Wp/sdc/Paesi Varenzianu

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | sdc
Wp > sdc > Paesi Varenzianu
Mappa físigga di lu Paesi Varenzianu.

Lu Paesi Varenzianu[1][2] è un paesi d'Europa e di lu Mediterràneu[3] pusidduraddu a l'est di la penísura Ibèrica, cun cabbuloggu a la ziddai di Varènzia. Cu' lu nommu uffizziari di Comuniddai Varenziana, lu 1982 s'à custhituiddu cumenti una cumuniddai autónoma d'Ispagna, dabbói d'abé uttiniddu a l'autogubennu lu 1978 cu' lu Cunsigliu di lu Paesi Varenzianu, antizzipadori di l'attuari Cunsigliu di la Ginirariddai Varenziana[4]. D'accordhu cu' lu so' Isthatutu d'Autonomia, li so' abitadori, lu póburu varenzianu, so una nazionarità isthórica[4]. La so' orígini isthórica ischuminza da l'antigòriu Regnu di Varènzia, entiddai purítigga, giudiziari e amministhratiba fundadda lu 1239 e cun vigori finza lu 1707.

Giogràficamenti, s’esthindi da riu Sénia finza lu Pilari di la Foradada, inchiddà di la fozi di lu Segura, cun una làccans terresthi di 834 km di lungària e 644 km di costha. A piú, l’ísuri di Noba Tabarcha e di li Corumbreti, cussí cumenti d’althri minori, so puru d’ammiristhrazioni varenziana. Lu paesi s’esthindi puru finza lu Cuzoni d’Ademú, un incrabi varenzianu inghiraddu par comuni casthigliani e aragonesi.

Palazzu di la Ginirariddai Varenziana.

Li so’ origini si turran’a azzà a lu sécuru XIII, cu’ la curonizazzioni feudari di caddarani e aragonesi, fundamentaimmenti e par chisthu órdhini, fi li regni di taifi islhàmichi di Varénzia, Alpuenti, Dénia e parthi di Múrzia. Una voltha finidda la cunchistha, lu re Iaggu I prubbiggia li Furs di Varènzia lu 1261, cun dirittu territoriari propiu duranti piú di quattro sécuri. L’indipindènzia furari di lu regnu s’aburi lu 1707 cu’ li Dicreti di Noba Pianta prubbiggiaddi pa’ lu re Firippu V, cunnisiciddu puburaimmenti cument El Socarrat (L’abbruschaddu). Li primi iffozzi pa’ ricuparà l’autogubennu so isthaddi duranti l’accabbadda di lu s. XIX e l’ischumenzu di lu XX, ma so isthaddi disamoraddi par dui dittadduri.[5] A la fini, lu 1982 s’appruba foimmaimmenti l’autogubennu cun un Isthatutu d’Autonomia ch’è isthaddu rifuimmaddu in 2006, e althra voltha in 2015.

Riferimenti[edit | edit source]

  1. «Número 1848A (26 làmpada 1978)». NO-DO. [Consultha: 3 làmpada 2016]. Minutu 8:18
  2. Preàmburu di l'Isthatutu d'Autonomia di la Comuniddai Varenziana: "la tradició valenciana provinent de l'històric Regne de València es va trobar amb la concepció moderna del País Valencià i va donar origen a l'autonomia valenciana" (2006)
  3. «País Valencià». Gran Enciclopèdia Catalana. Barcelona: Grup Enciclopèdia Catalana.
  4. 4.0 4.1 «Isthatutu d'Autonomia di la Comuniddai Varenziana». Diari Oficial de la Generalitat Valenciana [País Valencià], núm.5238, Marthi, 11 abriri 2006 [Consultha: 8 cabbidannu 2004]. «Arthícuru 1 - Lu póburu varenzianu, isthóricamenti orghanizaddu cumenti Regnu di Varènzia, si custhitui in Comuniddai Autónoma, addrentu di l'uniddai ispagnora, cumenti una nazionariddai isthórica e i' l'ippiggiamentu di lu drittu d'autogubennu chi la Custhituzioni Ispagnola ricunisci a tòtta nazionaliddai, cu' lu nommu uffiziari di Comuniddai Varenziana.»
  5. Lu varenzianismu purítiggu di lu sécuru XX e lu paesi Varenzianu di lu sécuru XXI , Vicent Flor i Moreno a DDAA. 90 anys de declaració valencianista. Varènzia: ACV Tirant lo Blanc, 2009.