Wp/rki/ရှေးခေတ် ရခိုင်ပြည်စီးပွားရီး

ရှေးဘုရင်တိလက်ထက်

ရှေးအခါကပင် ရခိုင်ပြည်ရေ စီးပွားရီး ကုံလုံြွကယ်ဝမှုဟိခပြီး နိုင်ငံခြားနန့် ကုန်ကူးရီးမှာ အထက်တန်းကျခလီရေ။ ရှေးရခိုင်ဘုရင်တိလက်ထက်က ရခိုင်ပြည် ရေ အထူးစည်ကားသာယာလှရေဟု ရာဇဝင်ဆရာတိက ဆိုထားလီရေ။ ရှေးအခါ က ဓညဝတီ၊ ဝေသာလီ၊ မြောက်ဦးမြို့တော်ရို့မှာ ကြက်ပျံမကျစည်ကားခရေဟု တွိ့ရ ရေ။

ဓညဝတီမြို့တော်ကို အခြေပြု၍ ထွန်းကားခရေ ဒေသကို ဓညဝတီဟုခေါ်ဧ့။ ဤဓညဝတီပြည်ကို စန္ဒာသူရိယလက်ထက် မြတ်စွာဘုရားကိုယ်တော်တိုင် ြွကရောက်ခစဉ်က ကောက်ကြီးသလီးဆန်ရို့ဖြင့် ကပ်လှူခကတ်ရေကို အကြောင်းပြု၍ ဓညဝတီပြည်ဟု အမည်ပီးတော်မူခပြီး ဤပြည်သူပြည်သားအပေါင်းရို့ရေ စိုးစဉ်ရံဖန်မျှ ရှားပါးငတ်မွတ် ခြင်းမဟိဖြစ်ရေကြောင့် ဓညဝတီပြည်ဆိုပနာ ထင်ရှားကျော်စောစွာ ဖြစ်သတည်းဟု ဗျာဒိတ်စကား မိန့်ကြားတော်မူခရေဆိုပနာ ရခိုင်ရာဇဝင်ရို့၌ ဖော်ပြထားလီရေ။

ထို့ပြင် စန ́ရားမင်းတရားကြီးစိုးစံခရေ ဝေသာလီမြို့တော်ကြီးတွင် သင်္ဘောတိ ဆိုက်ကပ်ပြီး ရွှေမိုးငွေမိုးရွာရေဟု ဖော်ပြထားဟိခပြန်လီရေ။ ]ဇမ္ဗူကျွန်းပြင်ထက်ဝယ် ကုန်ရေရို့ရေ နောင်ရေအခါ ရတနာအတိပြည့်ဖြိုးလတ်ကေ ကုန်သင်္ဘောရို့ရေ လည်း ဆိုက်လှာလတ္တံ့ဆိုရေအကြောင်းကိုမြင်၍ ဝေသာလီဟု အမည်ပီးကတ်ကုန်ဧ့}ဟု ရှေးရခိုင်ပညာဟိတိက ရီးသားထားခရေကိုလည်း တွိ့ဟိရလီရေ။

ထိုနောက် မြောက်ဦးမြို့တော်သို့ နိုင်ငံခြားသင်္ဘောတိဆိုက်ကပ်ခြင်း နိုင်ငံခြား ကုန်ရေတိ အမြဲမပြတ်လားလာဝင်ထွက်ခြင်းရို့ကိုလည်း တွိ့ဟိရဧ့။ ရှေးအခါက မြောက်ဦးမြို့တွင် ဆန်စပါးအတွက်လည်းကောင်း၊ ရေအတွက်လည်းကောင်း၊ မည်ရေ့အခါ မျှ စိုးရိမ်ဖွယ်မဟိခရေကို ထင်ရှားရေ အောက်ပါဆောင်ပုဒ်ကလီးကိုပင် သီဆိုလျက် လာခကတ်လီရေ။

ဘားဘူဟိယင့်၊ ဆန်ဟိယင့်

ဒိုင်းကျီဟိယင့်၊ ရီဟိယင့်

အဓိပ္ပာယ်မှာ---ဘားဘူအရပ်တွင် ဆန်စပါးတိသိုလှီာင်၍ အမြဲတမ်းထားဟိဧ့။ ဒိုင်းကျီအရပ်တွင် ရေလှီာင်ကန်တိတူးဖော်၍ထားဟိပြီးရေကို အချိန်မရွေးလွယ်ကူစွာ ရဟိနိုင်ဧ့။ ထို့ကြောင့် ဘားဘူဟိကေ ဆန်ဟိရေ။ ဒိုင်းကျီဟိကေ ရေဟိရေဟု ဆိုကတ်ခြင်း ဖြစ်လီရေ။

ပြည်တွင်းလုပ်ငန်းတိ

ဆန်စပါးလုပ်ငန်းကား အဓိကလုပ်ငန်း ဖြစ်ဧ့။ ၎င်းနောက် ဝါဂွမ်းစိုက်ပျိုးရီးနန့် ရက်ကန်းလုပ်ငန်း၊ နှမ်းခင်းတိစိုက်ပျိုး၍ နှမ်းဆီကြိတ်နယ်ရေလုပ်ငန်း၊ လှီလီာင်း လုပ်ငန်း၊ ပန်းထိမ်၊ ပန်းဖဲ၊ ပန်းရံ၊ ကျောက်ဆစ်အစဟိရေ လုပ်ငန်း၊ ဆင်စွယ်လုပ်ငန်း၊ ငါးလုပ်ငန်း၊ ဆားလုပ်ငန်း၊ ဆေးပင်စိုက်ပျိုးရေ လုပ်ငန်း၊ ဟင်းသီးဟင်းရွက်၊ ဥယျာဉ် လုပ်ငန်းအမျိုးမျိုး၊ မြေအိုးလုပ်ငန်းအစဟိသဖြင့် လုပ်ငန်းအမျိုးမျိုးကို တီထွင်ခကတ်လီရေ။ ဆန်စပါး၊ ဝါနန့်အခြားစိုက်ပျိုးရီးလုပ်ငန်းရို့အတွက် ယခုအခါ အမတော်ကြေး ထုတ်ပီးသကဲ့သို့ ဘုရင်ကထုတ်ပီးလီ့ဟိလီရေ။ ပြည်သူရို့အချင်းချင်းလည်း ရောင်းဝယ်ကတ်ရာတွင် ငွေကြေးချေးငှားခြင်းတိကိုလည်း ပြုလုပ်နိုင်ခွင့် ဟိကတ်လီရေ။ ဘုရင့်အမိန့်တော်အရ အသပြာ (၁၀ဝ)ကျပ်ကေ တစ်လကို (၂)သပြာသာစီ (အတိုး)ယူ ရလီရေဟု တွိ့ဟိရရေ။

ဒေပိုင်လုပ်ငန်းတိအပြင် ဘုရင့်အမိန့်အာဏာအတိုင်း အစို့အငန်းဖွဲ့ထားဟိလီရေ။ ထိုအစို့အမျိုးမျိုးတွင် လုပ်ငန်းအမျိုးမျိုးနန့် အလုပ်သမားအမျိုးမျိုးဟိကတ်ဧ့။ လက်သမားအစို့၊ လယ်သမားအစို့၊ မြက်ရိတ်အစို့၊ ဟာရီအစို့၊ သူသတ်ဗရဝါအစို့၊ အချက်အစို့၊ မဲထည်ဆက်အစို့၊ ငွေခွန်ဆက်အစို့အစဟိသဖြင့် အစို့အမြောက်အမြားဟိလီရေ။ တိရေအားဖြင့် ဤအစို့ သားရို့ရေ မင်းပြစ်မင်းဒဏ်ခံရသူတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။ ၎င်းရို့အား တိုင်းပြည်ထူထောင်ရီး လုပ်ငန်းရို့တွင် အသုံးချခြင်းတစ်မျိုးဖြစ်လီရေ။

ဒင်္ဂါးနန့် အလီးချိန်

ရခိုင်ပြည်တွင် (ရှေးရာစုနှစ်ပေါင်းတိစွာကပင် တန်းဂါး(ဒင်္ဂါး)သုံးစွဲခကတ်ဧ့။ ဒင်္ဂါး အကြောင်းနန့်ပတ်သက်၍) ဦးစံရွှေဘုနန့် မောရစ်ကောလစ်ရို့ရီးသားရေ ဆောင်းပါး တစ်ခုတွင် ၁၄၃၀-ခုနှစ် မြောက်ဦးကို စတင်တည်ထောင်ခရေ မင်းစောမွန်မှ အစပြု၍ ၁၇၈၂-ခုနှစ် သမတမင်းအထိ မင်းဆက်မပြတ်ဒင်္ဂါးခတ်နှိပ်သုံးစွဲခြင်းကို ဖော်ပြထားလီ ရေ။ ယကေလည်းသော မြောက်ဦးမြို့မတည်ထောင်မီ ဝေသာလီမြို့တော်ကြီး ထွန်းကားခရာ ၎င်းဝေသာလီမြို့ဟောင်းမှ ဒင်္ဂါးအမြောက်အမြားကို ယခုတဖန် တူးဖော်ရဟိခပြန်လီရေ။ ထိုကြောင့် ရှေးနှစ်ပေါင်းတိစွာကပင် ရခိုင်ပြည်ဒင်္ဂါးသုံးစွဲလျက်ဟိခရေမှာ ထင်ရှား လီရေ။

ဒေဒင်္ဂါးထုတ်လုပ်သုံးစွဲရေ အတတ်ပညာနန့် သုံးစွဲရေစနစ်ကို အိနိ ́ယပြည်မှရဟိခ လီရေ။ အလီးချိန်မှာလည်း အိနိ ́ယနန့်လည်းကောင်း၊ ပေါ်တူဂီနန့်လည်းကောင်း၊ ဒတ်(ချ်)ရို့နန့်လည်းကောင်း ဆက်သွယ်၍ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုဟိခသဖြင့် ၎င်းရို့ သုံးစွဲရေ အလီးချိန်ရို့ကို သုံးစွဲခကတ်လီရေ။

ဒင်္ဂါးတန်ဖိုး

၁၆၃၀ လီာက်က ရခိုင်ငွေဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်မှာ ပေါ်တူဂီဒင်္ဂါး ရိလ်(စ) (၄)ကျပ်နန့် ညီမျှရေ။ ရခိုင်ဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်ကေ ကြက်အကောင် (၃၀)ရရေ။ ၈ဲ(၈ပဲ)ဖြင့် ကြက်ဥ (၁၀ဝ)ဝယ်နိုင်ရေ။ ထိုခေတ်က ရခိုင်ဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်ရေ ယခုခေတ် အင်္ဂလိပ် (၇)ပေါင် (၁၀)သျှိလင်နန့်ညီမျှပြီး ယခု (ဒု-စစ်မဖြစ်ခင်က အင်္ဂလိပ်လက်ထက်က) မြန်မာဒင်္ဂါး (၁၀၅)ကျပ်လီာက်နန့်ညီမျှရေ။ ၁၆၆၃-ခုနှစ်လီာက်က ရခိုင်ဒင်္ဂါး (၁)ကျပ်ရေ ဒတ်(ချ်)ဆော(ဟ်) (၂၅)ကျပ်နန့်တူညီပြီး ရခိုင်ဒင်္ဂါး (၁)ကျပ်ကေ အြွကီ (အြွေက)ကောက်ရီ (၂၆၆၀)ရဟိရေ။ ေြွကစေ့တိကို ရောင်းဝယ်ရာ၌ သုံးကတ်ရေ။ ကောက်ရီခေါ် ေြွကစေ့တိကို နိုင်ငံခြားသားတိရေ ကိုရိုမန်ဒယ်(လ)ကမ်းခြေမှ ယူဆောင်လာပြီး ရခိုင်ပြည်တွင် ပိဿချိန်ဖြင့် ရောင်းကတ်လီရေ။ ၎င်းေြွကစေ့ (၁၄၈) ပိဿာကို (၁)ကျပ်ဈေးနှုန်းဖြင့် ရောင်းချကတ်ရေ။

ငွေဒင်္ဂါးဆိုရေစကားမှာ အိနိ ́ယတန်း ( )ဆိုရေစကားမှ လာရေ။ ရခိုင်ရို့က တန်းဂါးဟု ယခုတိုင်ခေါ်ကတ်ရေ။ ငွေဒင်္ဂါး (၁)ကျပ်ကို (၁)သပြာဆိုပနာ၎င်း၊ တစ်ချပ်ဆိုပနာ လည်းကောင်းခေါ်ဧ့။ (၁)မတ်ကို တသားဂါ (တသိုးဂါ)ဟု ခေါ်ရေ။

ဆန်စပါးလုပ်ငန်းနန့်နိုင်ငံခြားကုန်သွယ်ရီး

ရှေးအခါကပင် ရခိုင်ပြည်ဧ့ အသက်သွေးခဲမှာ ဆန်စပါးလုပ်ငန်းပင် ဖြစ်ရေ။ မိုးရေချိန် (၂၀ဝ)ကျော်ဟိခရေ့အပြင် မြေဩဇာကောင်းသဖြင့် စပါးကိုအလွယ်တကူ ပေါက်ရောက်စေဧ့။ စပါးကိုကြဲလိုက်ပြီး အထူးမပြုစုဘဲလျက် ဒလဟောပေါက်ရောက်ကတ် လီရေ။ ဓညဝတီပြည်သားရို့သုံးရန်လိုရေထက်တိစွာ ပိုလျှံလျက်နီသဖြင့် နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့ရောင်းချခကတ်လီရေ။

ဤဆန်စပါးကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီးရေ ရခိုင်ပြည်ဧ့ အဓိကစီးပွားရီးလုပ်ငန်း ဖြစ်ဧ့။ ဤဆန်စပါးနန့် ဝါဂွမ်းရောင်းဝယ်ရီးကို ဘုရင်ကိုယ်တိုင် ကြီးကြပ်ဆောင်ရွက် ခလီရေ။ ယခုလွတ်လပ်ရေ ပြည်ထောင်စုခေတ်၌ နိုင်ငံတော်ကောက်ပဲသီးနှံ ရောင်း ဝယ်ရီးဘုတ်အဖွဲ့မှကြီးမှူးဆောင်ရွက်ရေ လုပ်ငန်းစဉ်နန့်နှိုင်းယှဉ်၍ ကြည့်ရှုနိုင်ရန် ရှေးရခိုင် မဟာရာဇဝင်တော်ကြီးမှ အောက်ပါအတိုင်း ကောက်နှုတ်ဖော်ပြလိုက်ပေရေ။

ရပ်ကွက်စာတိုင်နန့် အချုပ်လူကြီးတိ

အချုပ်လူကြီးမင်းရို့ရေ မိမိရို့ဧ့ခရိုင်မင်းပိုင်ဆိုင်ရေ ရပ်ရွာအသီးသီးသို့ လား ရောက်ကတ်ပြီးကေ လယ်ယာမြေလုပ်ကိုင်ရေသူရို့အား စစ်ဆေးမေးမြန်းလျက် ၎င်းရပ်ကွက် စာတိုင်ရို့နန့်တကွ လယ်သမားရို့အား စောင့်ရှောက်ရလီရေ။

ထိုအခါ လယ်မြေလုပ်ကိုင်ရေ လူရို့ရေလယ်ယာမြေလုပ်ကိုင်ရေအချိန်၌ ကောင်းမွန်စွာ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို စိုက်ပျိုးပြီးကေ သီးပွင့်ရေအချိန်၌ ၎င်းစပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို စုပုံပြီးထားရလီရေ။

ထိုအခါ ခရိုင်မင်းရို့ကလွှဲအပ်ရေ အချုပ်လူကြီးရို့ရေ မိမိရို့အပိုင်လုပ်ကိုင်လျက် ဟိရေ လယ်သမားရို့ထံသို့ လားရောက်ကတ်ပြီးကေ ဆိုင်ရာရပ်ကွက်စာတိုင်ရို့နန့်တကွ ရဟိရေ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို တောင်းချိန်၊ မောင်းချိန်ရို့ဖြင့် ခြင်ချိန်ပြီးကေ အသီးသီး ခွဲဝေကတ်လီရေ။

ခွဲဝေပုံမှာ ရှေးဦးစွာ ဘုရင်မင်းမြတ်ဧ့ ဘဏ္ဍာတော် ဆယ်ခိုင်ကြေးကို ထုတ်နုတ်ရလီ ရေ။ ၎င်းနောက် လုပ်ကိုင်ရေ လယ်သမားရို့၌ သုံးစွဲစားသောက်ရန် မျိုးစေ့တိရို့ကို လုံခြုံစွာ ထုတ်နုတ်ပီးအပ်ရလီရေ။ ၎င်းေြွကးကျန်သမျှရေ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို စာရင်း ပြုလုပ်လျက် မိမိရို့ခရိုင်မင်းထံသို့ တင်သွင်းရလီရေ။

ထို့နောက် ဘုရင်မင်းမြတ်ဆယ်ခိုင်ကြေး ဘဏ္ဍာတော်ပစ္စည်းတိကို အသီးသီး မြို့တော် သို့ တင်ဆောင်ကတ်ပြီးကေ ဘုရင်မင်း၌ဆောက်လုပ်ထားရေ ကျီတော်တွင်းသို့ ဆက်သွင်း ရလီရေ။

ခရိုင်မင်းရို့မှာလည်း အချုပ်လူကြီးရို့ကတင်သွင်းရေ့ အရပ်ရပ်စပါး၊ ဝါဂွမ်း စာရင်း တိကို မြို့တော်၌ ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီးထံသို့ ဆောင်ပို့တင်သွင်းကတ်လီရေ။

ဈေးနှုန်းသတ်မှတ်ခြင်း

ထိုအခါ နိုင်ငံတော်၌ လုပ်ကိုင်ရဟိရေ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို ရောင်းချရန်ကိစ္စနန့် ပတ်သက်၍ ဆွေးနွေးတိုင်ပင်လိုသဖြင့် နိုင်ငံတော်အတွင်း၌ ခန့်ထားရေ ခရိုင်မင်းရို့နန့် တကွ အချုပ်လူကြီးရို့ကို ]ဗာပူစာရ} ပြည်စိုးကြီးလွှတ်တော်ကဆင့်ခေါ်လျက် အစည်းအဝေး ပြုလုပ်ပြီး ဆွေးနွေးတိုင်ပင်ကတ်လီရေ။ ၎င်းအစည်းအဝေး၌ နိုင်ငံတော်တွင် လုပ်ကိုင် လျက် ရဟိရေစပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ဧ့ တန်ဖိုးရို့ကို ရောင်းဝယ်နိုင်ရန်ဖြစ်ရေ့ အားလျီာ်စွာ တိသဘောတူညီချက်အရ ဈေးနှုန်းကို သတ်မှတ်ကတ်ပြီး နိုင်ငံတော်ကသာ လူအတိရို့ အား ကြားသိစေခြင်းငှာ ဈေးကိုထုတ်ဖော်ကြေညာတော်မူလီရေ။

ရောင်းဝယ်ခြင်း

ထိုသို့ကြေညာတော်မူ၍ ဈေးနှုန်းကိုသိကတ်ပြီးမှ တိုင်းရင်းသားကုန်ရေတိနန့် နိုင်ငံခြား မှ လာရောက်ရေကုန်ရေတိရို့ရေ ပြည်သူရို့က ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ထားရေ ဈေးနှုန်းအတိုင်း ဝယ်ယူရလီရေ။ ထိုအခါ ကုန်ရေတိရို့က မိမိရို့ဝယ်ယူလိုရေ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို စာရင်းပြုလုပ်လျက် ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီး လွှတ်တော်သို့ တင်သွင်းရ လီရေ။

ထိုအခါ ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီးရေ ကုန်ရေရို့တင်သွင်းရေစာရင်းကို ရဟိလီကေ နိုင်ငံတော်အကျိုးတော်ဆောင် ဒိုင်းကျီအစို့ရက ထိုသူကြီးထံသို့ ပြုလုပ်ထုပ်ပိုး သိုမှီးထားရေ ဝါဂွမ်းရို့ကို ဒိုင်းကျီအမိန့်အာဏာက ဆင့်ဆိုတော်မူရေမှာ ကျေးရွာရို့၌ သိုမှီးထားရေ ဝါဂွမ်းရို့ကို ဒိုင်းကျီအလုပ်သမားရို့နန့် လှီလီာင်းစုံလင်စွာယူပြီးကေ ၎င်းစပါး၊ ဝါဂွမ်း ရို့ကို တင်ဆောင်၍ မြို့တော်အနီးဈေးကြီး၌ ကောင်းမွန်စွာထားရမည်ဟု ဆင့်ဆိုတော် မူလိုက်လီရေ။ ၎င်းအမိန့်အတိုင်း ဒိုင်းကျီအစို့ကို ထိုသူကြီးက ဒိုင်းကျီအလုပ်သမား ကူလီတိရို့နန့် ကျေးရွာသို့လားရောက်ပြီးကေ သိုမှီးလျက်ဟိရေ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို ကောင်းစွာ တင်ဆောင်၍ထားရလီရေ။

ထိုအခါ စပါးသျှင်နန့်တကွ ရပ်ကွက် ဗာပူစာရလွှတ်တော်၌ဟိရေ သင်္ဘောစာကိုင်သို့ တင်သွင်းရလီရေ။ ၎င်းသင်္ဘောစာကိုင်ရေ စာရင်းအရ ရောင်းဝယ်ရေ ကုန်တိဧ့ ဈေးနှုန်းအတိုင်း သင့်ငွေတိကို တွက်စစ်၍ ပြည်ကျိုးတော်ဆောင် အကောက်တော်ငွေတိ ကို စပါးတစ်ရာကေ နှစ်သပြာကျနှုန်းဖြင့်လည်းကောင်း၊ ဝါဂွမ်း အသပြာတစ်ရာ တန်ဖိုးဟိ ကေ သုံးသပြာကျနှုန်းဖြင့်လည်းကောင်း တွက်စစ်၍စာရင်းပြုလုပ်ပြီးကေ ၎င်းစာရင်းနန့် တကွ စပါး၊ ဝါဂွမ်းတိကို သင်္ဘောသို့ရောက်အောင် ပီးပို့ဆောင်ရွက်ရေ ဒိုင်းကျီ အလုပ်သမားရို့ဧ့ လုပ်အားခငွေကိုပါ ကုန်ရေရို့က စုံလင်စွာတင်သွင်းရန် စာရင်းပြုလုပ် လျက် ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီးလွှတ်တော်သို့ တင်သွင်းရလီရေ။

ကုန်ရေတိ ကျသင့်ငွေစာရင်း တင်ခြင်း

ထိုအခါ စပါး၊ ဝါဂွမ်းတိကို လက်ရောက်ရဟိရေ ကုန်ရေတိရို့ရေ စာရင်းတွင် ဖော်ပြလျက်ပါဟိရေငွေတိကို ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီး လွှတ်တော်၌ တင်သွင်းရလီရေ။ ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီးရေ အရပ်ရပ်အသပြာငွေရို့ကို ပြေငြိမ်းအောင် ရဟိကြောင်းတံဆိပ် လက်မှတ် ရီးထိုးပြီးကေ ၎င်းကုန်ရေရို့အား ပီးအပ်တော်မူရေ။

ကုန်ရေရို့ရေ ၎င်းလက်မှတ်ကိုယူဆောင်လျက် နိုင်ငံခြားလှီသင်္ဘောရို့ကို စောင့်ရှောက်နီရေ ရေတံခါးမင်းထံ၌ ၎င်းလက်မှတ်ကို တင်သွင်းပြီး မိမိရို့တိုင်းပြည်သို့ ထွက်လားရန် အမိန့်အာဏာတော်ကို ခံယူရလီရေ။

ထိုအခါ ရေတံခါးမင်းက မိမိတိုင်းပြည်မှဝယ်ယူရေ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ဧ့တန်ဖိုး ရသင့် ရေကြေးငွေတိကို ပြေငြိမ်းအောင်သွင်းခကြောင်းသိရကေ ထွက်လားစေရန် အမိန့် အာဏာချမှတ်တော်မူလီရေ။ အာဏာရဟိကုန်ရေ ကုန်ရေရို့ရေ ကြိုက်ရေ့အချိန် ၌ မိမိတိုင်းပြည်သို့ ထွက်လားနိုင်လီရေ။

ခရီးအကြား၌ သုံးဆောင်စားသောက်ရန် ရေမိုးလုံခြုံစွာ တင်ယူဆောင်လိုကေ သင်္ဘောဆိပ်ကမ်း၌ ဒိုင်းကျီကသူကြီးအား ပြောရလီရေ။ ထိုအခါ ဒိုင်းကျီ၌ နိုင်ငံခြား ကုန်ရေရို့အလို့ငှာ ဘုရင်မင်းမြတ်က စီမံပြုလုပ်ထားရေ ကန်တော်ကြီးမှ ဒိုင်းကျီ အလုပ်သမားရို့ရေ ရေတိကိုလုံခြုံအောင် တင်ဆောင်ပို့ရလီရေ။ ရေတင်ဆောင် ပို့ရေ အလုပ်သမားလုပ်ခငွေရို့ကို ဒိုင်းကျီကသူကြီးထံ၌ ၎င်းကုန်ရေရို့က ထိုက်ရေ့ အားလျီာ်စွာ ပီးအပ်ရလီရေ။

လွှတ်တော်မှ ငွေရှင်းခြင်း

ထိုသို့ရောင်းဝယ်ရီးကိစ္စပြီးဆုံးကေ ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီးရေ ရောင်းဝယ်လျက် ရဟိရေ အသပြာငွေတိကို ပီးဆောင်ရန် ဆိုင်ရာရပ်ကွက်စာကိုင်ရို့နန့်တကွ လယ်သမား ရို့အားဆင့်ခေါ်တော်မူပြီးကေ လယ်သမားရို့၌ လုပ်ကိုင်ရီးအတွက် ထောက်ပံ့လျက်ဟိ ရေ ပြည်ကျိုးဆောင် ဘဏ္ဍာတော်ငွေတိကိုဖြတ်ယူ၍ ကျန်ြွကင်းရေ ငွေတိ၌လည်း အသပြာတစ်ရာကေ ပြည်ကျိုးတော်ဆောင်ရွက်ရန် ငါးသပြာကျနှုန်းဖြင့် သိမ်းပိုက်၍ ကျန်ြွကင်းရေငွေတိကို ရောင်းဝယ်ရဟိရေ့ဈေးနှုန်းအတိုင်း မယုတ်မလျီာ့စေဘဲ လယ်သမားရို့အား ထုတ်ပီးတော်မူလီရေ။

ထိုနောက် အကောက်တော်ငွေ အရပ်ရပ်တိရို့နန့် တစ်နှစ်အတွက် လယ်သမားရို့က ပီးဆပ်ခရေ ငွေတော်ကိုလည်းကောင်း၊ ငွေသပြာတစ်ရာကေ ငါးသပြာကျ သိမ်းပိုက်ထား ရေ ငွေကိုလည်းကောင်း ပြည်သူ့ဘဏ္ဍာတော်တိုက်သို့ သွင်းရလီရေ။ ထိုနောက် ဘုရင်မင်းမြတ်အား တောင်သူလယ်သမားရို့က ဆယ်ခိုင်ကျေးဆက်သွင်း လျက်ဟိရေ စပါး၊ ဝါဂွမ်းရို့ကို ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီးကယူဆောင်၍ ဓမ္မသတ်တော်အတိုင်း အကောက်တော်နန့်တကွရောင်းပြီးကေ အကောက်တော်ငွေတိကို ပြည်ဘဏ္ဍာတော်တိုက် သို့ သွင်းရလီရေ။

ထိုနောက် ရောင်း၍ရရေငွေတွင်လည်း အသပြာတစ်ရာကေ ငါးသပြာကျဖြင့် သာသနဘဏ္ဍာတော်တိုက်သို့ သွင်းရလီရေ။ အလှူတော်သင်္ချီမြေမှရသမျှရေ အသပြာ ငွေရို့ကိုလည်း သာသနာဘဏ္ဍာတော်တိုက်သို့ သွင်းရလီရေ။ ထိုမှ ကျန်ြွကင်းသမျှရေ အသပြာငွေတိကိုရောင်း၍ရဟိရေ ဈေးနှုန်းအတိုင်း ဘုရင်မင်းဧ့ဘဏ္ဍာတော်တိုက်သို့ သွင်းရလီရေ။

ရောင်းဝယ်ရးဌာနတိနန့် အရာဟိတိ

ထိုအခါ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီးအရာဟိ ရေတံခါးမင်းနီခရေကြောင့် ထိုအရပ်ကို ယခုတိုင်အောင် တန်ခိုကျွန်းဟု ခေါ်ကတ်လီရေ။ တောင်သူလယ်သမားရို့က စပါး၊ ဝါဂွမ်း ရို့ကို စုပုံရောင်းချရေနီရာဖြစ်ရေကြောင့် ယခုတိုင်အောင် စပါးထားဝါဗိုကျွန်း (စစ်တွေမြို့နယ်)ဟု ခေါ်ကတ်ရေ။

နိုင်ငံခြားမှလာရောက်ရေ လှီသင်္ဘောရို့ကိုစောင့်ရှောက်ရန် တပ်ဖွဲ့စည်းထားရေ နီရာကို ယခုတိုင်အောင် တပ်မော်(ပေါက်တောမြို့နယ်)ဟု ခေါ်ကတ်ရေ။ နိုင်ငံခြားကုန်ရေတိနန့် တိုင်းရင်းသားကုန်ရေရို့ လမ်းခရီး၌သုံးစွဲရန် လုံလီာက် တင်ယူရန်အတွက် ဘုရင်မင်းမြတ်ကစီမံ၍ ကန်တူးထားရေကျွန်းကို မင်းကန်ကျွန်း (စစ်တွေမြို့နယ်)ဟု ယခုတိုင်အောင် ခေါ်ကတ်ရေ။

မြောက်ဦးမြို့တော်၌လည်း ဗာပူစာရပြည်စိုးကြီးနီခရေအရပ်ကို ယခုတိုင် ဗာပူတောင်အရပ်ဆိုပနာ ခေါ်ကတ်လီရေ။ မြို့တော်ဆိပ်ကမ်းတွင် ရောင်းဝယ်ရီးပြုရေ နီရာကို ယခုတိုင်အောင် ဈေးကြီး၊ တံခါးဝဈေး၊ စပါးဈေးဆိပ်ဟု ခေါ်ကတ်လီရေ။ နိုင်ငံခြားသင်္ဘောရို့ကိုစောင့်ရှောက်ရန် တပ်ဖွဲ့ထားရေနီရာကို ယခုတိုင်အောင် အောင်တပ်ဟု ခေါ်ကတ်လီရေ။ ၎င်းတပ်၌ အကြီးအမှူးဖြစ်ရေရေတံခါး မင်းနီရာကို ယခုတိုင်အောင် ရေတံခါးအရပ်ဟု ခေါ်ကတ်လီရေ။

ပြည်ကျိုးဆောင် ဒိုင်းကျီအလုပ်သမားနီရေအရပ်ကို ယခုတိုင်အောင် ဒိုင်းကျီကျွန်း ဟု ခေါ်ကတ်လီရေ။ ပြည်ကျိုးဆောင် ရက်ကန်းတော်အလုပ်သမားတိ နီရာအရပ်ကို ယခုတိုင်အောင် ယဉ်ရေရွာဟု ခေါ်ကတ်လီရေ။

ပေါ်တူဂီဘုန်းကြီး မင်းနရိတ်အမြင်

ထိုစဉ်က မြောက်ဦးမြို့သို့ရောက်ခရေ ပေါ်တူဂီဘုန်းကြီး မင်းနရိတ်က ၎င်းဧ့ ခရီးလားမှတ်တမ်းကြီးတွင် အိနိ ́ယပြည်အား ဆန်တင်ပို့ရောင်းချရခြင်းကြောင့် မြောက်ဦး စည်ကားပုံကို အောက်ပါအတိုင်း ရီးသားထားခဧ့။

ရခိုင်ပြည်နန့် ဆက်စပ်ရေ အိနိ ́ယပြည်ရေ မိုးခေါင်ရေရှား၊ ငတ်မွတ်ခြင်း ဘေးတိနန့်တွိ့ရကေလည်း ရခိုင်ပြည်မှာ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း မိုးရေချိန်လက်မ ၂၀ဝ-မှ ၃၀ဝ-ထိ ရွာသွန်းခြင်းကြောင့် ရခိုင်ပြည်ဧ့ြွကယ်ဝခြင်းမှာ တစ်နှစ်ထက်တစ်နှစ် တိုးတက်၍ သာလာခကြောင်း၊ ပိုရေဆန်စပါးတိကို အိနိ ́ယပြည်သို့ အမြဲတင်ပို့ရောင်းချ၍ လိုရေ ကုန်တိကို အိနိ ́ယပြည်မှ တင်သွင်းကတ်ကြောင်း}}ဆိုပနာ ဘုန်းတော်ကြီး မင်းနရိတ်က မှတ်တမ်း တင်ခရေ။

ဒတ်(ချ်)ရို့နန့် ဆန်ရောင်းဝယ်စဉ်က

ရှေးအခါက ဆန်စပါးတိကို အိန္ဒိယ၊ ဘင်္ဂလားပြည်၊ မာဒရပ်ကမ်းခြေ၊ သီဟိုဠ်၊ ပေါ်တူဂီ၊ ဂိုအာ၊ မာလာယု၊ ဒတ်(ချ်) အရှေ့အိနိ ́ယကျွန်းစုတိသို့ တင်ပို့ရောင်းချခ ကတ်လီ ရေ။ ဒတ်(ချ်)မှတ်တမ်းတစ်စောင်၌ အောက်ပါအတိုင်းရီးသားထားဧ့။ ၁၆၃၁-ခုနန့် ၁၆၃၄-ခုအကြားတွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်ကမ်းခြေတစ်ဝိုက်၌ ငတ်မွတ် ခေါင်းပါးရေဘေးဆိုက်ရောက်လျက်ဟိရေ။ ဒတ်(ချ်)လူမျိုးတိရေ ရခိုင်ပြည်မှ စပါး ဝယ်ရန်လားကတ်ရေ။ သီရိသုဓမ္မရာဇာဧ့သံတမန်တိက ဒတ်(ချ်)လူမျိုးတိရေ မလက်ကာကျွန်းစုတိကို စစ်တိုက်နီကတ်သဖြင့် ဆန်အမြောက်အမြားလိုနီကြောင်းကို ဘုရင်အားလီျှာက်ထားကတ်လီရေ။

ယင်းချင့်ကြောင့် ရခိုင်ဘုရင်ရေ စပါးတိကို ဘုရင့်ပစ္စည်းအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲကာ ဘုရင့် အာဏာဖြင့်သာရောင်းချရန် အမိန့်ထုတ်ဆင့်ထားရေကြောင့် ဒတ်(ချ်)တိရေ အထူး မကျေမနပ်ဖြစ်ကတ်ရေ။ ဒတ်(ချ်)ရို့ရေ စပါးပွဲစားတိထံ အခြားလူတိထက် ဈေးပိုပီး ၍ ဝယ်ယူကတ်ရသဖြင့်လည်း မကျေမနပ်ဖြစ်ကတ်လီရေ။

ယကေလည်းသော ရခိုင်ဘုရင်မှာ သူ့ပြည်ဟိဆန်စပါးတိကို စည်းမဲ့ကမ်းမဲ့မထွက်လားနိုင်အောင် တားဆီးထားနိုင်လီရေ။ ဤအချက်ကိုကြည့်ရှုခြင်းအားဖြင့်ပင်ကေ ရခိုင်ဘုရင်ဧ့ ကုန်သွယ်ရီးအဆင့်အတန်းမှာ ဒတ်(ချ်)တိထက် အောက်မကျဟု သိဟိနိုင်ပေရေ။ ယကေလည်းသော စာရင်းစာအုပ်တိတွင် မှတ်ထားရေ့ဈေးနှုန်းအရ ဒတ်(ချ်)ရို့မှာလည်း မနစ်နာကတ်ချေ။ ဘာတေးဘီးယားတွင် ၁၆၃၃-ခုနှစ်၌ ဆန်(ကာရာ) ၄၄၀-ပေါင်ကို ဒင်္ဂါး ၁၈ိ-ဈေး ဟိရေ။ (ဒတ်(ချ်)တစ်ပေါင်ရေ အဗိုင်ဒူပိုင် ၁.ဝ၉-ပေါင်နန့် ညီမျှရေ။ (၁)ကာရာကို ဘုရင်ဈေးနှုန်းမှာ ၁၀-ကျပ် ဖြစ်ရေ။) ဆန်စပါးရှားပါးချိန် လွတ်မြောက်ခပြီးနောက် ဒတ်(ချ်)ရို့ရေ တစ်ကာရာကေ (၅)ကျပ်ကျထိ ဈေးကျအောင်လုပ်နိုင်ခကတ်ရေ။ ယကေလည်းသော သူရို့အထူးတလည် မကျေနပ်ကတ် ရေ အခြားအကြောင်းတစ်ရပ်မှာ ဘုရင်ရေအကြောင်းမျိုးစုံပြပြီး ဘာတေဘီးယားသို့ ဈေးနှုန်းအခြေအနီကိုစုံစမ်းရန် လူလွှတ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ဒတ်(ချ်)ရို့ရေ ဘုရင့်အဝယ်တော်တိကိုရှောင်လွှဲ၍ စစ်တကောင်းသို့ လူလွှတ်ပြီး ဝယ်ယူရန် ကြံစည်ခကေလည်း ၎င်းနှစ်တွင်ပင် တင်ကြို၍ ၎င်းစစ်တကောင်းနယ်မှ စပါး တိကို ဘုရင်မှာဝယ်နန့်ပြီးဖြစ်၍ ကန့်သတ်ရေဈေးနှုန်းနန့်သာ ဝယ်ခရလီရေဆိုပနာ မှတ်တမ်းတင်ထားရေ။

ဒတ်(ချ်)ရခိုင် ကူးသန်းရီး

ရခိုင်ပြည်နန့် ဒတ်(ချ်)လူမျိုးရို့ ကုန်ကူးသန်းဆက်ဆံရီးကို မစ္စတာဟော(လ်)က နိုင်ငံခြားသားမှတ်တမ်းတိကိုမူတည်၍ ရီးသားထားရေ ၎င်းဧ့ ]မြန်မာပြည်} စာအုပ် တွင် အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြထားဟိလီရေ။ ]သီရိသုဓမ္မရေ} ဘာတေးဘီးယား၌ဟိရေ ဒတ်(ချ်)လူမျိုးတိနန့် မိတ်ဖွဲ့၍ သူရို့ အား မြို့တော်၌စက်ရုံတစ်ခုဖွင့်ရန် တိုက်တွန်းလီဧ့။ သူရို့ရေ ဆန်တိကိုအချိန်မှန် ထောက်ပင့်ရန်လိုဧ့။

ထို့ပြင် သူရို့ဧ့ အင်ဒိုနီးရှား ယာခင်း၊ စိုက်ခင်းရို့၌ အလုပ်ကြမ်းသမားကျွန်တိအလွန် လိုနီဧ့။ ထိုလိုရေ နှစ်ခုစလုံးကို ရခိုင်ပြည်မှ အမြောက်အမြားရနိုင်လီဧ့။ ကျွန်တိမှာ ဖာရင်ဂျီတိ ဘင်္ဂလားမှဖမ်းလာသူတိ ဖြစ်ကတ်လီဧ့။

သီရိသုဓမ္မနတ်ရွာစံရေအခါ နောက်နန်းတက်သူ နရပတိကြီး (၁၆၃၈-၄၅)နန့် ဒတ်(ချ်)ရို့ရေ မသင့်မြတ်ကတ်ချေ။ မြို့ဟောင်းဟိစက်ရုံကိုလည်း နှစ်ပေါင်းအတော်ကြာ ရုပ်သိမ်းထားကတ်လီရေ။ ထိုစက်ရုံကို စန္ဒာသုဓမ္မ (၁၆၅၂-၈၄)မင်း နန်းတက်ရေ့တိုင် အောင် မဖွင့်ဘဲထားကတ်လီဧ့။

၁၆၅၃-ခုနှစ်တွင် စန ́သုဓမ္မမင်းရေ ဘာတေးဘီးယားနန့် ကုန်စည်ကူးသန်း ရောင်း ဝယ်ရီး စာချုပ်တစ်ခု ချုပ်လုပ်လီရာ ထိုစာချုပ်ပါ အချက်အတိုင်း မြို့ဟောင်းဟိ ဒတ်(ချ်) ကုန်ရေရို့ရေ နှစ်ပေါင်းတိစွာ လိုက်နာကတ်ကုန်ဧ့။ စန ́သုဓမ္မမင်းရေ ရခိုင်ရာဇဝင်တွင် အမြင့်မားဆုံး ဘုရင်တစ်ပါးဟု ကျော်စော ထင်ရှားလီဧ့။ သူဧ့ရှည်ရေ နန်းစံကာလအတွင်းတွင် သူရေဥရောပတိုက်သား ကုန်ရေတိနန့် ဆက်ဆံရီးကိစ္စတွင် ပွင့်လင်းရေ Óဏ်အမြော်အမြင်နန့် တိစွာပြည့်စုံ ပေဧ့။

အိမ်နီးချင်း မြန်မာမင်းပြုကျင့်ရေထက် ပိုမိုနိုးကြားရေဝါဒဟိလီရေ။ မြန်မာပြည် ကဲ့သို့မဟုတ်ဘဲ ရခိုင်ပြည်ရေ ပုံသွင်းဒင်္ဂါးတိကိုသုံးဧ့။ ကျပ်သုံးဒင်္ဂါးဧ့ ရှေ့ပြေး၊ မဂိုဘုရင် ရို့ဧ့ တန်ဂ ( )ခေါ် ပိုက်ဆံကို သင်္ဘောဆိပ်မြို့တိ၌ သုံး၍ ၁၆၆၀-ခုနှစ်လီာက်ကစ၍ အိနိ ́ယဒင်္ဂါးတိကိုအတုခိုးပြီး ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိ ပုံသွင်းကတ်လီဧ့။

ဈေးနာဝယ်ရန် အသေးအဖွဲ့ကိစ္စတိအတွက် ေြွကစေ့တိကိုသုံးကတ်ဧ့။ ေြွကစေ့တိကို မာလဒိတ်ကျွန်းတိမှ ( )ဒတ်(ချ်)သင်္ဘောတိက မကြာမကြာယူဆောင်လာကတ်ပြီး ရခိုင်ပြည်တွင် ၄၀-ပိဿာကို တစ်ကျပ်နန့် ရောင်းချလီဧ့။

တိုင်းပြည်အတွင်းသို့ ဒတ်(ချ်)တိသွင်းရေကုန်တိမှာ ယင်းခေတ်အမွှေးအကြိုင်နန့် ဂျပန်သဲတိကို ဘာတေးဘီးယားမှ ယူဆောင်လာဧ့။ အထည်အလိပ်တိကို အိနိ ́ယပြည် ကိုရိုမန်ဒယ်ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းဟိ စက်ရုံတိမှတင်လာကတ်ဧ့။

ဘတေးဘီးယားမြို့ဟိ ဒတ်(ချ်)ရို့ ကုန်ရောင်းကုန်ဝယ် စာရင်းစာအုပ်ထဲတွင် ဘင်္ဂလား အော်အတွင်း ဒတ်(ချ်)ရို့ ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေ ဌာနတိအနက် ရခိုင်ပြည်ရေ အရီးပါရေ တစ်နီရာဖြစ်လီဧ့ဟု ဖော်ပြထားဧ့ ဆိုပနာ ရီးသားထားရေ။

နိုင်ငံခြားနန့် ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီး

ဓညဝတီ၊ ဝေသာလီနန့် မြောက်ဦးမြို့တော်တိထွန်းကားခစဉ်အခါက နိုင်ငံခြားသား ပင်လယ်ကူးသင်္ဘောကြီးတိရေ မြို့တော်ဆိပ်ကမ်း၌ အမြဲတမ်းဆိုက်ကပ်လျက် ဟိခလီ ရေ။

နိုင်ငံခြားသား ခရီးရေကြီးတစ်ဦးက ကုလားတန်မြစ်အထက် မိုင်-၅၀ကျော်မျှ ဆန်တက်မိရေအခါ အလွန်ကြီးကျယ်ရေ ဆိပ်ကမ်းမြို့ကြီးတစ်မြို့ကိုတွိ့ဟိရရေဟု ဆိုထားရာ ဝေသာလီမြို့တော်ကိုဆိုလိုခြင်းဖြစ်ရေဟု ယူဆကတ်လီရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ထိုခရီးရေကြီးရောက်လာခရေ ခုနှစ်သက္ကရာဇ်ကို တွက်ဆ ကြည့်ရှုရေအခါ ဝေသာလီမြို့တော်ခေတ်အတွင်း၌ပင် ဖြစ်နီလီရေ။ ဝေသာလီခေတ် အကြောင်းကို စုံစုံလင်လင်သိရရေအခါ ပိုမိုထင်ရှားလာပေလိမ့်မည်။ မြို့ဟောင်းခေတ်တွင် နိုင်ငံခြားသားတိနန့် ဘယ်ပုံကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီး ပြုလုပ်ခရေကိုကား ရခိုင်ရာဇဝင်တိနန့် နိုင်ငံခြာသား အထူးသဖြင့်ပေါ်တူဂီ၊ ဒတ်(ချ်)ရို့ ဧ့ မှတ်တမ်းတိတွင် အတော်သင့်ဖတ်ရှုသိဟိကတ်ရပေရေ။ ရှေးအခါက ရခိုင်ပြည်နန့် ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ် ဆက်သွယ်ကတ်ရေနိုင်ငံတိ မှာ အိနိ ́ယ အထူးသဖြင့်ဘင်္ဂလားပြည်၊ မဒရပ်ကမ်းခြေနန့် သီဟိုဠ်ရို့ဖြစ်ကတ်လီရေ။ အိနိ ́ယအနောက်တောင်ကမ်းခြေ ဂိုဝါနယ်၌ ကြီးစိုးနီခကတ်ရေ ပေါ်တူဂီရို့ရေ ရခိုင်ဘုရင်ခွင့်ပြုချက်ကြောင့် မြောက်ဦးမြို့တော် ဒိုင်းကျီဘက်အရပ်၌ စခန်းချခကတ်ဧ့။ ၎င်းရို့ရေ ဆန်ဒွစ်ကျွန်းနန့် စစ်တကောင်းတစ်ဖက်ကမ်းဟိ ဒယင်းဂါးဆိုရေ အရပ် ရို့၌ တပ်စခန်းချကတ်ကာ ရခိုင်ဘုရင် လက်အောက်ခံ ဘင်္ဂလားအရှေ့မြောက်ဒေသကိုကူညီ စောင့်ရှောက်ပီးကတ်လီရေ။

ဒေပေါ်တူဂီရို့ရေ ၎င်းရို့နီရင်းဒေသဖြစ်ရေ ဂိုဝါနန့်ကုန်စည်ကူးသန်း ရောင်း ဝယ်ရီးရို့ကို အထောက်အပံ့ပီးခကတ်လီရေ။ ဤသို့ကူညီခရာမှ ၎င်းရို့ရေ ရခိုင်ပြည် ကို သိမ်းပိုက်ရန် ကြံစည်ခကတ်ကေလည်း ရခိုင်ရေတပ်၊ ကုန်းတပ်ရို့ဧ့ သတ္တိကြောင့် လည်းကောင်း၊ ဘုရင်ဧ့ နည်းပရိယာယ်ကောင်းခြင်းကြောင့် လည်းကောင်း မအောင်မြင်ခ ကတ်ချေ။

ယကေလည်းသော ရခိုင်ဘုရင်ရေ နိုင်ငံခြားကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီးနန့် ရခိုင်ပြည်အတွက် ကာကွယ်ရီးရို့အတွက်လည်းကောင်း ပေါ်တူဂီရို့အား ကောင်းစွာအသုံးပြုနိုင်ခလီရေ။ ပေါ်တူဂီရို့နန့် အဆက်ပြတ်ခါနီးတွင် အရှေ့တောင် ဒတ်(ချ်)အိနိ ́ယကျွန်းစု၊ ဘာတေး ဘီးယားမြို့ဟိ ဒတ်(ချ်)ရို့နန့် ဆက်သွယ်ခလီရေ။ ဤဒတ်(ချ်)ရို့ဧ့ ကုန်လှီာင်ရုံး ( )တိကို မြို့ဟောင်းအနားဟိ ဘောင်းဒွက်အရပ်၌ ဖွင့်လှစ်ခကတ်ဧ့။ ဂနိတိုင် ၎င်းရို့ကို ပျက်စီးယိုယွင်းလျက် တွိ့နိုင်ကတ်ပေသိမ်းရေ။ ရခိုင်ပြည်နန့် ဒတ်(ချ်)ရို့ဧ့ ကုန်စည်ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီးမှာ အတော်ကြီးကျယ်ခကြောင်းတိနန့် ရခိုင်ဘုရင်ရေ နိုင်ငံခြားကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီးတွင် ဒတ်(ချ်)ရို့ထက် မညံ့လှကြောင်းကို မှတ်တမ်းတင်ထားခကတ်ပေသိမ်းရေ။

သွင်းကုန်ထွက်ကုန်တိ

ရခိုင်ပြည်မှ နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့ရေကုန်တိမှာ ဆန်စပါး၊ ဝါဂွမ်း၊ ဆင်၊ ကျေး ကျွန်တိ၊ ငွေထည်တိ၊ ဆင်စွယ်တိ၊ ချည်ထည်တိ၊ မဲနယ်၊ ချိပ်၊ ယွန်းထည်တိဖြစ်ကတ်ဧ့။ ဝင်ကုန်တိမှာ ကောက်ရီခေါ် ြွကီစေ့ (ေြွကစေ့တိ)၊ ဆေးတိ၊ အမွှေးအကြိုင်၊ တွင်းထွက်ပစ္စည်းတိ၊ ပိုးထည်တိ၊ ဟင်းမွှေးမဆလာ၊ အကျော်၊ ကရမက်၊ ကော်ဇော၊ သတ္တုထည်၊ ပန်းကန်ခွက်ယောက်အစဟိရေ အသုံးအဆောင်ပစ္စည်းအမျိုးမျိုး ဖြစ်ကတ် လီရေ။

မှတ်တမ်းတိ

ပေါ်တူဂီဘုန်းကြီး မန်နရိတ်ရေ သီရိသုဓမ္မရာဇာဘိသိက်ပွဲနန့် ကြုံကြိုက်ခရာ မြောက်ဦးမြို့တော်၌အရပ်ရပ်မှ ကုန်ရေတိရောက်ဟိလာခကတ်ပြီး စည်ကားလှရေ့ အကြောင်းကို အောက်ပါအတိုင်း မှတ်တမ်းတင်ခလီရေ။ ၎င်းပြင် စကောက်တန် အမည်ဟိရေ ဒတ်(ချ်)ခရီးရေကလည်း အောက်ပါအတိုင်း မြောက်ဦးမြို့ချမ်းသာ ြွကယ်ဝပုံကို ရီးသားထားခပြန်သိမ်းရေ။ ဤကောက်နုတ်ချက်တိကို ဖတ်ရှုရခြင်းဖြင့် မြောက်ဦးမြို့ဧ့ နိုင်ငံခြားကုန်သွယ်ရီးလုပ်ငန်းနန့် မြောက်ဦးစည်ကားလှပုံရို့ကို ပေါ်လွင်စွာ သိဟိနိုင်ကတ်လီရေ။

မြို့တော် (မြောက်ဦး)၌ အရပ်ရပ်အနယ်နယ်မှ လာရောက်ရေ့ ဧည့်ရေတိနန့် ပြည့်နှက်နီဧ့။ ဘင်္ဂလားပင်လယ်အော်ကမ်းခြေဟိ ယိုးဒယားပြည်၊ မြန်မာပြည်၊ အိနိ ́ယပြည် နန့် စပိုက်( )ကျွန်းခေါ် ဟင်းခပ်အမွှေးအကြိုင်ထွက်ရာ ကျွန်းတိက နိုင်ငံခြားသား ကုန်ရေမျိုးစုံရို့လည်း ဈေးကွက်ရှာရန်လာရောက် လီ့လာကတ်ရေ။ ဆိုက်ရောက်နီရေ နိုင်ငံခြားသင်္ဘောတိတွင်လည်း စားနပ်ရိက္ခာတိ၊ ဆေးဝါး၊ အမွှေးနံ့သာတုံး၊ ဓာတ်သတ္တု အမျိုးမျိုး၊ ပိုးထည်၊ ကော်ဇော၊ သတ္တုအိုးခွက်နန့် ေြွကထည်စရေ ရောင်းကုန်ပစ္စည်းတိ ပါလာကတ်လီရေ။ ထိုကုန်တိအပေါ်တွင် အကောက်ခွန်ကင်းလွတ်ခွင့် ပြုထားသဖြင့် လမ်းမကြီးတစ်လီျှာက်မှာ ဈေးတန်းကြီးသဖွယ် ဖြစ်နီပြီးကေ အထက်ဆိုခရေ ကုန်ပစ္စည်းတိနန့်ပြည့်လျက် ဆိုင်ခင်းရောင်းချနီကတ်လီရေ။ ထို့ပြင်လည်း အဖိုးတန် ကျောက်မျက်ရတနာတိ၊ အလွန်ရှားပါးရေ ငါးကြီးအန်ဖတ်၊ ကတိုး၊ ပြဒါး၊ ချိပ်၊ ဟင်္သာပြဒါး၊ ဘိန်း၊ ပန်းပေါင်းစရေရို့ကိုလည်း ဝယ်ယူရဟိနိုင်ပေရေ။ မြောက်ဦးမြို့တော် ရေ ကြီးမားထည်ဝါရေ အဆောက်အအုံတိနည်းပါးကေလည်း အရွယ်ပမာဏနန့် ပစ္စည်းဥစ္စာပေါတိြွကယ်ဝပုံကို အမ်စတာဒမ်၊ လန်ဒန်အစဟိရေ အနောက်နိုင်ငံက ထင်ရှားရေ မြို့တိနန့်ပင် နှိုင်းစာလီာက်ပေရေ။