐመድ ኖር ሸንጌረ” ልቡሉ፣ ለክልኤ ገደቦ አሕድ አብደየ ወለሞት እት ሐባብ ትበዝሕ። ደአም ዐድ ተክሌስ ሰብ አግጸቱ ትበተከ ምኑ። ወአስክ አዜ አቅብሮም እት ለአካን ሀለ። ወሐር ክልኤ ለገደቦ ዐ’ደን ክም አትቃበለየ። ሐባብ ዐድ ተክሌስ ቶም ለዐገበዉነ ከእበ ትጋደብነ ቤለው፣ ትማርያም ወድ ግሩብ ዐድ ተክሌሳይ ለዘዐት ሐባብ ክም ሰምዐ። እለ ክርቴፈት ሐለ።-

ወንጌል ትፈርህ መኢትፈርህ ቤት አስገዴ ወንጌለ፣ እትነ ወደዉ ኩሉ አድማይ ሸንጌረ፣ ህቶም ሑነ ምን ቀትለው። ወሕነ ደሙ ምን ረኤነ፣ ሐልብ እልነ አለቡ። ገርጊስ ክምሰል አቴነ፣ ለጸንዒት ሐውነ ኢኮኔ። ወላመ ዕሌት ዕሌትነ፣ መጽዐ’ነ ፎቃይና ተ። እት ክል ጊሰት ዕቤለ፣ እት እንሰ ገመል አለብነ። ወእት አዱግ ህሌለ፣ ሕነ ወቤት አስገዴ። ምስጣር እብን ትዋዴነ፣ እለ ድግም ናይ አማን ወእት ታሪክ ለተንከበ ተየልል ተሓኬ። መዕረከት ሸንጌረ ሐቴ ምነ እት ፍንጌ ክልኦት ሐው ላቶም ዐድ ተክሌስ ወሐባብ እትለ ትፈናተ እዋናት ገብእ ለዐል ሕሩባት ሐቴተ፣ ለገበይ ለድግም ትቀደመት እበ ምን አትራዛቅ ደሐን ተ። ምናተ ገሌ ሰኒ ደሩሪ ላቱ ዐዋምል ነቅሰ፣

እት ሰልፍ ለድግም አስባበለ መዐረከት መሐመድ ወድ ከንቴባይ ጃውጅ ድመል አቡሁ እግል ለቅስን ክም አትበገሰየ ተአስእለነ። ምናተ አቡሁ ዐድ ሓባብ ቃትላሙ ክም ዐለው ሸክመ ምን ይእንወዴ። እት ክም ከአፎ ዝሩፍ? ወሚ ዶል? ላቱ ሐብሬ ኢሀበተነ፣ ለአካን ለመዕረከት ገበአት ዲበ እምርተ ወአስክ አዜመ ኣብለ ስም እለ ትትአመር። ምናተ ለመዐርከት ምዶል ክም ዐለት ኢተአስእለነ፣ ሕነ ኖስነ ምነ ቀሲደት ናይ ትማርያም ወድ ግሩብ እንዴ ትበገስነ። ለመዕረከት እብ ወግም ምን ሳልሳይ ርቡዕ ዐስር ታስዓይ ክፈል ዘበን ወኬን ዐለት እግል ኒበል እንቀድር፣ ህቱ እተ ሰልፋይት ቤት ናይለ ቀሲደት ክምእለ ልብል።- “ወንጌል ትፈርህ መኢትፈርህ ቤት አስገዴ ወንጌለ”፣ ትማርያም እግል ሐባብ እት ለዓትብ። ወንጌል ትፈርህ መኢትፈርህ ቤት አስገዴ ወንጌለ ቤለ። እሊ ህዬ ሚ ለአክድ እግልነ ለክልኤ ቀባይል አስክለ ወቅት ለሀይ እት ክስታን ክም ዐለው ለአስእለነ። ከሐባብ ዲብ እስላም እት ናይ ደንጎበ ርቡዕ 19ይ ክፈል ዘበን ክም አተው ልትአመር። እለ ምን ገብእ ለመዐረከት እብ ውሑዱ ምን እሊ ወቅት እሊ ወኬን ክም ዐለት ሸክ አለቡ፣

ካልእ ለድግም ዝያድ ኩሉ ሐጠር ሐመድ ኖር ሸንጌረ እግል ተአስእል ትትደገም ለዐለት ትመስል። እብሊ ሰበብ እግለ መዐረከት ለከስስ ብዙሕ ተፋሲል ኢሀበተነ፣ ከለበዝሐ ታሪክያይ አድጋማትነ ክምእሊ ለዐል ለትዘከረ ጀዋንብ ነቃስ ሰበት ቡ። አክል አሕድ ክም ሰነድ እግል ልትነሰእ በክቱ ሑድ ቱ፣ እምበል እሊመ ብዙሕ አትራዛቅ ለብእቱ አድጋማትመ ሀለ። እሊ ህዬ ላታሪክ ወለ ለትክሕድመ ኢልግበእ እብለ ገበይ ለእበ ልትደገም ዶል እንርእዩ። ምን ታሪክ ዲብ ሐካኪቶ ቀርብ፣ እግል መሰል ድግም አርዋም ዶል እንረኤ ለሸዐብ ሰኒ ሀረሚት ወድቁብ ክም ዐለ ተሐብረነ። እሊዲ ወትከበትናሁ። ምናተ ወቀዮም ወደለ ገበአቶም ምስል ናይ ወድ ሚን ኣደም ዶል ነአትባድሩ እዝን ለትትከበቱ ሰበት ኢመስል እግለ ድግም ምን ሐካኪቶ ክም ኢተሐልፍ ወድየ፣ ቆም አርዋም ላቱ እብ አማን ክም ዐለው ለለትክሕድ ጋር ኢኮን፣

ከእት ደንጎበ እሊ ናይ ታሪክያይ አድጋማትነ እግል ልትበሀል ለቀድር ጋር። ወለ ክመ ተሀደገ የም አለቡ ነዋቅስ ምን ሀለ ዲቡመ። ክም ገሌ መፋቲሕ አው ሐስለት ናይ ብሑስ ለለትሐዝዮም ጋራት ክም ቱ ሸክ ይእንወዴ፣ መሰለን ሮም አቅብሮም እት ክል አካን ሀለ ልትበሀል። እሊ ኖሱ ኦሮት መበገሲ ቲ። ከእሊ መስል ጋራት ለለአስትህል ቡሑስ ወድራሳት ዶል ገብእ እቱ የም አለቡ ሐቃእቅ እግል ልኽሸፍ እግልነ ቀድር፣ ከእብሊ ሰበብ ለአድጋማትነ አካኑ ንኢሽ ክም ኢኮን እግል ልትአመር ወጅብ፣