Wp/rki/Lipids
"Lipids ရေ ဟိုက်ဒရိုဂျင်၊ ကာဗွန်နန့် အောက်ဆီဂျင်အက်တမ်တိပါဝင်ရေ အော်ဂဲနစ်ဒြပ်ပေါင်းတိဖြစ်ပြီး သက်ဟိဆဲလ်တိဧ တည်ဆောက်ပုံနန့် လုပ်ဆောင်မှုတိအတွက် မူဘောင်ကို ဖန်တီးပီးရေ။"
ဒေအော်ဂဲနစ်ဒြပ်ပေါင်းတိရေ ရေရေ ဝင်ရိုးစွန်း မော်လီကျူးတစ်ခုဖြစ်ရေကြောင့် ရေတွင်မပျော်ဝင်နိုင်ရေပျော်ဝင်နိုင်ရည်တိတွင်သာ ပျော်ဝင်နိုင်ပြီး ရေတွင်မပျော်ဝင်ပါ။ လူ့ခန္ဓာကိုယ်တွင် ဒေမော်လီကျူးတိကို အရီးတွင် ပေါင်းစပ်နိုင်ပြီး ဆီ၊ ထောပတ်၊ နို့တစ်ပြင်လုံး၊ ဒိန်ခဲ၊ ကြော်ထားရေ အစားအစာတိနန့် အချို့ရေ အနီရောင်အသားတိတွင်လည်း တွိ့ဟိနိုင်ရေ။
Lipids ဧဂုဏ်သတ္တိတိ
[edit | edit source]Lipids ရေ အဆီတိနန့် အဆီတိ ပါဝင်ရေ အော်ဂဲနစ်ဒြပ်ပေါင်းတိ ဧ မိသားစုတစ်စုဖြစ်ရေ။ ဒေမော်လီကျူးတိရေ မြင့်မားရေစွမ်းအင်ကိုထုတ်ပီးပြီး လူ့ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း မတူညီရေလုပ်ဆောင်ချက်တိအတွက် တာဝန်ဟိပါရေ။ အောက်တွင်ဖော်ပြထားရေမှာ Lipids ဧအရီးကြီးရေလက္ခဏာတိဖြစ်ရေ။
- Lipids တိရေ အဆီပြန်ခြင်း သို့မဟုတ် အဆီပြန်ခြင်းမဟုတ်ရေ မော်လီကျူးတိဖြစ်ပြီး၊ ခန္ဓာကိုယ်ဧ adipose တစ်ရှူးတိတွင် သိုလှောင်ထားရေ။
- Lipids ရေ ဟိုက်ဒရိုကာဗွန်ကွင်းဆက်တိဖြင့် အဓိကဖွဲ့စည်းထားသည့် ကွဲပြားရေ ဒြပ်ပေါင်းအုပ်စုဖြစ်ရေ။
- Lipids တိရေ စွမ်းအင်ကြွယ်ဝရေ အော်ဂဲနစ်မော်လီကျူးတိဖြစ်ပြီး မတူညီရေ ဘဝဖြစ်စဉ်တိအတွက် စွမ်းအင်ပီးဆောင်ရေ။
- Lipids ရေ ဓါတ်မတည့်ရေ အရည်တိတွင် ပျော်ဝင်နိုင်မှုနန့် ရေတွင် မပျော်ဝင်နိုင်မှုရို့ဖြင့် လက္ခဏာရပ်ဟိရေ ဒြပ်ပေါင်းတိဖြစ်ရေ။
- Lipids ရေ ဆဲလ်အမြှေးပါးဟုခေါ်ရေ ပြင်ပပတ်ဝန်းကျင်မှ ဆဲလ်တစ်ခုကို ပိုင်းခြားသည့် စက်ပိုင်းဆိုင်ရာ အတားအဆီးတစ်ခုအဖြစ် ဖွဲ့စည်းထားရေကြောင့် ဇီဝဗေဒစနစ်တိတွင် အရီးပါပါရေ။
Lipid ဖွဲ့စည်းပုံ
[edit | edit source]Lipids ရေ အောက်ဆီဂျင်ပါဝင်ရေ ဝင်ရိုးစွန်းဒေသငယ်တစ်ခုနန့် ရှည်လျား၍ ဝင်ရိုးစွန်းမဟုတ်ရေ ဟိုက်ဒရိုကာဗွန်ကွင်းဆက်တိပါဟိရေ ဖက်တီးအက်ဆစ်ဧ ပိုလီမာတိဖြစ်ရေ။ အောက်ဖော်ပြပါ ပုံတွင် lipid ဖွဲ့စည်းပုံကို သျှင်းပြထားရေ။
Lipids ကို အဓိက အမျိုးအစား နှစ်ခုအဖြစ် ခွဲခြားနိုင်ရေ။
saponifiable lipid တိ
Saponifiable lipid တိ
မခွဲနိုင်ရေ Lipids
[edit | edit source]saponifiable lipid ရေ hydrolysis အားဖြင့် သိမ်းငယ်ရေ မော်လီကျူးတိအဖြစ်သို့ မပြိုကွဲနိုင်ပါ။ Nonsaponifiable lipids တိတွင် ကိုလက်စထရော၊ ပရိုစတဂလင်းဒင် စရေရို့ ပါဝင်ရေ။
Saponifiable Lipids
saponifiable lipid တစ်ခုတွင် တစ်ခု သို့မဟုတ် တစ်ခုထက်ပိုရေ ester အုပ်စုတိပါဝင်ပြီး ဖယောင်းတိ၊ ထရစ်ဂလီစာရိုက်တိ၊ sphingolipids နန့် phospholipids တိအပါအဝင် အခြီခံ ၊ အက်ဆစ် သို့မဟုတ် အင်ဇိုင်းတိ ထံတွင် ဟိုက်ဒရိုလစ်ဇစ်ကို ခံယူနိုင်စီပါရေ။
ယင်းချင့်အပြင်၊ ဒေအမျိုးအစားတိကို ဝင်ရိုးစွန်းမဟုတ်ရေ နန့် ပိုလာlipid ဟူ၍ ခွဲခြားနိုင်ရေ။
မဝင်ရိုးစွန်း lipid တိ ဖြစ်သည့် triglycerides ကို လောင်စာအဖြစ် အသုံးချပြီး စွမ်းအင် သိုလှောင်ရန် ဖြစ်ရေ။
ပြင်ပရေပတ်ဝန်းကျင်တွင် အတားအဆီးဖြစ်စီနိုင်ရေ ဝင်ရိုးစွန်း lipid ကို အမြှေးပါးတိတွင် အသုံးပြုရေ။ ပိုလာ lipid တိတွင် sphingolipids နန့် glycerophospholipids တိပါဝင်ရေ။
ဖက်တီးအက်ဆစ်တိရေ ဒေ lipids အားလုံးဧ အဓိက အစိတ်အပိုင်းတိဖြစ်ရေ။
Lipids အမျိုးအစားတိ
[edit | edit source]ဒေ lipid ဧ အဓိက အမျိုးအစား နှစ်ခုတွင်၊ ဖက်တီးအက်ဆစ်၊ triglycerides၊ glycerophospholipids၊ sphingolipids နန့် steroids တိ အပါအဝင် သက်ဟိတိအတွက် အရီးကြီးရေ lipid အမျိုးအစားတိစွာ ဟိပါရေ။ ၎င်းရို့ကို ရိုးရိုး lipid နန့် ရူပ်ထွီးရေ lipid တိအဖြစ် ကျယ်ပြန့်စွာ ခွဲခြားထားရေ။
ရိုးသျှင်းရေ Lipids
[edit | edit source]အယ်လ်ကိုဟောအမျိုးမျိုးနန့် ဖက်တီးအက်ဆစ်တိ။
အဆီတိ- glycerol နန့် အက်ဆစ်အက်ဆစ် Ester တိ။ အဆီတိရေ အရည်အနီအထားတွင် အဆီတိဖြစ်ရေ။
ဖယောင်းတိ - မော်လီကျူးအလေးချိန် ပိုမြင့်ရေ မိုနိုဟိုက်ဒရစ်အယ်လ်ကိုဟောတိပါဟိရေ ဖက်တီးအက်ဆစ် Esters တိ
ရူပ်ထွီးရေ Lipids
[edit | edit source]အရက်နန့် ဖက်တီးအက်ဆစ်အပြင် အုပ်စုတိပါဟိရေ ဖက်တီးအက်ဆစ်တိ။
Phospholipids : ၎င်းရို့ရေ ဖက်တီးအက်ဆစ်နန့် အရက်အပြင် ဖော့စဖိတ်အုပ်စုတိပါဟိရေ lipid တိဖြစ်ရေ။ ၎င်းရို့တွင် နိုက်ထရိုဂျင် ပါဝင်ရေ အခြီခံတိနန့် အခြားရေ အစားထိုးပစ္စည်းတိ၊ ဥပမာ၊ glycerophospholipids တွင် အရက်ရေ glycerol နန့် sphingophospholipids တိတွင် အရက်ရေ sphingosine ဖြစ်ရေ။
Glycolipids (glycosphingolipids) : ဖက်တီးအက်ဆစ်၊ sphingosine နန့် carbohydrate ပါဝင်ရေ lipids။
အခြားရူပ်ထွီးရေ lipids : sulfolipids နန့် amino lipids ပိုင်ရေ lipids။ Lipoproteins ကိုလည်း ဒေအမျိုးအစားတွင် ထည့်သွင်းနိုင်ရေ။
ရှေ့ပြေးနိမိတ်နန့် ရဟိလာရေ Lipids
[edit | edit source]၎င်းရို့တွင် ဖက်တီးအက်ဆစ်၊ glycerol၊ steroids၊ အခြားအယ်လ်ကိုဟောတိ၊ ဖက်တီးအယ်ဒီဟိုက်တိ၊ နန့် ketone ခန္ဓာကိုယ်တိ၊ ဟိုက်ဒရိုကာဗွန်တိ၊ lipid ပျော်ဝင်နိုင်ရေ ဗီတာမင်တိနန့် ဟော်မုန်းတိ ပါဝင်ရေ။ ၎င်းရို့ကို အားသွင်းထားခြင်းမဟိဘဲ acylglycerols (glycerides)၊ ကိုလက်စထရောနန့် ကိုလက်စထရောအက်စတာတိကို neutral lipids ဟုခေါ်ရေ။ ဒေဒြပ်ပေါင်းတိကို ရိုးသျှင်းပြီး ရူပ်ထွီးရေ lipids ဧ hydrolysis ဖြင့် ထုတ်လုပ်ရေ။
မတူညီရေ lipid အမျိုးအစားအချို့ကို အောက်တွင် အသိမ်းစိတ်ဖော်ပြထားပါရေ။
ဖက်တီးအက်ဆစ်
[edit | edit source]ဖက်တီးအက်ဆစ်တိရေ ကာဘောဇလစ်အက်ဆစ် (သို့မဟုတ် အော်ဂဲနစ်အက်ဆစ်) တိဖြစ်ပြီး တိရေအားဖြင့် ရှည်လျားရေ အလီဖာတစ်အမြီးတိ (သံကြိုးရှည်တိ)၊ မပြည့်ဝ သို့မဟုတ် မပြည့်မပြည့်ဖြစ်နီရေ။
ပြည့်ဝဆီတိ
[edit | edit source]ကာဗွန်-ကာဗွန်နှစ်ထပ်နှောင်ကြိုးတိ မဟိခြင်းမှာ ဖက်တီးအက်ဆစ်တိ ပြည့်နှက်နီကြောင်း ဖော်ပြရေ။ saturated fatty acids တိရေ ၎င်းရို့ဧ မော်လီကျူးတိကို အတူတကွ ထုပ်ပိုးနိုင်ခြင်းကြောင့် အရွယ်အစား မပြည့်ဝရေ အက်ဆစ်တိနန့် နှိုင်းယှဉ်ကေ အရည်ပျော်မှတ်တိ ပိုပြီးကေမြင့်မားပြီး ၎င်းရို့ဧ မော်လီကျူးတိကို ဖြောင့်တန်းရေ တုတ်တံပိုင် ပုံသဏ္ဍာန်အဖြစ် ဖြစ်ပေါ်စီပါရေ။
မပြည့်ဝဆီတိ
[edit | edit source]မပြည့်ဝဆီအက်ဆစ်ရေ ဖက်တီးအက်ဆစ်တွင် နှစ်ထပ်နှောင်ကြိုးတစ်ခုထက်ပို၍ ညွှန်ပြရေ။
"မကြာမကြာဆိုပိုင်၊ သဘာဝအတိုင်းဖြစ်ပေါ်နီရေ ဖက်တီးအက်ဆစ်တိရေ ကာဗွန်အက်တမ်တိစွာကို ပိုင်ဆိုင်ထားပြီး အကိုင်းအခက်မဟိပေ။"
အခြားတစ်ဖက်တွင်၊ မပြည့်ဝရေဖက်တီးအက်ဆစ်တိတွင် ၎င်းရို့ဧမော်လီကျူးတိကို ဖြောင့်တန်းရေပုံသဏ္ဍာန်ဖြင့် အုပ်စုဖွဲ့ရန် ၎င်းရို့အား ပိတ်ဆို့ထားရေ ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံဆိုင်ရာ kink ကိုဖန်တီးပီးသည့် cis-double bond(တိ) ပါဟိရေ။
အဆီတိဧအခန်းကဏ္ဍ
[edit | edit source]အဆီတိရေ အကွျှန်ရို့ဧ ခန္ဓာကိုယ်တွင် အဓိက အခန်းကဏ္ဍတိစွာ ပါဝင်ပါရေ။ အဆီဧ အရီးကြီးရေ အခန်းကဏ္ဍအချို့ကို အောက်တွင်ဖော်ပြထားရေ။
- မှန်ကန်ရေ ပမာဏဟိ အဆီတိရေ အကွျှန်ရို့ဧ ခန္ဓာကိုယ် လည်ပတ်မှု ကောင်းမွန်ရန် လိုအပ်ပါရေ။
- အဆီတွင်ပျော်ဝင်နိုင်ရေ ဗီတာမင်တိစွာကို ခန္ဓာကိုယ်က ထိရောက်စွာစုပ်ယူနိုင်စီရန်အတွက် အဆီတိနန့် ဆက်စပ်မှုဟိရန် လိုအပ်ပါရေ။
- ၎င်းရို့ရေ ခန္ဓာကိုယ်ကို အကာအကွယ်ပီးရေ။
- ၎င်းရို့ရေ စွမ်းအင်ကို ကြာရှည်စွာ သိုလှောင်ရန် ထိရောက်ရေ နည်းလမ်းတစ်ခုဖြစ်ရေ။
Lipids ဧဥပမာတိ
Lipids အမျိုးအစားအမျိုးမျိုးဟိပါတယ်။ Lipids ဧဥပမာအချို့တွင် ထောပတ်၊ ဂျုံ၊ ဟင်းသီးဟင်းရွက်ဆီ၊ ဒိန်ခဲ၊ ကိုလက်စထရောနန့် အခြား စတီရွိုက်တိ၊ ဖယောင်းတိ၊ ဖော့စဖိုလစ်ပစ်တိနန့် အဆီတွင်ပျော်ဝင်နိုင်ရေ ဗီတာမင်တိ ပါဝင်ရေ။ ဒေဒြပ်ပေါင်းတိအားလုံးရေ ရေတွင်မပျော်ဝင်နိုင်ရေ နန့် အော်ဂဲနစ်ပျော်ဝင်မှု စရေရို့တွင် တူညီရေအင်္ဂါရပ်တိဟိရေ။
ဖယောင်းတိ
[edit | edit source]ဖယောင်းတိရေ “အီစတာတိ” (အယ်လကယ်လ် သို့မဟုတ် အခြားအော်ဂဲနစ်အုပ်စုတစ်ခုမှ ဟိုက်ဒရိုဂျင်ကို အက်ဆစ်ဖြင့် အစားထိုးခြင်းဖြင့် ပြုလုပ်ရေ အော်ဂဲနစ်ဒြပ်ပေါင်းတစ်ခု) ရေ အရက်ရှည်နန့် ကြိုးရှည်ကာဘောဇလစ်အက်ဆစ်တိမှ ဖြစ်ပေါ်လာရေ။
ဖယောင်းကို နီရာတိုင်းလိုလိုမှာ တွိ့ရတယ်။ အပင်တိစွာဧ အသီးအနှံတိနန့် အရွက်တိရေ သားကောင်ငယ်တိနန့် ရေဓာတ်ခန်းခြောက်ခြင်းမှ ကာကွယ်ပီးနိုင်ရေ ဖယောင်းအလွှာတိပါဟိရေ။
တိရစ္ဆာန်တဖဲ့ချေဧသားမွေးနန့် ငှက်တိဧအမွေးတိရေ တူညီရေအလွှာတိပါဟိရေ။
Carnauba wax ကို ၎င်းဧ ရေခံနိုင်ရည်နန့် ခိုင်ခံ့မှု (ကားဖယောင်းအတွက် ထင်ရှားရေ) ကြောင့် လူသိတိရေ။
Phospholipids
[edit | edit source]အမြှေးပါးတိရေ အဓိကအားဖြင့် Phosphoacylglycerols ဖြစ်သည့် phospholipids တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။
Triacylglycerols နန့် phosphoacylglycerols ရို့ရေ တတူတူပင်ဖြစ်ကေလည်း၊ phosphoacylglycerol ဧ terminal OH အုပ်စုကို ဖော့စဖောရစ်အက်ဆစ်အစား ဖော့စဖတီဒစ်အက်ဆစ်ကို ဖြစ်ပေါ်စီသည့် ဖက်တီးအက်ဆစ်ဖြင့် အက်ဆစ်ဖြင့် ထုလုပ်ထားရေ။
phospholipid ဆိုစွာနာမည်ရေ phosphoacylglycerols ရေ phosphate အုပ်စုပါဝင်ရေ lipid တိထံမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်ရေ။
Steroids
[edit | edit source]အကွျှန်ရို့ဧခန္ဓာကိုယ်တွင် အခြီခံအားဖြင့် အော်ဂဲနစ်ဒြပ်ပေါင်းတိဖြစ်သည့် ဂလင်းတိအတွင်း ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းပြီး လိုချင်ရေလုပ်ငန်းစဉ်ကို ဟ န့်တားရန်အတွက် ဟော်မုန်းတိ ဟုခေါ်ရေ ဓာတုသံတမန်တိဟိရေ ။
Steroids တိရေ အထက်ဖော်ပြပါအတိုင်း ပေါင်းစပ်ထားရေ အဖွဲ့ဝင်ခြောက်ဦးနန့် အဖွဲ့ဝင်ငါးဦးပါဝင်သည့် လက်စွပ်သုံးခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည့် ၎င်းရို့ဧ တက်ထရာဆိုက်ကလစ်အရိုးစုမှ အသိအမှတ်ပြုထားရေ ဟော်မုန်းတစ်မျိုးဖြစ်ရေ။ ကွင်းလေးကွင်းကို A, B, C & D အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပြီး အပြာရောင်တွင် တွိ့ဟိရပြီး အနီရောင်ဟိ ဂဏန်းတိရေ ကာဗွန်တိကို ဖော်ပြရေ။
ကိုလက်စထရော
[edit | edit source]ကိုလက်စထရောရေ ဖယောင်းနန့်တူရေ ဓာတ်တစ်မျိုးဖြစ်ပြီး တိရစ္ဆာန်ထွက် အစားအစာတိတွင်သာ တွိ့ရပါရေ။ Triglycerides, LDL, HDL, VLDL တိရေ သွီးဆဲလ်တိတွင် တွိ့ရရေ ကိုလက်စထရော အမျိုးအစားတိဖြစ်ရေ။
ကိုလက်စထရောရေ ဆဲလ်အမြှေးပါးတွင် တွိ့ရရေ အရီးကြီးရေ lipid တစ်ခုဖြစ်ရေ။ sterol ဆိုရေမှာ ကိုလက်စထရောရေ စတီးရွိုက်နန့် အရက်ကို ပေါင်းစပ်ထားခြင်း ဖြစ်ရေ။ လူ့ခန္ဓာကိုယ်တွင် ကိုလက်စထရောကို အရီးတွင် ပေါင်းစပ်ရေ။
ဒေဒြပ်ပေါင်းတိကို သက်ဟိဆဲလ်အားလုံးမှ biosynthesis ပြုလုပ်ပြီး ဆဲလ်အမြှေးပါးဧ တည်ဆောက်ပုံဆိုင်ရာ အစိတ်အပိုင်းအတွက် မဟိမဖြစ်လိုအပ်ပါရေ။
ဆဲလ်အမြှေးပါးတွင် ကိုလက်စထရောဧ စတီးရွိုက်ကွင်းဖွဲ့စည်းပုံရေ ဆဲလ်အမြှေးပါးဧ တောင့်တင်းမှုကို မြှင့်တင်ပီးသည့် တောင့်တင်းရေ hydrophobic ဖွဲ့စည်းပုံကို ထောက်ပံ့ပီးရေ။ ကိုလက်စထရောမဟိရင် ဆဲလ်အမြှေးပါးက အရည်အရမ်းထွက်လိမ့်မယ်။
၎င်းရေ ဆဲလ်အမြှေးပါးတိဧ အရီးကြီးရေ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး လိင်ဟော်မုန်း estradiol နန့် testosterone အပါအဝင် အခြားရေ steroids တိဖြစ်သည့် ကော်တီဇုန်းနန့် ဗီတာမင် D ပိုင်ရေ စတီးရွိုက်တိ ပေါင်းစပ်မှုအတွက်လည်း အခြီခံဖြစ်ရေ။