Wp/rsk/Полїнче

Полїнче
Наукова класификация
Царство: (нєранґоване): (нєранґоване): (нєранґоване): Ряд: Фамилия: Подфамилия: Племе: Род:	Plantae Скритонашенькаре Еудикотиледоне Asterids Asterales Asteraceae Asteroideae Anthemideae Artemisia
Типска файта
Artemisia vulgaris L.

Полїнче (лат. Artemisia L., серб. пелин, укр. полин, виходяр. pol'inča, слц. polynka, поль. piołun, горв. pelin, од псл. *pelyn и суф. -че. Початкове по- ознака сивернославянских язикох, а суфикс -че пошлїдок домашнєй морфолоґийней адаптациї). То рижнородни и барз числени род рошлїнох з фамилиї главочкаркох (Asteraceae) хтори ма медзи 200 и 400 поєдинєчни файти.

Файти полїнча

До роду полїнчох спадаю вецейрочни лїсцасти получерякасти и черякасти рошлїни, а векша часц файтох позната по своїм горким смаку хтори доставаю од терпеноїдох и лактонох. Квитки им барз мали, а опращковюю ше лєм з витром. Лїсца з верхнього боку при векшини файтох закрити з билявима власками. Пелини найлєпше рошню на сухей, слунковитей жеми у хторей нєт поживни материї.

Даєдни з найпознатших файтох того роду то дзиве полїнче (A. vulgaris), обичне полїнче (A. absinthium), естраґон (A. dracunculus), биле полїнче (Artemisia herba-alba) и други.

Основни характеристики

Рошлїни з роду полїнчох вецейрочни (ридко єднорочни) лїсцасти и черякасти рошлїни високи медзи 3 и 150 центи, з моцним, вреценастим и древенастим кореньом. Специфични су по своїм горким смаку хтори доставаю од орґанских єдинєньох терпеноїдох хтори єст у лїсцу тих рошлїнох. Стебла углавним прости, нє барз груби, стрибернїстей и билявей фарби. Маю троугласту физиономию. Лїсца зменююцо розпоредзени и з єдного ґужлїка вибива углавним по єдно лїсце. Лїсца зложени и подзелєни на вецей пирка и при сподку су вельо векши, а з висину ше им велькосц зменшує. Квитки углавним менши, з векшей часци жовти, ридше червенкави и маю форму метолки. Кажди квиток ма вайцасту форму, длугоки є медзи 1 и 10 милиметри. Полїнча вецейдомни рошлїни, а на єдней рошлїни єст и хлопски и женски квитки.

Хаснованє

При даєдних припаднїкох того роду лїсца досц ароматични и маю екстремно горки смак, а даєдни нашли применьованє у поживовей индустриї и у медицини. Естраґон ше так хаснує як присмачкова рошлїна, а окреме є популарни як присмачка у французкей кухнї. Обичне полїнче ше пре свою горкосц од дава хасновало як средство за борбу процив блихох, молю и других инсектох, а нєшка ше хаснує за ароматизацию алкоголних напойох як цо вермут и апсинт. На Балканским полуострове ше прави характеристични ликер пелинковец, з интензивну арому полїнча и коло 35% алкоголу. Черякаста файта Artemisia arborescens („древенасте полїнче”) на Блїзким Востоку ше хаснує як тею у комбинациї з лїсточками мацериней душички. Орґанске єдинєнє артемисинин и його деривати хтори ше достава з екстракцию зоз лїсточкох сладкого полїнча (Artemisia annua) представяю єдно з найефикаснєйших средствох у борби процив малариї. Єдинєнє сантонин, хторе присутне при файти Artemisia cina ефикасно дїйствує на вируцованє паразитох з орґанизма (окреме хлїстох). Полїнче ше хаснує при женских хоротох: зменшує болї, реґулує менстуацию, мочов камень розклада и одводзи вонка, помага претровйованє у жалудку и ублажує корчи.

Кед ше сце повесц же дацо барз горке, гвари ше – горке як полїнче.

Литература

• Словнїк руского народного язика II, О – Я, Филозофски факултет, Одсек за русинистику, Нови Сад 2017, б. 224
• Оксана Тимко Дїтко, Назви рошлїнох и животиньох у руским язику, Вуковар 2016, б. 30, 59, 60

Вонкашнї вязи

• Пелин, Википедија на српском језику, sr.wikipedia.org
• PELIN – Artemisia absinthium, вебсајт Е-klinika , eklinika.telegraf.rs