Wp/sdh/ڕميان ئمپراتوورى ماد
كورش دويم دوياى يه له ساڵ 559 وه‌رجله زايين له پارسه نيشته‌وجى باوگ خوه‌ى، ده‌س دا وه سازين به‌نايل تا نيشان به‌ێد ك وه ڕاسى له دويدمان پادشايله. نويرسياى ئه‌وى له ژێر سان كه‌نياى خوه‌ى ك وه پادشاى گه‌وراى هه‌خامه‌نشى خوه‌ى زانێد، نيشان ئه‌دا ك دى وه هويچ شێوه‌ى فه‌رمانبه‌رى له ئه‌يشتوويگۆ نيه‌وه‌ێدو ئه‌ى ئمپراتووريه دى وه ره‌سمى ناناسێد.
وه‌لى كورش ده‌س كرده يه‌گ تا شايسته بوين خوه‌ى ئه‌را گرتن تاج و ته‌خت ماد نيشان بدا. ئمجا كه‌فته‌و رێ تا وه داواى يه‌كگرتن هووزه‌يل ئيرانى جوورايجوور له ناو سه‌رزه‌مين خوه‌ى، هێزيش گرده‌و بكاو هاوه‌ختيش، هاوپه‌يمانى وه‌ل بابل ك نه‌بۆنيد وه‌پێ پێشنيار كردۊ، قه‌بول بكا.
فه‌رمانڕه‌واى بابل وه يه ئوميد داشت ك ئيچنه ئمپراتوورى خوه‌ى له ترس ماده‌يل ك چوين وه حه‌ڕان فه‌ره‌مان رانين و له ژێر ده‌سڵات ماده‌يل بۊ و تويه‌نستن رێ په‌يوه‌ندى ناونى بابل و سوريا بوڕن، دويره‌و بكا.
ئمجا كورش خوه‌ى له گرده‌و كردن سوپا هه له غه‌زه تا سنوور مسر و به‌تايه‌ح تا لويه‌يل كه‌نداو ده‌س وه‌پێكرد.
له ساڵ 553 وه‌رجله زايين، نه‌خشه دويم كورش ئاشكرا بۊ و ئه‌يشتوويگۆ ئه‌را لاى خوه‌ى تواسه‌ى. كورش نه ته‌نيا ئه‌را لاى نه‌چێ، به‌ڵكو به‌يداخ شوڕش ئه‌راى كل كرد. شايه‌د ئه‌ى شوڕشه نيشانه‌ى له پێش ديارى كرياى بويه، چوين كه ده‌س وه‌پێكردنێ، نه‌بۆنيد كه‌فته‌و رێ تا سوريا داگير بكا. حه‌ڕان هه له ئه‌ى ساڵه له ده‌س سوپاى ماد دراوريا ك بويه مه‌مه‌ر خوه‌شى فره‌ى فه‌رمانڕه‌واى بابل. وه‌لى ئه‌يشتوويگۆ مه‌يدان چوڵ نه‌كردو سوپاى ئه‌را وه خاك ماڵين لويت ئه‌ى فه‌رمانبه‌ر نافه‌رمانێه كل كرد.
له بان جه‌نگێ ك قوميه‌يد، راپۆرته‌يل جياوازێ له مێژوونويسه‌يل يونانى و ره‌وايه‌تێ هشك و بێ ئيلاوئه‌ولا له ساڵشمار بابلى هه‌س. له راپۆرتێ يونانى له نويسريايل نيكۆلائوس ده‌مشقى ك زانيارى خوه‌ى له كه‌نسياس گرتيه، خوه‌نيمن: ئه‌ى جه‌نگه دورووژ درێژى كێشاو له ئاخريشه له‌ى جه‌نگه ئه‌يشتوويگۆ سه‌ركه‌فتنێ گه‌وراى وه ده‌س هاورد.
پارسهيل يان نيشته‌جى پارسه ك له نزيك سنوور سه‌رزه‌مين خوه‌يان وه‌ل ماده‌يل جه‌نگ كرديان، واين ئه‌را پاسارگاد.
جه‌نگ دويميش ك دو رووژ درێژێ كێشا هه له نزيكى ئه‌ى شاره بويه. هه‌رچه‌ن ماده‌يل له دو رووژ جه‌نگ وه سه‌ر پاره‌سه‌يل زاڵ بوين، وه‌لى له رووژ دويم پاره‌سيه‌يل ك ژنه‌يليان هانيان وه جه‌نگ كردن دان، سه‌ركه‌فتن خاسێ خسنه ده‌س.
ئه‌يشتوويگۆ هێمان له ره‌وش په‌لاماردان بۊ تا يه‌گ جه‌نگ سێم وه ته‌مام چاره‌نويس جه‌نگ وه‌ره‌و سه‌ركه‌فتن كورش برد. ئه‌يشتوويگۆ پاشمه‌نى سوپاى خوه‌ى وه‌ل كردو واى، وه‌لى دوياى كه‌مێ ته‌قلا كردن گريا.
راپۆرت دويم يونايه‌يل، هن هه‌ردۆته ك راسى قسيه‌يلێ يه ئه‌ياده ده‌سه‌و ك كه‌متر له بانێ گومان بكريه‌يد.
وه قسيه‌ى باوگ مێژوو، دوياى شوڕش پارسهيل، پيلانێ له لاى گه‌ورايل ماد هاته كايه ك هارپاگه(هه‌ردۆت فره له زانياريه‌يل خوه‌ى له باوه‌ت مێژوو ماد له نه‌وه‌يل ئه‌وى گرتيه)، ئاماده‌كارى كرياوهارپاگه خوه‌ى له ئه‌يشتوويگۆ فره دڵ نگران بۊ. ئمجا هارپاگه نامه‌ى ئه‌را كورش ك له پارسه بۊ كل كرد. له‌ى نامه، كورش ك پادشاى پارسه بۊ هاندا تا پارسيه‌يل وه‌ليان ده‌س بكه‌نه شوڕش و په‌يمان داوه‌پێ ك گه‌ورايل له‌شكر ماد ك له لايه‌ن ئه‌يشتوويگۆ بوينه‌سه فه‌رمانده‌ى سوپا، لايه‌نگرى له‌لێ كه‌ن.
ئه‌يشوويگۆ ك له ئاماده‌كارى كورش ئه‌را جه‌نگ ئاگاداره‌و بۊ، ئه‌را لاى خوه‌ى تواسه‌ى، وه‌لى كورش له جواو، داوه‌تێ وه جه‌نگ كرد.
هه‌ردۆت له دو جه‌نگ خه‌وه‌ر ئه‌دا. له جه‌نگ يه‌كم ئه‌يشتوويگۆ له تێ نه‌وى، هارپاگ له فه‌رمانده‌ى سوپاى ماد وه‌ل زوورم سوپاى ماد، پادشاى ماد جى هێشتن و دانه‌و لو كورش.
له جه‌نگ دويم، ئه‌يشتوويگۆ پيرو كه‌فتێ خوه‌ى فه‌رمانده‌ى سوپا ماد گرته‌و ده‌س و له جه‌نگ كه‌فته ده‌س سوپاى پارسه. له سه‌رچه‌وه‌يل بابلى ئيچنه دياره ك جه‌نگ ناونى كورش وئه‌يشتوويگۆ سێ ساڵ درێژه‌و بۊ.
هه وه‌ى مه‌مه‌ره هه‌ردۆت ك ته‌نيا له ئه‌ى دوجه‌نگه ئاخره قسيه ئه‌كا ك شايه‌ديش ئيچنه بوود ك داستان رويدايل ئه‌ى جه‌نگه‌يل كوڵه كردويد.
وه ئه‌ساس به‌ڵگه‌يل ك وه ده‌س هاتيه(ره‌وايه‌ته‌يل كه‌تسياس، هه‌ردۆت و سه‌رچه‌وه‌يل بابلى)، رويدايل ئه‌و رووژگاره تويه‌نيم وه چوارسه‌رده‌م، به‌شه‌و به‌كه‌يم:
سه‌رده‌م يه‌كم: ئاماده‌كردن سه‌ره‌تايل كار، گه‌له‌كۆمه‌ى ناوخوه‌يى گه‌ورايل ماد وه ده‌س هارپاگه‌و له لاى تريشه گاڵدان هووزه‌يل جياواز ئه‌را شوڕش، شايه‌د وه ده‌س ئوبيار بويه.
سه‌رده‌م دويم: وه‌مه‌يدان هاتن كورش دويم و له‌شكريه‌يل پارس و وه‌ره‌ونوا هاتن وه‌ره‌وپێش چين ماده‌يل تا وه پاسارگاد. ئيچنه دياره ئه‌ى سه‌رده‌مه ساڵ553 وه‌رجله زايين رۊ داويد. هه ئيچنه‌يشه جه‌نگ ئه‌و قه‌ره توند بويه ك ماده‌يل ناچار بوينه له‌شكره‌يل خوه‌يان له سنووره‌يل بتوانن و نه‌بوينيان له سنوور، وه نه‌بۆنيد پادشاى بابل ئه‌ى ئجازه دا تا له ساڵ553 وه‌رجله زايين، شار حه‌ڕان ك وه ده‌س ماده‌يل بويه له باكوور مزۆپۆتاميا داگير بكا.
سه‌رده‌م سێم: دو ساڵ ئه‌ى جه‌نگه درێژى كێشاو جارێ سه‌ركه‌فتن كه‌فته ده‌س ماده‌يل و جاروه‌ختگيش سه‌ركه‌فتن كه‌فته ده‌س پارسهيل، وه‌لى پارسهيل نه‌تويه‌نستن سه‌ركه‌فتن ته‌مام وه ده‌س بارن.
ئمجا سه‌رده‌م چوارم: له ساڵ 550وه‌رجله زايين ك خه‌يانه‌ت هارپاگه، جه‌نگ چاره‌نويس ده‌س وه پێ ئه‌كاو هه‌ركانيه‌يل و پارته‌يل هاتن وه‌ره‌و لاى پارسيه‌يل و ئه‌يشتوويگۆ واى ئه‌را هگمه‌تانه(هه‌مه‌دان).
له‌ى چشته‌يله ك لا بان هاوريا، رووشنه ك پاوه‌گه‌زگدان و وسان و به‌رخوه‌ى دان درێژو وه ئراده‌ى ماده‌يل، ئه‌گه‌ر گه‌ورايل ماد له ناو وڵات خه‌يانه‌ت نه‌كردان، ده‌سڵات وه ده‌س پارسهيل نه‌كه‌فت.
هه‌ردۆت له باره‌ى ئا‌خركاره‌يل ئه‌يشتوويگۆ(ئاستايك) ئيچنه ئێژێ: ئاستياك و مۆغه‌يل له‌و سه‌رده‌مه خاسترين په‌يوه‌ندى وه‌ليان داشت، گشتيان دا له داره‌و، چوين ك وه‌پێ وتوين ك بيلێد كورش له لاى بچوود. هه وه‌ى مه‌مه‌ريش ئيچنه گومان كريه‌يد ك به‌شێ له مۆغه‌يل وه‌ل پارسهيل په‌يوه‌ندى دروس كردنه. له راسيش دوينيمن ك دوياى يه، مۆغه‌يل له ناو ده‌زگاى ئمپراتوورى كورش دويم و كوڕه‌ى كه‌مبۆجيه‌ى دويم جى خاس و فره قه‌دردارێ داشتنه.
سروشت باوه‌ڕيل دينى و مه‌رجه‌يل كۆمه‌ڵگايى پياوه‌يل ئايينى(كاهنه‌يل) ئه‌و جووره بويه ك يانه نه‌تويه‌نستنه ئه‌را ماوه‌ى درێژ نۆينه‌ر به‌رژه‌وه‌ندى گشتى مه‌ردم بوون.
ئمجا، ئه‌يشتوويگۆ ته‌مام نيشته‌جيه‌يل هگمه‌تانه چه‌كداره‌و ئه‌كاو ئه‌را ئاخر جه‌نگ خوه‌ى له پشت ديواه‌ريل شار ئه‌ياده ده‌يشت. وه‌لى له پاره‌سه‌يل شكست ئه‌خوادو كه‌فێده ده‌سيان. پارسهيل ئكباتانا داگير كه‌ن و وه ئه‌ساسا مێژوو نه‌بۆنيد ئه‌ى شاره خاره‌تكه‌ن و به‌شێ له مه‌ردميش چۊ به‌نده‌و خوڵام وه‌ل خوه‌يانا به‌ن.
وه قسيه‌ى كه‌تسياس، ئه‌يشتوويگۆ هه زۊ زۊ له ناو جه‌نگ نه‌گرياس، به‌ڵكو خوه‌ى له ئه‌كباتانا شارتيه‌سه‌و.
كورش دويم، دوياى يه‌گ هاته ناو ئه‌كباتانا، فه‌رمان ئه‌دێ تا ئامى تيدا دويه‌ت ئه‌يشتوويگۆ وه‌ل شويه‌گه‌ى و كوڕه‌يلێ(سپيتاك ومه‌هابره‌ن) شكنجه بكه‌ن، ئمجا ئه‌يشتوويگۆ ئه‌را رزگاركردن بنه‌ماڵه‌ى له شكه‌نجه بوين، خوه‌ى ئه‌دا وه ده‌سه‌و.