መጅልስ አምን ወለዛልም ቀራራቱ ድድ ኤረትርየ (11ይ ክፈል)

እብ ዶ/ር አሕመድ ሐሰን ድሕሊ

1-ምጅልስ አምን፡ “ክለን አንፋር ድወል፡ ናይለ ልጅነት ምጅልስ አምን ለቀረረው እሎም አንፋር አው መአሰሳት - ዱቅሪ ልግበእ ወእብ ወለት-ገበይ ለመሉኩ ናይ ማል ወብዕድ እቅትሳድያይ አርዛቅ፡ ምን እሊ ቀራር እሊ ለሐልፈ እተ አምዕል አው ዲብለ ገብአ ልግበእ ግራሁ፡ እንዴ ኢደንግር እግል ልጀምዳሁ በን” ብህል ዐለ።

ቀዳማይ፡ ምጅልስ አምን እብ እሱዉ ሐቅቱ እግል ማልያይ ወናይ እቅትሳድ አርዛቅ ኤረትርየ ለጀመድ?

ካልኣይ፦ ለምጅልስ አምን ለሀድግ እቦም ለዐለ አፍራድ ከአፎ ላቱ ናይ ማል ወእቅትሳድያይ አርዛቅ መልኮ ዐለው?

ሳልሳይ፦ ምጅልስ አምን፡ ለሰላዲሆም ለትጀመድ ኤረትርዪን ምን ወምን ክምሰልቶም ክምሰል እለ ላተ ምስዳር እግል ትትነሰእ እቶም ለወጥን እስባት ሚ ክምሰልቱ እንዴ ኢልትአከድ፡ እግል ክለን አንፋር ድወል ናይ ማል ወእቅትሳድያይ አርዛቆም እግል ልጀምደ፡ ክምሰልሁመ ለከወነየ “ልጅነት” ዲብ ረአስለ አፍራድ ቀራር እግል ትንሰእ መትሰኣሉ፡ ክምሰል እግል ዐረብየት ምቀደም ፈረስ ጸሚድ ለጅንሱ፡ ሐቆ ቀራር፡ እግል ቀራር እስባት ለገብእ አሕዳስ አናደዮት ኢኮን ገብእ?

2. ዲብ ደንጎበ፡ ምጅልስ አምን፡ መዋዲት ኤረትርየ እብ ትሉሉይ እግል ልታብዑ ክምቱ እንዴ አከደ፡ ኤረትርየ እግል ቀራሩ ረፍደት ምንገብእ እግል ለአደቅቡ፡

ትከበተቱ ምንገብእ ህዬ እግል ለአርህዩ አው እግል ልሽጠቡ ክምሰል ቀድርቱ ሕቡር ለዐለ። ቀዳማይ፦ መባጥር ኤረትርየ ዋዴሕ፡ ራቴዕ ወባይንቱ ለዐለ። ኤረትርየ፡ እግል አግቡይ አስከቦት መሻክል ሶማል እበ ከስስ፡ ረአየ ዲብ ሸሬሕ ለጸንሐት ተ። ተአተላልዩ ህዬ ህሌት። ምናተ ዲብ ረአስ ሶማልዪን ረአየ ለትቀስብ ደውለት ኢኮን። ክምሰልሁመ ዲብለ ገብአ ልግበእ ቴለል ዲብ ረአስ ምድር ወሸዐብ ሶማል እግል ልትቀሰቦ ኢትሰምሕ። ካልኣይ፦ ምጅልስ አምን፡ ኤረትርየ እግል እስባት ለአለበ ሸክወት እግል ትትከበት በ አስክ ብሂል ብጽሐቱ ዐቅሉ ክምሰል ሰሐተ ለለርኤ አዋይንቱ ለዐለ። እብ ገበይለ ኖሱ ለከወነየ “ልጅነት ፈተሾት አሕዳስ” እንዴ ወደ እግል አከዶቱ ወድዩ ለዐለ ጀርቤመ ኢተዐወተ። ምጅልስ አምን እብሊ እንዴ ኢበጥር፡ ኤረትርየ ዲብ ቀድየት ሶማል ለትተበዐ ስያሰት ሐቆመ አተላሌተ ወሰክ መኔዕ እግል እብ ዶ/ር አሕመድ ሐሰን ድሕሊ ልትቀረር እተ ክምቱ፡ ሐቆመ መባጥረ ቀየረት ምስለ ዲብ ዐለም እስሕቡብ ለሀለ ናይ አሜሪከ ሞጅ እንዴ ትመቅረሐት መትኣታይ ዲብ ሶማል አዝመት ምኑ ምንገብእ ህዬ ቀራሩ እግል ለትራቴዕ አው እግል ልሽጠብ ክምሰል ቀድር ሻሬሕ ዐለ። እሊ ልግበእ ወሎሂ ላኪን ክሉ እብሊ ለተሌ አስባብ ከብቴ ይዐለት እሉ።

ክለን ድወል እዲነ ክምሰሁመ ኤረትርየ፡ ዲብ ቀድየት ሶማል ልግበእ ወብዕድ ቅደይ ራቴዕቱ ለልብላሁ መባጥር እግል ልንሰአ ሐቅ ስያደት በን። እሊ ሐቅ እሊ ህዬ ዲብ ቤዕ ወሽረ ለለአቴ ኢኮን።
መንገፎ ወጠን፡ ሰላም ወወሕደት ሶማል ሕሽመት ስያደተ፡ ምስ ወጠንያይ አምን ኤረትርየ ሰላም ወአምን ቀር አፍሪቀ ዱቅሪ ዕላቀት ቡ። ሰበት እሊ ኤረትርየ ዲብ ረአስ ምድር ወሸዐብ ሶማል ታሪካይ፡ ስያስያይ ወዐስከርያይ ጀሪመት ዲብ ጀሬ፡ ናይ መራቅባይ ዶር እግል ተአግዴ ኢትቀድር።
ኤረትርየ ምስል ሐው ሸዐብ ሶማል እግል ዕቁዳት ለለትጻብጠ ታሪካይት ወስያስያይት ዕላቀት ሰበት በ፡ ዲብ ረአሱ፡ ምን እድንያይት ከሪጠት እግል አፍገሮቱ ወሀለዮቱ እግል ምስሐት ለለርኤ መብቅያይ ዋይዲብ ዲብ ጀሬ፡ ዲብ መጦሩ እግል ትብጠር ዋጅባ ቱ። ለቀድየት ክምሰል እለ ለትበሀለት ምን ገብአት፡ ምጅልስ አምን ቀራራቱ እብ ሰበት እለ ቀድየት እለ ወብዕድ ዲብ እዴ እዳረት አሜሪከ አስክለ እበ ጻብጠተ ለዐለት ጊጊት ገበይ አተላላይ ምስል ወቀየ ወሰልጠተ ለልትጻገግ ምስል ጽበጥ ወደሚር ሚሳቅ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ለልትዐዳዌ ኢቃኑናይ ቀራራት ሓለፎት ኢገብአ ምንገብእ፡ ምን ጌጋታቱ እግል ልትሰየሕ እንዴ ቤለ ለለሐስብ ወለ ዎሮ ኢዐለ። ተሕሊል መባጥር አንፋር ድወል ምጅልስ አምን ዲብ ቀራር ዕልብ 1907 እግለ ዲብ ዮም 23 ዲሰምበር 2009 ድድ ኤረትርየ ለሐልፈ ቀራር ምጅልስ አምን ዕልብ 1907፡ ዐስር ሰለስ ደውለት ናይ ተእዪድ ክርን ሀበየ እቱ።

ህቱ ህዬ፡ አሜሪከ፡ ብሪጣንየ፡ ቅብለት አየርላንድ፡ ፈረንሰ፡ ሩስየ፡ ኡጋንደ፡ ትርክ፡ ቬትናም፡ ክሮኤሽየ፡ ኮስታሪከ፡ ሜክሲኮ፡ ጃፓን፡ ቡርኪናፋሶ ወአውስትራልያ ተን። ክምሰልሁመ ሊብየ ትትቃወም እት ህሌት ቻይነ ላኪን ክርን ይሀበት። ዲብ እሊ ክፋል እሊ በገ፡ ክል ደውለት ለሀበቱ ናይ ተእዪድ ልግበእ ወመቃወመት አው ክርን ኢሂበት አስባብ ክምሰል ረኤነ፡ በሊስ እግል ነሀብ እቱቱ።

1-ሊብየ

1 ለሐቴ እግለ ቀራር ለትቃወመት ደውለት ሰበት ገብአት ሌጠ እንዴ ኢገብእ፡ ዲብለ ወክድ ለሀይ ርኢስ እተሓድ አፍሪቀ ጻብጠት ሰበት ዐለት ቱ እበ እግል ነአሰብዴ ለሐሬነ። ሳብት ወኪል ሊብየ ዲብ መነዘመት ምጅልስ ቅራን ሰፊር ኢብራሂም ዑመር አደባሺ፡ መትቃውማይ መባጥር ደውለቱ ዲብለ ምጅልስ አምን ድድ ኤረትርየ ለሓልፈዩ ቀራር ሸሬሕ ዲብ ህለ፦

“ሊብየ፡ ዲብ ቀር አፍሪቀ መስኩበት፡ አምን፡ ወሰላም እግል ትትመደድ ዛይደት ንየት በ።”
“ምጅልስ አምን ለሓለፈዩ ቀራር ሽእፍግ ወምን ሐቂቀት ለረሜ ክምቱ ሊብየ ለተትአምን። መሻክል እግል አርሀዮት መኔዕ ሐል ኢኮን። ህቱ ለለሐድገ ኢፋሉታይ እንሳንያይት ሽንርብ ህዬ እግል ቴለል ቀር አፍሪቀ ለመክርህ ቱ። እግለ ክሊነ እብ ገበይ እተሓድ አፍሪቀ፡ አሚን ዓም መነዘመት ምጅልስ ቅራን ወብዕዳም ነሺጥ እድንያይ ጃሃት እግል ንብጽሑ ለነሐዜ ሐል ህዬ እግል ልድበእ ምኒና ቱ”
“ክሉ ክምሰለ ለአምሩ ዲበ መጽእ ወሬሕ ጃንዋሪ፡ ሙእተመር ሜርሐት እተሓድ አፍሪቀ እግል ልግበእ ቱ። ዲቡ ህዬ መሻክል ቀር አፍሪቀ ወዶር ኤረትርየ ዲብለ መንጠቀት እግል ልትሀደግ እቡቱ። ዲበ ሙእተመር፡ አሚን ዓም መነዘመት ምጅልስ ቅራን አው ወኪሉ እግል ልሻርክ መስኢት ብነ። ሰበት እሊ፡ አዜ ለንትሃጌ እቡ ለህሌ ጋር ሐቆ ሙእተመር ሜርሐት እተሓድ አፍሪቀ ምን ልትረኤ ለሔሳ ቱ” 4. “ሊብየ እግል ስኒን ለአተላለ ሀድፍ ኢዓድል መኔዕ ጋብአት ዐለት። ሰበት እሊቱ ህዬ ዲብ ረአስ ለገብአት አፍሪቅያይት ደውለት ለገብእ መኔዕ እግል ተአይድ ደሚረ ለልትከበቱ ኢኮን። ሰበት እሊቱ ህዬ፡ ድድ እሊ ቀራር እሊ ለሰወትነ” እት ልብል ሸርሐ። ምን መባጥር ሊብየ እሊ ለተሌ ንቀጥ እግል ንፍሀም እንቀድር።

ሀ. ሰላም፡ አምን ወመስኩበት ቀር አፍሪቀ ለለሐዜ፡ መብቅያይ ደረር ለቡ መኔዕ እግል ለሓልፍ ወእግል ሐል ሰላም እግል ልድበእ እንዴ ቤለ ኢልትሻፈግ።

ለ. ሊብየ እብ ሰበትለ እግል ዶር ኤረትርየ ዲብ ቀር አፍሪቀ ለከስስ ጋር ሐቆለ ዲብ ጃንዋሪ 2010 ለገብእ ሜርሐት እተሓድ አፍሪቀ እግል ልትረኤ እግል ምጅልስ አምን ረስሚ ስእልት ዐለት። ምናተ ሴምዓይት እዝን ኢረክበት። እዳረት አሜሪከ ህዬ እግል በዳሪት ሊብየ እግል አፍሸሎት እብ ክሉ ሜዛነ ዲብ ምጅልስ አምን እንዴ ትከሬት፡ እግል ሰር እብ ሰላዲ እንዴ ትዛቤት ወእግል ሰር ህዬ እብ ጨቅጥ ዲብ ተአትፋርህ እግለ ዛልም ቀራረ ሰዳይት ሐዜት እለ።

ሐ. ሐቴ አፍሪቃይት ደውለት ዲብ ረአስ ብዕደት አፍሪቃይት ደውለት፡ ክፋል ናይለ ኢዓድል ወኢቃኑናይ ቀራር መኔዕ ቀረሮት እግል ትግበእ ኢወጅብቱ ለዐለ። እብ ፍንቱይ ህዬ ዲብለ እግል ክምሰል ኤረትርየ ለቤለት መዋጥር መንጠቀት ቀር አፍሪቀ እግል አርሀዮት እምበል ሕላሌ ዲብሎማስያይ ጸገም ለተአተላሌ ደውለት እግል ምንዐት ሻረኮት ለገብአት ዋይዲብ ቱ።

2. አሜሪከ

ወኪል ኣሜሪከ ዲብ ምጅልስ አምን ለዐለት ሰፊረት ሱዛን ራይስ፡ ቀራር 1907 ሐቆ ሐልፈ ዲብለ ሀበቱ ሸሬሕ፡ ክምሰል እሊ ለተሌ ትቤ፦

1. “ እሊ ቀራር እሊ እግል ልሕለፍ ለቀድረት እብ በዳሪት አፍሪቃ ቱ። ሰበት እሊ ፍገሪት ናይለ እተሓድ አፍሪቀ ለሓልፈዩ ቀራር እግል ልትበሀል ቀድር። 2. “ምጅልስ አምን ሻፍገት ወመአበይ ንስዳር ኢነስአ።” 3. “ሀደፍ ናይ እሊ ቀራር እሊ፡ ኤረትርየ እብ አሳስ ምጅልስ አምን ለጠልቡ አግቡይ መጋይስ እግል ትሽቄ እግል አትፋቀዶት ቱ።

“እብ ጀሀትነ፡ እት ቀደም ኤረትርየ መንገአት ክስትትተ ይእንብል። ዝያደት ዲበ መንጠቀት በናይ ወመስኡልየት ለለአረፌዕ ዶር እግል ትተልሄ ዲብ ቀደመ ፋዬሕ በክት ህለ።”
“እሊ ቀራር እሊ ዲብ መንጠቀት ቀር አፍሪቀ ሰላም ወመስኩበት እግል መዲድ ምነ ህሌት እግልነ ንየት ዲኢኮን ምን ድመል ወብዕድ እንዴ ትበገስነ ኢቀረርናሁ። ”
“አሜሪከ ምስለ እግል ሕርየቱ ወዐማር ወጠኒ ረዪም ወክድ ለናደለ ሸዐብ ኤረትርያ ቱ ለትበጥር። ዲብ ምስተቅበል ምኑ ለንታከዩ ህዬ ብዙሕ ቱ።”