Wp/sdh/باوە تاھر
باوە تاھر، یا بابا تایەر (وە کوردی ناوەندی)، ئەڵبەستوان، ھۆزان، فیلسووف و دەرویشێگ کورد بی ک لە سەدەی ١١ەم لە شار ھەمەدان زینگی دکرد
نازناو
[edit | edit source]نازناوەگەی "بابا تاھرێ ئوریان” بی وە واتەی (مەعنای) “باوا تایەر رووت و لووت”. ی نازناوە بەلگەی دەروێش بین باوە تاھرە.
ژیان
[edit | edit source]ئاگادارییەیل فرەێگ لە سەر ژیار و زینگی باوە تاھر نەڕەسییە دەسمان و ئەڕا نموونە ئیمە وە ڕووناکی و رۆشنی نییەزانیم ک باوە تاھر لە کام شارا ھاتبییە دنیا (ئانگۆ-یەعنی باوە تاھر لە مەردم کام شار کوردستان بییە). گومان چوود گرتووپەر (دۆرووبەر) ١١٠٠ ساڵ پیش باوە تاھر ھاتبییە گیھان (دنیا). لە ناو نازناوەگەیعا باوەیا بابا نیشان یارسانێتی (یارسانگەری)یە. چوونک یارسانەیل وە گەورەیل ئایینی خوەیان ئۊشن بابە، باوە یا پیر. بەعزی سەرچاوەیل ئووشن نامەی سەرەنجام (کتاو ئایینی یارسانەیل) وە دەست باوە تاھر نووسیایە. دو بارگە ھەس کە ئۊشن ھن باوە تاھرە، یەکێگیان لە مەیدانێگ (وە ناو مەیدان باوە تاھر) لە باکوور (شمال) شار ھەمەدانە و دوەمین لە شار خورماوەس کە سازیاگی فرە زۊنەترە و ھن دەورەێ سەلجووقیەیلە.
ئەڵبەستوانی (شاعری)
[edit | edit source]ئەڵبەست و شێعرەگان باوە تاھر فرەتر چوووارینەن و چمانی گوورانی دھاتنە کار. ئیمرووژە رووژھەلاتزانەگان ئی ئەڵبەستانە گرێ دەن وە پەھلەویگان. وە داخ و ئەفسووسەو ھەتا ئیمرووژ ئەڵبەستەیل باوە تاھر، ک لە بنەڕەت دا وە زوووان کوردین، وەک ئەڵبەستەیل فارسی، لوورییا ئامیتەیگ لە فارسی، لووری و کوردی ناسیاین. وەڵێم وە ڕاسی وا نییە چوونک دا ئیسە فرە ئەڵبەستوان و ھۆزان کورد، ئازەری، گیلەک، مازەنی، ھود. بین ک وە زوان فارسی ئەڵبەستوانی کردنە وەڵێم لە لایگیترەو دا ئیسەیێ ئەڵبەستوان فارسیش نەبیە ک ئەڵبەست و شێعرەگانی تێکل و ئامیتەی کوردی بکەدیا ھەتا وە کوردی شێعر بۊشێد. ئەڕ ئیمە لە دیمەنێگ ڕاسەقینە (ھەقیقی) و ڕەسەن تەماشا بکەیم تۊەنیم وەی ڕاسەقینەتییە (ھەقیقەتە) بڕەسیم ک باوە تاھر رووت تەنیا ھۆزان کورد بی ک ئەگەریش دتوواستی وە فارسی ئەڵبەست و ھۆنراوە بۊشێد، ھۆنراوەگانی ئامیتەی کوردی دکرد! کەمێگ لە ئەڵبەستەگان
((خووداوەندا! کێ بووشم با کێ بووشم؟ مژە پڕ ئەشکێ خوونین تا کێ بووشم؟ ھەمەم کەز دەر برانن سوو تە ئایم تۆ کەم ئەز دەر برانی ڤا کێ بووشم؟!))
وەرگیران (تەرجوومە):
خوا! وە کی بووشم، وە کی بووشم؟ برژانگ پڕ لە فرمیسک خوینین، دا کەی بووشم؟ دەمیگ ک لە دەرگای خوەیان دەرم کەن، من دێم وە دەرگای تو ئەگەر توونیش دەرم بکەی، ئەوسا من وە کی بووشم؟!
((دلم ئەز دەردێ تە دایم خەمینە بە بالین خشتم و بەستەر زەمینە ھەمین جوورمم کێ موو تە دۆست دیرم ز ھەر کەت دۆست درە ھالین ە؟!))
وەرگیران:
دڵم لە دەرد و ژان تو دایم خەمین و پەژارەبارە وە جیوان خشتم و جیگام زەوینە تەنیا گووناھم ئەوە ک دۆست دیرم دا بزانم، ھەر کی دۆست دیرید ھال و ئەھوالی وا سە؟!
((مەگەر شیر و پەلەنگی ئەی دل ئەی دل؟ بە موو دایم بجەنگی ئەی دل ئەی دل ئەگەر دەستم فتی خوونت ڤەریژم بڤینم تا چ رەنگی ئەی دل ئەی دل!))
وەرگیران:
مەگەر شێر و پەڵەنگی ئەی دڵ ئەی دڵ؟ وەگەرد من دایم ھای لە شەڕ و جەنگ ئەی دڵ ئەی دڵ ئەگەر بکەفیدە دەسم خوینت برشنم داکوو بینم چ رەنگید ئەی دڵ ئەی دڵ!
((ھەزارت دل بە غئارەت بۆردە ڤیشە ھەزارانت جگەر خوون کەردە ڤیشە ھەزاران داخ ڤیش، ئەز ڤیشم ئەشمەر ھەنی نەشمەردە ئەز ئەشمەردە ڤیشە!))
وەرگیران:
ھەزاران دڵ فرەتر وە تاڕان بردیدە ھەزاران جگەر فرەتر خوین کردیدە ھەزاران داخ فرەتر، فرەتر شماردم ھێمانی نەشماردەگان لە شماردەگان فرەترن!
((سییە بەختم کە بەختم سەرنگوون بی توووە رووژم کە رووژم ڤاژگوون بی شوودم خار و خەسێ کووھێ مووھەببەت زێ دەستێ دل کەیا رەب غئەرق خوون بی!))
وەرگیران:
سییەبەختم ک بەختم پێچەوانەعس سییەرووژم ک رووژ و رووژگارم لار بییە بیمە پۆش و پلاش کیف مووھەببەت لە دەستی دڵ کیا رەبی لە ناو خوینعا بخنکید!
((نگارینا دل و جونم تە دیری ھەمە پەیدا و پەنھوونم تە دیری نەدوونم موو کەی دەرد ئەز کێ دیرم ھەمی زوونم کە دەرموونم تە دیری))
وەرگیران:
نیگارێ! دڵ و گییانم ھن توونە گشت دیار و نادیارم ھن توونە نییەزانم کعەی ژانە ئەشقە لە کییە ھەری دزانم ک دەرمانم وە لای توونە
((دلی نازووک بە سانە شیشەعەم بی ئەگەر ئاھی کشم ئەندیشەعەم بی سرشکم گەر بوووە خوونین ئەجەب نیست موو ئان دارم کە دەر خوون ریشەعەم بی!))
وەرگیران:
دڵیگ ناسک وینەی (چمانی) شیشە دیرم ئەگەر ئاھیگ بکیشم ئەندیشە دیرم فرمیسکم گەر بییەسە خوینین ئەجەب نییە من ئەو دارمە ک لە ناو خوین ریشە دیرم!
ئەڵبەستەیل تەمام-کوردی
[edit | edit source]مامۆسا رەھمەت موجتەبا مینەوی لە مووزەی قۆنیا دایێ قەرەیگ پارچە-شیر و چوووارینە وە زوووانیگ کوونە پەیدا کردییە ک ھن باوە تاھرن.ئی ئەڵبەستەیلە وە گشتی وە زاراوایەگی کوردی کوونەعن ک ئیمرووژ ئێتێ نەمانییە. وەڵێم ئەی زاراوە وە ڕاسی پردیگە لە ناو زوان و زاراوەگانی کوردی ک توانیم بۊشیم ھەورامی، سۆرانی و کورمانجی گرێ دەد وە یەگتر. پارچەێگ لەی ئەڵبەستەیلە:
((زارجەم دی وەرایی موورج ئەدخوەرد موورجان دو دەستی وە خوەدا دەرد نەگەھان بامەد ئان بازووداری زارجش کووشت و مووران زارج ئەدخوەرد داڵێ جە ئەلوەند کۆھان کەرد پەرواز بازش بکووشت و خوونش پاک ڤاخوەرد بامەد نەچیرەڤان دەردین و دایین بە وەکدش تیر و داڵ ئەژ کار بادەرد “بشە نەچیرەڤان دەستت و چا دەست چ ئینەت بەدکەرە ئەژ کار بادەرد” “بە نامە نەشێ ئینە وەد کە من کەرد بە من ھەر ئان کەران ھەر وەد کە من کەرد!”))
وەرگیران:
کەوگی دیم خوەراک مرووچە دخوارد مرووچەگان دەستیان ئەڕا خوا بەرز کرد کووتووپڕ بازیگ راوگەر و دەسەلاتدار ھات کەوگەگەی کووشت و مرووچەگان کەوگەگەیان دخوارد داڵیگ لە کیف ئەلوەند پەرواز کرد بازەگەی کووشت و خوینی پاک و تەمام ھەڵخوارد راوگەریگ بێرەھم و قین لە دڵ تیریگی ئاویشت و داڵەگەی داخست [مرووچەگان وەتیان:] “بچۆ راوگەر، دەست خوەش بۆ! کعەی بەدکارە لە کار خستید [راوگەر وەتی:] “ی کارە ک کردم نییەووود وە ھۆی (دەلیل) ناوداری من وە منیش ھەر وا بکەن ک من (وە داڵەگەم) کرد!”
ھەڵسەنگاندن زوووان چوووارینەگان باوە تاھر لەگەرد کوردی، لووری، فارسی
[edit | edit source]| وشەی باوە تاھر | کوردی خوار (کەلھووری، گەڕووسی، لەکی، سۆرانی) | کوردی ژوور (کورمانجی) | لووری | فارسی |
|---|---|---|---|---|
| ئەز، موو | من، م | ئەز | مۆ | مەن |
| تە | تۆ، توو، توووە | تە | تۆ | تۆ |
| ئەشمەردن | ئەشماردن، ژماردن | ئەژمارتن | شوموردێن | شێمۆردەن |
| بووشم | بووشم، بڵێم، بێژم | بێژم | بەگۆم | بێگوویەم |
| دیر- | دیر-، ھە-، ھەس- | ھە- | دار- | دار- |
| دۆست دیری | دۆست دیری، خوەشی دەوێ | ھەز دکە | دوست دارە | دوست دارەد |
| ڤەریژ- | رژ-، رش- | ڤەرژ- | ریز- | ریز- |
| ڤین- | وین-، بین- | بین- | بین- | بین- |
| سییە | سییە، رەش | رەش | سییا | سییاھ |
| رووژ | رووژ، رۆژ | رۆژ | رووز | رووز |
| بین | بین، بوون | بوون | بیدێن | بوودەن |
| زوون- | زان- | زان- | دوون- | دان- |
| بوووە | بوووە، بییە | بوویە | بیدە | بوودە |
| ئەد- | ە(د)-، د- | د- | (مێ-) | می- |
| مووران ئەدخوەرد | مووران/مرووچەگان ئەخوەرد/دخوارد | مووران دخوارد | موورچەل (مە)ھووردەن | موورچێھا میخۆردەند |
| خوەدا | خوەدا، خوا | خوەدێ | خۆدا | خۆدا |
| داڵ | داڵ | شاھین | ئۆقاب، شاھین | ئۆقاب، شاھین |
| ڤاخوەرد | ھەڵخوەرد، ھەڵخوارد، ھەڵقۆراند | ڤەخوارد | ھوورد | ئاشامید |
| نەچیرەڤان | نەچیرەوان/-ڤان، راوگەر | نێچیرڤان | شیکارگەر | شێکارچی |
| ئەژ، جە | ئەژ، ژە، لە، دە | ژ، ژە | ێ | ئەز |
| وەد | وا، وەھا | وە، وەسا | ئیتوور | ئانگوونێ |
| بشە | بچۆ | بچە | بۆرۆ | بۆرۆ |
ھەڵسەنگاندن لەگەرد ھەورامی، کرمانجکی، لووری، فارسی
[edit | edit source]| وووشەی باوە تاھر | ھەورامی | کرمانجکی | لووری | فارسی |
|---|---|---|---|---|
| ئەز، موو | من، ئەز (کەڤنار) | ئەز | مۆ | مەن |
| تە | تو | تۆ، ت، تە | تۆ | تۆ |
| ئەشمەردن | ئەشمەردەی | ھوومار | شوموردێن | شێمۆردەن |
| زارج | ژەرەچ | زارانج | کووک | کەبک |
| وەرایی | وەرایی | (چییێ) وەردشی | ھووراک | خۆراک |
| جە | جە | ج | ێ | ئەز |
| ڤەریژ- | ریژ- | رش- | ریز- | ریز- |
| ڤین- | وین-، ڤین- | ڤین- | بین- | بین- |
| بشە | لوو | شۆ | بۆرۆ | بۆرۆ |
| ئینە-ش بکووشت | ئەی نەی کشت | ئینە-ش کووشت | ی کووشت-ئێش | ین را کۆشت-ئەش |