Jump to content

Wp/son/Askia Mohammed

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | son
Wp > son > Askia Mohammed

vignette|droite|Tombe de Askia Mohammed

Askia Mohammed Mamadu(Mohammed)Ture,kaŋ zammo ti Askia Mohammed, cindi ka tee Soŋay se gaakoy kaŋ hay jiiri 1443 ra ka koy buu jiiri 1538 ra; a ga hun hakiika ga Fouta Toro ra, kaŋ cindi hõ zaaro Senegal laboo ra.A ga Sonni Baro kaŋ ti Sonni Ali Ber(Ali le grɑ̃) izo hinno kaŋandi jiiri 1493 ra ka duu ka tee Soŋay gaakoyo.Zamakaŋ a na nga zammo tee Askia Mohammed,nga ka ti sintinkaw Askia alayaney gaakoytara se.A ga kate lakkalkanay nda hansayey gaakoytara ra.A ga Maali,nda Diarra albaasalaama,nda Fouta Toro Fulaŋey,nda Aïr berbeerey albaasalaama nda hawsance albaasalaama boobo fooyaŋ kaŋ goo wayna hunay here juwal nga gaakoytara gaakasinaro raa,amma a si hin ka Bourgou nda Kebbi kaŋ goo gurma ra gaabandi nga gaakoytara gaakasinaro din ra.

Baahunayano[edit | edit source]

Askia Mohammed ga nga hinno ka boori .A ga nga ganda fay hinni-ize taaci nda gomnanti boobo fooyaŋ game. A ga goymee yaŋ feri kaŋ ga hima hõ zaaro ministray goyay.A ga sooje goyteeriyaŋ,kaŋ ga hansa ka tee nda baɲɲa yaŋ nda wangu kasi-ize yaŋ, kayandi ka yeeka ganda hii foo cinaro yaamar ka duu ka fonda cahãante yaŋ tabatandi Niʒer isa banda.A ga alfaritaray gaabandi ka yeeka haŋandiyaŋ nda hangandiyaŋ Niʒer isa ga yaamar.A ga alyahuudu alfarigoykaw yaŋ sinjiyano donandi Niʒer isa kuuyanoo bande,a ga tinyaney nda neesijay daŋ cere ga ki tee ifoo,a ga Teghazza ciiri kaa dogay nda gaakoytara ura kaa dogay duurawey yulwandi.A ga nga gallubeera ganandi ka hun Gaawo ra ka koy ndaa Tunbuktu ra,nɔ̃go kaŋ ra a ga duu alfagey gaakasina.

Jiiri 1497 ra,milayan ra kaŋ sohɔ̃ kay lakkalkanay sabati nga gaakoytara ra,a ga nga mayra talfi nga armaa Omar ga ka koy hajji Makka kaŋ ra noo i ga Sudã Kaliifa maaɲo noo a se.A ga ura fay galley kul kaŋ ra a ga bisa nga naaruma ra.Kaŋ a yee ha kaa hugey do,a ga al-silamataray taŋ jine nga gaakoytara gallu beerey ra.Nda koyne,a ga kate nga bande,Tunbuktu ra, Makka hinikoyo tuba foo nda al-silaama cawkaw boobo fooyaŋ.

Askia Mohammed ga soŋay gaakoytara hirrey hayandi ka koy hala Fouta Toro nda,haussa ra,ka koy hala Agadez kaŋ ra a ga huro jiiri 1515 ra.

Jiiri 1500 ra,a ga huro Dendi gurmaa nda gandawey kan ga bara nga jeroo ga ra,a ga gar kaŋ Sonni Baro na albaasalaama foo sinji noodin ra.Yeesi jiiro ra,a ga too Maali gaakoytara ra,kaŋ ti waatidin ganda kaccaw juwalante soŋay gaakoytara se.Nda koyne,a ga al-silaama wãgu tee nda Naasere,zamakaŋ a tee tooriganakaw bonkoyni Mosi ganda se.

Jiiri 1512 ra,a ga Bakhounou ganda,kan cindi Tẽgela Fulaŋey kanbe ra,lakkalkanandi.Woo nee banda,Askia Mohammed ga dobukasinay tee nda Kanta,kaŋ ti Kebbi bonkoyno, ka duu ka koy dendi here ka ayatataray tee Katsina haussaa hawsancey hinney ga nda Gobir nda Kano gallo ga.Jiiri 1515 ra,a ga Agadez gallo,kan cindi Twareegay kanbe ra, dii,amma a si yanda ka kanba fur Bornou fuula-foo-hinni gaabanta ga.

Askia Mohammed nda nga dobukasina Kanta ga yee ha ka ngey caway ga ka duu ka ngey wangoo duura fay ngey game (jiiri1516 ra).Nga cee jinaa, a ga gaboŋ gaabi ka koy hunanzam.Amma, a ga hin ka lakkalkanay sabati soŋay gaakoytara ra nga hinno tamoo kul ra.

Kaŋ a kaa ka dana,nga izo Monzo Moussa ga nga hinno taa a kone jiiri 1529 ra jin’a ma koy buu jiiri 1538 ra.Jin’a ma buu,nga izo ga gaaray ka hun nga bonkoyni-hugo ra,a ga nga askia zammo sanbu,amma a ga jaŋ ka borey juwal nga hinno ga.A ga nga taaluma boobo fooyaŋ kaŋ ga boona nga hinno,nga arumawey nda nga baasay ra, halaci amma i ga nga hundey wii jiiri 1531 ra.

Moofur moo[edit | edit source]

Histoire du Mali

Dawtiira[edit | edit source]

(en) Thomas A. Hale (compil., trad. du songhaï et notes) et al., The epic of Askia Mohammed, Indiana University Press, Bloomington, 1996,p.88 (ISBN 0-253-20990-0)

« Askia Mohammed », dans Bernard Nantet,Dictionnaire de l'Afrique.Histoire, civilisation, actualité,Larousse, Paris, 2006, p.30 (ISBN 2-03-582658-6)

Tarey kanje[edit | edit source]

(fr)Muhammad Ibn Abi Bakr,dit Askia Muhammad,Askia le Grand(Soninkara)

Template:Succession/Début Template:Succession/Ligne