Wp/sdh/ئاندرە ژید
ئاندرە ژید یا وە فەڕانسەوی ( André Gide )، یەی نۊسەر فەڕانسەویە ک لە 22 نوامبر 1869 زایینی وە پاریس ھاتەسە دونیاو لە 19 فووریەی 1951 زایینی پاریس وە دونیا چیە.
ئاندرە ژید ک لە یەی خانوار بورژوای پروتستان گەورا بۊە و زنگێەی لە ناوێن پاریس و نورماندی بەش بۊە، لە ناو سەفەرێ وە ئافریقای شماڵی لە ساڵ 1893 زایینی، وە ھاورەگە خوازی ( یا ھاو جنس گراێی) خوەی پێ برد. ناو سەفەرێ وە سوئیس، ک وە خاتر دەرمان بیمارێ ئەسەبێەی بۊ، زەلکاوەگان یا مرداوەگان ( یا وە فەڕانسەوی : Paludes ) نۊساد. لە دوای مردن داڵگەی ک وە گەرد مەرگەی ئازادێ کرد، میمزای خوەی، مادلین (Madeleine ) خوازی و کار نۊسان نانەێل زەمینی تمام کرد.
ئاندرە ژید وەکێشەی دریفووس پشتێبانی کردیاد، بەڵام شەرخوازی نەکردیاد و ھەمیشانە رەفیق شەفیق و گێانی پێر لوئی بۊ و ھەرچۊنێگ گاجار وە گوزەر زەمان کەم رەنگ بۊاتاد بەڵام براێی ئەدەبی خوەی وەگەرد روژە مارتک دوو گار،پول والری یا فڕانسیس ژام نێشان داد. ئەو وەگەرد ھاوڕەفیقەێلەی بنەوای جونگ نەمایشی تازەی فەڕانسە ناد و خستە رێ ک خوەی پێش رەویان بۊ و بەش گەوراێگ ناو ڕووژنامە و گوڤار(مەتبوئات) فەڕانسەوی دڕی. ھەر ئەو وەختە رۆمانەێلەی وە شەریک و یار نۊساد و پەخش کرد، جور بێ نزاکەت لە ساڵ 1902 و دەروازەی تەنگ لە ساڵ 1909، رۆمانەێلەێگ ک ناودارێ کردن. رۆمانەێل ترێ ک وەرجو لە د‌ۊای شەر گەرد‌ۊنی پەخش بۊن، ئشکەفتەێل واتیکان لە ساڵ 1914، وە سێاسەت لە ساڵ 1919 سەمفوونێ شوانی پەخش کرد، کارێگ ک بێشتر خوەنینەی و ناجوری ناوێن مەزھەب و ھەست ( ئھساسات ) نێشان دێد، لە ساڵ 1925 سکە سازێل پەخش کرد، ک ھەر وە ئەوەلین بەش، جور یەی نۊسەر مدرن بنەوای داستانەی وە سێر روایەتێگ نۊساێود ک خەتێ نێو و وە جووڵەی (جونبش) گرانبەھائی (قێمەتی بۊن) ئێراد گرد. رێشە ی تەن دان و ئارزوی زووردان ئەرای رەسێن وە تابوەێل، ھا ناو نۊسڕاوێل خسوسی ترەی، جور کوریدون ( ک یەی کارە وە باس ھاورەگە خوازی ) ( 24 - 1920) یا ئەگەر دانە نەمرێ (1926)، نۊسڕاوەێل ئوتوبیوگرافین ک وە منال ئی گەورا ماڵ بوورژوازی ئۊشێد، مەێلەی وە کورەێل و رێز و ھورمەتێ وە میمزای خۊەی مادلین، ک خوازینەی زنگی خسوسێەی ئالووز و دشوار کرد. وەگەرد راستێەێلێگ ک وە ناو دنیا ئاشکراو بۊ و پێ بڕیاد، کارەێلەی گێان تازەی گردن. ئێتر، ئێ موسافر زێبابێنە، ئافرێقای سێە پێا کرد و لە ساڵ 1927 ماجراێل روژانەی لە دەفتەرێگ وە ناو سەفەر وە کونگو پەخش کرد، کە وە ناوێ، کاروبار کومپانێەێل خاوەن ماڵ ئفشا کرد، بەش بەش کردن و ڕەفتار و حاڵ بێشتر ئروپاێەێل وە وڵاتەێل کووچەرگا ( کوولوونی). ئەوەل ساڵەێل 1930، وە کمونیسم مەێل نێشان داد، شەوقەی ئەرای یەکێەتی سوڤیەت ( ئتحاد شەورەوی) لە ناوکاوەو پەری، وەگەرد سەفەرێ وە وڵاتەگە لە تاوسان 1936. ھەر ئەو ساڵە شەھادەت نامەی پەخش کرد، گەڕاونەوە وە شەورەوی، ک ئەرای وە قیمەت ھەڕەشەێل ناڕاس کمونیستەێل تەمام بی. بەلام ئەو دەوام ھاورد، لە گەن وەتن وە توتالیتاریزم شەورەوی لە وەخت دادگاێل موسکو دەس نەکێشاد و ھەمزەمان دەس وە کار بۊ وە ناو شەر رووشن فکڕەێل وەگەرد فاشیسم.
لە 1940 زایینی، لە ەوزێگ گرفتار بوود ک وە ناچار جونگ نۆ فەڕانسە (NRF ) تەرک کێد و نۊسان وە خوەی تەنگ کێد وەگەرد بن مال نێشتن لە کوت دەز‌ۊر و لە دواێ لە شەر ئافریقاێ شومالی. لە دوای شەر، لە زنگی ئەدەبی جێا بوود، بەڵام شاناز وە نوبڵ ئەدەبێات 1947، وەگەرد ر‌ۊژنامەی خوەی دوارە دەس وە کار بوود. لە 19 فووریەی 1951 مرێد.
سەرچەم
[edit | edit source]