መጅልስ አምን ወለዛልም ቀራራቱ ድድ ኤረትርየ (13ይ ክፈል)

እብ ዶ/ር አሕመድ ሐሰን ድሕሊ ተርጀመት፡ መሐመድ እድሪስ መሐመድ

እሊ ወኪል ብሪጣንየ ለቀደመዩ መስመስ ዲብ ቀደም አማን ለበጥር ይዐለ። እግል መሰል፦

ቀዳማይ፦ ወኪል ብሪጣንየ እብ ሰበትለ “ኤረትርየ እግል ሶማል ወጅቡቲ ለከስስ ቀራር ምጅልስ አምን ኬደት” ለቤለዩ፡ ለለአይድ ለገብአ ልግበእ ሳብት ደሊል አው ሐብሬ እግል ለአቅርብ ኢቀድረ። ዲብለ ብሪጣንየ እብ ፍዕል ወደሚር ለተአይዱ መባጥር አሜሪከ ለኢልትፈንቴ ረአይቱ ህዬ ለእሉ አቅረበ። እዳረት አሜሪከ እግል ምጅልስ አምን እንዴ ኬደት፡ “ ናይ ደማር ስለሕ በ” እንዴ ቤለት እግል ዒራቅ ትወርር እት ህሌትመ ብሪጣንየ አየደተ።

ካልኣይ፦ ምጅልስ አምን ቀራር መኔዕ እግል ለሓልፍ ሚሳቅ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ለለአዝዙ ናዩ ፍንቱይ መካኒዝም ሰበት ቡ፡ መነዘመት ኢጋድ ወእተሓድ አፍሪቀ ጠለን ሰበት አቅረበየ እቱ ሌጠ፡ እብ አሳስ ምዕራፍ ሰቦዕ ሚሳቅ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ረአስ ኤረትርየ አው ለገብአት ብዕደት ደለው ናይ መኔዕ ቀራር እግል ለሓልፍ ክምሰል ቀድር፡ ዝያደት ክሉ ሰፊር ብሪጣንየ ዲብ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ለለአምሩ ቱ።

ሳልሳይ፦ ዲብለ ወክድ ለሀይ ርኢስ እተሓድ አፍሪቀ ለዐለት ሊብየ፡ ሜርሐት እተሓድ አፍሪቀ ዲብለ ልዳለው እሉ ለዐለው ሙእተመር፡ ናይ መንጠቀት ዶር ኤረትርየ እግል ልህደግ እቡ ክምቱ እግል ምጅልስ አምን ምን ሐበረት ወእብ

ሰበት ኤረትርየ ለገብአ ቀራር እግል ኢልሕለፍ ምን ጠልበት፡ ወኪል ብሪጣንየ፡ ቀራር ምጅልስ አምን እብ ጠለብ እተሓድ አፍሪቀ ክምሰል ሐልፈ ምን ሸርሐት እብ ከአፎ ገበይቱ ሐቂቀት እግል ለሀሌ እሉ ለቀድር? መነዘመት ኢጋድ እብለ ከስስ ገብአ ምንገብእመ፡ እለ መነዘመት እለ፡ እግለ ዲብ ዲሰምበር 2006 ለገበአ ወራር አቶብየ ዲብ ሶማል እንዴ አየደት ምሽክለት ሶማል ዲብ ኬለሞት መስኡልየት ለትረፌዕ መነዘመት ተ። ሰበት እሊ ኢጋድ ድድ ኤረትርየ ለአቅረበተ ሸክወትመ ምን አማን ለሬመት ተ።

ራብዓይ፦ ሰፊር ብሪጣንየ ክምሰለ ማሌ “ዒራቅ ዓም አስለሕ ደማር መልክ” እንዴ ቤለ ዐለም እግል ለትአምን ለጀረበ፡ ዲብ ቀድየት ኤረትርየ ህዬ፡ “ኤረትርየ እግል ምሰልሒን መትቃውመት ሶማል ክምሰል ሰዴ፡ መራቅባይ ሐሽም ሶማል ወኤረትርየ ደሊል አቅረበ እትነ” እንዴ ቤላቱ እግል ለትአምነነ ጀርብ ለህለ? ብሪጣንየ እብ ሰበትለ እግል ዒራቅ ለከስስ ለቀርበ ሸክዋት ሕሰይ ክምቱ እስባት ሰበት ዐለ፡ ርኢስ ወዘረእ ብሪጣንየ ለዐለ ቶኒ ብሌር እብ ሰበት ሐርብ ዒራቅ እበ 13ይ ክፈል እብ ዶ/ር አሕመድ ሐሰን ድሕሊ ከስስ እበ አቅረበዩ ሕሰይ ሰኣል እግል ልቅረብ እቱ እት ቀደም መርማሪት ልጅነት ቃርብ ቱ። ወኪል ብሪጣንየ ዲብ ቀድየት ኤረትርየ እግል ካልኣይ ወክድ እግል ዐለም እግል ለአትጌጌ ጀረቦቱ ህዬ ተርጀገት ቱ ለዐለ።

ሓምሳይ፦ አማንተ ሕኩመት ኡጋንደ፡ ዲብ ቀድየት ሶማል፡ ምን ሔለት ወለዐል ዶር እግል ትተልሄ ጾር ክቡድ ረፍዐት። ሙእተመር ሜርሐት እተሓድ አፍሪቀ ዲብ ሰልፍ 2010 እንዴ ኢገብእ፡ ቀራር መኔዕ እግል ሓለፎት ምረሐር ስታር መነዘመት ምጅስል ቅራን ለጀረ ዋይዲብ ህዬ፡ ሰፊር ብሪጣንየ ሌጠ እበይኑ ለለአምረ ቀድየት ይዐለት። እግል ይማም ቀራር 1907 ክምሰል አቅረበዩ ወሓለፈዩ ክምሰለ ህቱ ለለአምሩ ሕናመ ሰበት ነአምር፡ እግል ኡጋንደ ስታር እንዴ ወዴከ እግል ትትሐበዕ ጀረቦት ትልህየ አጀኒት ቱ ለዐለ። ኡጋንደ ህዬ ሐድ መቅደረተ ወሜዛነ እግል ልፈደሐ ኢገብአ ምንገብእ እግል ትስተሩ አው እግል ትሕብዑ ለትቀድር ይዐለት።

ሳድሳይ፦ ዎሮ ምነ ለትዐጅብ ብሪጣንየ እግል ኤረትርየ ምነ “ኢቃኑናይ መዋዳኢት” ለቴለቱ እግል ትጀመል ጠሊባ ቱ። ምናተ ኤረትርየ እግል እድንያይ ቀዋኒን እበ ከስስ ላመ አደላያሁ ድወል ክምሰልሁመ ብሪጣንየ ከይዳሁ ዲብ ህለየ፡ ህተ እበይነ ጠይዑ ዲብ ህሌት ቱ። ሰበት እሊ ሰፊር ማርክ ልያል ግራንት ዐዱ ቀደም ብዕዳም ደርስ ሀዪቦም፡ እግል ሚሳቅ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ወምጅልስ አምን እግል ለሐሽሞ ቦም።

4-ኡጋንደ

ኡጋንደ እግል ቀራር 1907 ለተአይድ ሶት ሀበት። ወኪል ኡጋንደ ዲብ መነዘመት ምጅልስ ቅራርን ሰፊር ሩሃካነ ሕኩመቱ ሰዳይት እግል ለሀብ ለቀሰበዩ አስባብ ሸሬሕ ዲብ ህለ እሊ ለተሌቱ፦

1-“ ኡጋንደ ዲብ አፍሪቀ መሻክል እግል ክርዐት ወሳደፈ ምንገብእ ህዬ እግል አስከቦቱ በናይ ዶር ዲብ መተልሃይ ክምሰል ትትሐሰር ሐብር”

“ምጅልስ አምን ዲብ ሶማል ሰላም ወመስኩበት እግል አከዶት እበ ወደዩ ጸገም፡ እግል ሊከ እተሓድ አፍሪቀ ምን ትከበተ ነሐምድ”
“ለቀራር ለሰጀለዩ ምስዳራት ዓም እንዴ ኢገብእ ሕዱድ ወሀደፉ ህዬ እግል ሰይሖት ለሰቅቅ ቱ” እግል በሀል ወኪል ኡጋንደ ለልትሀየብ በሊስ እሊ ለተሌቱ።

ቀዳማይ፦ ንዛም ዩወሪ ሞሶቪኒ፡ ናይ ቀባይል አከይ መቅርሕ እሳት ዲብ ለአሳውር እግል ናይ ከርስ ቴለል ኡጋንደ ኬለመዩ ክምሰል ወፍገሪቱ ህዬ ምን ወክድ ዲብ ወክድ ዲብ ወዴሕ ክምሰል መጽአ፡ ቀደም ብዕዳም ጀሃት ኡጋንድዪን ለለአሙረ አማን ተ። ዲብ ምፍጋር ጸሓይ ኮንጎ እግለ ህለ መዓድን እግል ዘሚት ኡጋንደ ዲብ ምሽክለት ዶሞቅራጥያይት ኮንጎ ደግሽ ኡጋንደ ወርዋንደ ለተልሄቶ ዶር ህዬ ክሉ ለልዘከሩ ሐደስ ቱ። እምበል እሊ፡ ዲብለ ክም ግምሽ ለሐስበቱ ተማስ ሶማል እግል ውሕዳተ እንዴ ሸመትመ ዲብ ትትዐዘብ ነብር ህሌት። ሰበት እሊ፡ ሕኩመት ኡጋንደ ዲብ ከርስ ኡጋንደ፡ መንጠቀት ብሔራት ዐባዪ፡ ቀር አፍሪቀ ወሶማል እግል ልተልሀዉ ለጀረበ ሚ ክምሰል መስል እግል አትኣመሮት ወኪል ኡጋንደ ሸሬሕ ለለትሐዝዩ ሽእ ኢኮን።

ካልኣይ፦ ምጅልስ አምን፡ ምሻክል ሶማል እግል አርሀዮት እብ ሰበቱ እግል ናቀሾት ክምሰልሁመ ዶር ግዋሬ ድወል ክምሰልሁመ ኤረትርየ ወብዕዳት ድወል እዲነ እግል ኣመሮት እበ ከስስ ሊብየ እግለ አቅረበቱ ጠለብ ሳሜዕ ምን ለዐሌ፡ ናይ አማን እት መንጠቀትነ ሶማል ሰላም ወመስኩበት ዲብ መዲድ ዶር ዐቢ እግል ሊዴ ወቀድረ ዐለ። ምናተ ቀደም እለ ለአዳለዎም ጀሃት ናዮም አፍካር ወአህዳፍ ሰበት ዐለ እሎም፡ ዲብ ረአስ ኤረትርየ አሳስ ለአለበ ሸክወት እንዴ አሰስከ ኢዓድል መኔዕ ዲብ ቀረሮት ቶም ለትባደረው።

ሳልይሳይ፦ ምጅልስ አምን፡ ዲብ ረአስ ኤረትርየ ጨቅጥ ሌጠ እንዴ ኢገብእ ክሉ ረአሱ፡ ጀሪመት ለአለበ እት እንታቱ ዲብ ረአሰ ዓም መኔዕ ለቀረረ። ዲብ ሶማል ናይ አማን ጀራይም ምን ክምሰልቶም ወኪል ኡጋንደ ለአምሮም። እሊ ህዬ ወለ ሐቴ ከሊመትመ ትግበእ ለኢወሰከ እቱ ቀራር እግል ለአይድ ለቀሱቡ ህቶም ሰበት ቶም። እብ አሳስለ ቀደም ለሀ ዲብ ዋሽንግቶን፡ ኒውዮርክ፡ ለንደን ወካምፓለ ዐውል ለደፈዐ እሉ፡ መባጥር ዐዱ እንዴ አተምሰለ እግል ለአቅርብ ሌጣቱ ለትየመመ።

5 ፈረንሰ ፈረንሳመ እግለ ድድ ኤረትርየ ለሐልፈ ቀራር ዕልብ 1907 አየደት። ምናተ ወኪለ ዲብ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ሰፊር ጃን ምሪስ ረቢቢር ልግበእ ወዚር ካርጅየተ፡ እብ ሰበት መባጥር ፈረንሰ ለገብአ ልግበእ ተወዴሕ ኢሀበው። እብ ሐጫር ገበይ ሕኩመት ፈረንሰ ናይ ትም መባጥረ ሐሬት። እሊ ቴለል እሊ ህዬ እግለ እብ ሰበብ ፍዕሉ ወክልመቱ ዲብ ሕድ ለይበይእ እኩይ ቴለል ለወዴሕ ቱ። እግል መሰል፦

ቀዳማይ፡ ቀራር ዕልብ 1907 እበከስስ፡ ሕኩመት ፈረንሰ ምስለ ዲብ አስመረ ለተሃገዩ ለልትዐዳዌ መባጥርቱ ዲብ ኒውዮርክ ነስአ።

ካልኣይ፦ ውዛረት ካርጅየት ፈረንሰ ዲብ ጁን 2008 እብ ገበይ ዳይሬክተር መንጠቀት አፍሪቀ ወምሒጥ ህንድ ጃንዲ ጎሊንስቲ እንዴ ወደ ዲበ አፍገረዩ ሸሬሕ፡ ቅዋት ድፈዕ ኤረትርየ ዲብ ምድር ጅቡቲ ሰበት አተው፡ ኤረትርየ ቅዋተ ምነ ጸብጠቱ ምድር ጅቡቲ እግል ተአፍግር ሰኣል እግል ልትቀደም እተ ክምሰል ኢወጅብቱ ሕቡር ለዐለ። ምናተ እግለ እብ ሕኩመት ፈረንሰ ለዳለ ዲብ ዮም 14 ጃንዋሪ 2009 ዲብ ምጅልስ አምን ለሐልፈ ቀራር ዕልብ 1862 ዶል እንረኤ፡ ፈረንሰ እግለ “ ጻብኢት ኤረትርየ ድድ ጅቡቲ” ለቤለቱ እንዴ አየደት እግል ኤረትርየ ሰቀት። እግል እሊመ ርኢስ ፈረንሰ ለዐለ ኒኮለ ሳርኮዚ ዲብለ ዲብ ዮም 20 ጃንዋሪ 2010 ምስል ርኢስ እስማዒል ገሌ ዲብ ዓሲመት ጅቡቲ ለወደዩ ልቀእ አከደዩ። ክምሰለ ልትአመር ጅቡቲ ሐቆ ሕርየተ (1977) ምስል ፈረንሰ ዐስከርያይት እትፋቅየት ፈርመት። እብ አሳስለ እትፋቅየት ህዬ ፈረንሰ እግል ጅቡቲ ምን ናይ ካርጅ ጻብኢት ተዐቅበ። እብ ቃብል እሊ ሐቆመ ሳደፈ ላኪን፡ በህለት ጅቡቲ እግል ብዕደት ደውለት ወረት ምንገብእ፡ እዴሀ ኢተኣቴ። አኪድ ኤረትርየ ለሳደፈ ህዬ እሊ ሓርያይ ቱ። ህጁም ጅቡቲ እት ረአስ ኤረትርየ። ቅዋት ድፈዕ ኤረትርየ ህዬ ናይ መዳፈዐት ኖስ ሐቁ እግል ልትነፈዕ ላብድ ገብአ። ሰበቡ ጅቡቲ ብዕድ ሕርያን ኢሐድገት እቱ።

ሳልሳይ፦ ፈረንስዪን ዲብሎማስዪን ዲብ ፓሪስ እግለ ህለው ዲብሎማስዪን ዲበ ሀበዉ ተውዴሕ፡ ፈረንሰ፡ መሻክል፡ ፍንቲት ወናይ ስያሰት ቅደይ እግል አርሀዮት ሽንርብ መኔዕ ለኢተምን እቡ እንዴ አሸረት፡ ድድ ኤረትርየ ለሐልፈ ቀራር መኔዕ እበ ከስስ ላኪን እብ ሰበብ አሜሪከ ዲብ ረአሰ ለአጅሬቱ ጨቅጥ እግል ተአይድ ክምሰል ትቀሰበት ሐበረው። ዲብ እሊ ለመጽእ በገ “እሊ እብ ፍዕል ወክልመት ዲብ ሕድ ለይበይእ መባጥር ዲብ ልትቀረር ፈረንሰ ዲብለ ድድ ኤረትርየ ለሐልፈ ሰኒ እንዴ ወዴት ለተአምሩ ኢዓድል ወኢቃኒናይ ዛልም ቀራር ለለሀሌ እለ መባጥር ምን ሽርሐት፡ ናይ ትም መባጥር ንስአተ ለለትሐዜቱ ገብእ?” ለለብል ቱ።

6. ቻይነ

ቻይነ እግል ቀራር ዕልብ 1907 ምን ተእዪድ ወረፊድ፡ ክርን ናይ ኢሂበት መባጥርተ ለሐሬት። እብ ገበይ ወኪለ ዲብ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ሰፊር ትሻንግ የሰዊ እንዴ ወዴት ዲበ ሀበቱ ተወዴሕ ህዬ እሊ ለተሌ ትቤ።

“ክሎም ለከስሶም ጀሃት እግል ሐቅ ስያደት ሶማል ወናይ መንጠቀት ሰላም እግል ለሐሽሞ ወልስደው፡ ክምሰልሁመ እግል ናይ ውሕደት መትዐደዪት ሕኩመት ሶማል እግል ለአይዶ ንትላኬ።”
“እተሓድ አፍሪቀ ምስል እድንያይ መጅተመዕ እብ መትዓዋኑ ወዲብ አፍሪቀ እግለ ሳድፍ አከይ መቅርሕ እግል አስከቦት በናይ ዶር ምን አግደ፡ ቻይነ ዲመ ተአይዱ።”
“ምጅልስ አምን ቀራር መኔዕ ዲበ ቀረረት እቱ ወክድ እግል ልደገግ ክምሰል ቡ ቻይነ ዲመ ዲብ ተአፋቅድ ጸንሐት። እሊ ዮም ምጅልስ አምን ድድ ኤረትርየ ለሓለፈዩ ቀራር መኔዕ ህዬ ክምሰል በደለ ናይለ አከይ መቅርሕ እግል አሰክቦት ለገብእ ዲብሎማስያይ ጸገም እግል ልግበእ ንተምኔ። አዜ አውለውየት ለልትረተብ ጋር፡ ክሎም ለከስሶም ጀሃት እግለ ቴለል ለሰድድ ምስዳራት ምን ንስአት እግል ልትጀመሎ ወለአስብሮ ቱ።”
“ድወል ናይለ መንጠቀት ክምሰልሁመ ኤረትርየ እግል መሳሌሕ ሸዐቦም ወመንጠቀቶም እግል ልሽቀው ህዬ ንተምኔ።66