Wp/rki/ရှိတ်စပီးယား

William Shakespeare
The Chandos portrait, artist and authenticity unconfirmed. Courtesy of the National Portrait Gallery, London.
မွီးသက္ကရာဇ်	Stratford-upon-Avon, Warwickshire, England
ရေဖျန်းမင်္ဂလာပြုခြင်း	26 April 1564
ကွယ်လွန်	23 April 1616 (aged 52) Stratford-upon-Avon, Warwickshire, England
ထာဝရ နားခိုရာနီရာ	Church of the Holy Trinity, Stratford-upon-Avon
အလုပ်အကိုင်	Playwright, poet, actor
ခေတ်	Elizabethan era
နိုင်ငံရီး လှုပ်ယှားမှု	English Renaissance
အိမ်ထောင်ဖက်(တိ)	Anne Hathaway
သားသမီး	Susanna Hall Hamnet Shakespeare Judith Quiney
လက်မှတ်

ဝီလီယံ ရှိတ်စပီးယား(William Shakespeare)(၁၅၆၄-၁၆၁၆)ရေ ကမ္ဘာ့စာပေလောကကို လှုပ်ခတ်နှိုးနိုင်ခသည့် နာမည်ကျော် ပြဇာတ်ရီးဆရာ၊ စာရီးဆရာ၊ ကဗျာလင်္ကာဆရာ ဖြစ်ရေ။ “ရှိတ်စပီးယား”မှာ ကလောင်နာမည် တစ်ခုသာဖြစ်ရေအတွက် ရှိတ်စပီးယားကို မည်သူမှမသိကတ်လီ။ သို့ဖြင့် မည်သူဖြစ်မည် ဟုအငြင်းပွားလာရေမှာ ၂၀ ရာစုလယ် အထိဖြစ်ရေ။ နောက်ဆုံး အနီးစပ်ဆုံး မှန်းဆပနာရသူမှာ ၁၇ ဆက်မြောက် အောက်စဖို့မြို့စား အက်ဒ်ဝပ်ဒီဗေရာ (Edward de Vere) ဖြစ်ရေဟု ဆိုကတ်ရေ။

အက်ဒ်ဝပ် ရေ မင်းညီမင်းသားရို့ ထုံးစံအတိုင်း မြင်းစီး၊ အမဲလိုက်၊ စစ်ရီး အစပီးသည့် ပညာရပ်တိ သင်ကြားတတ်မြှောက်သပိုင် ဂီတ၊ အက၊ စာပေ ဖက်တွင်လည်း အထူးဝါသနာကြီးရေ။ လက်တင်နန့် ပြင်သစ် စာပေတိကို ဆရာခေါ်ပြီး အိမ်တွင် သင်ကြားခရေ။ ကိန်းဘရစ်ချ် တက္ကသိုလ်မှ ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ ၊ အောက်စဖို့ တက္ကသိုလ်မှ မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့တိ ရပြီးနောက် လန်ဒန်ပီး ဂရီးအင်းတွင် ဥပဒေပညာကို တစ်နှစ်ကြာ ဆည်းပူးခသိမ်းရေ။

အသက် ၁၂ နှစ်တွင် ဖခင်ကွယ်လွန်ခသဖြင့် မိခင်က နောက်အိမ်ထောင်ပြုခရေ။ ယကေလည်း မိခင်၊ ပထွေးရို့နန့် ကြာကြာမနေနိုင်သဖြင့် နန်းတွင်းသို့ မင်းမှုထမ်းအနိန်နန့် အခစားဝင်နေခရေ။ နန်းတွင်းတွင် အကြီးတော်တစ်ဦးပီးပြီး နေထိုင်စီရေ။ ထိုအကြီးတော်မှာ နောင်တွင် ဘဏ္ဏာရီးဝန်ကြီး ဝီလီယမ်စီလ်စီ ဖြစ်ရေ။ ဘုရင်မ အဲလိဇဘတ်ဧ အကြံပီးကောင်စီဝင်အဖြစ် နှစ်တိစွာ ထမ်းဆောင်ခဖူးသူလည်းဖြစ်ရေ။ မျိုးရိုးဂုဏ်ကြောင့် အက်ဒ်ဝပ် အား စီလ်စီ မိသားစုအဖြစ်ပိုင် နေထိုင်စီရေ။ (စီလ်စီအိမ်မှ ကျွန်တစ်ဦးကို သတ်ဖြတ်ဖူးကေလည်း စီလ်စီဧ ဩဇာကြောင့် အပြစ်ဒဏ်မကျပဲ လွတ်ခရေဟုဆိုကြသေးရေ။ ယကေလည်း မသေချာပေ။)

နှစ်တဖဲ့ချေအတွင်း နန်းတွင်း အမှုထမ်းအဖြစ် ဘုရင်မ အဲလိဇဘတ် ထံတွင်အခစားဝင်ရေ။ ထိုမှစကာ နိုင်ငံရီးအရ ထိပ်သီးပုဂ္ဂိုလ်တိနန့် ဆက်ဆံရင်းနှီးလာခပြီး ဘုရင်မဧ အရီးပီးခြင်းကိုလည်း ခံခရရေ။ အသက် ၂၁ နှစ်တွင် အကြီးတော်ဧ သမီး အန်းစီလ်စီနန့် အိမ်ထောင်ပြုခရေ။ အသက် ၂၄ နှစ်တွင် ပြင်သစ်၊ ဂျာမနီ၊ အီတလီ အစပီးသဖြင့် ဥရောပတခွင် လှည့်လှည် ခရီးထွက်ခရေ။ ထိုနောက် ပြင်သစ်မှ အင်္ဂလန်သို့အပြန် ရေလက်ကြားတွင် ပင်လယ်ဓားပြတိ ဖမ်းဆီးရေခံရပြီးနောက် ဘုရင်မနန့် ရင်းနှီးသူ ဆွေကြီးမျိုးကြီး ဖြစ်သဖြင့် ပြန်လွတ်မြှောက်လာရေ။

အင်္ဂလန်ပြန်ရောက်ပြီးနောက် ဇနီးရေမှာ ကလေးတစ်ယောက်နန့် စောင့်နေရေကို သိရပြီး ကလေးဧ ဖခင်အရင်းမှာ မိမိမဟုတ်၊ ဇနီးက ဖောက်ပြန်ပြီးမွေးထားသည့် ကလေးဖြစ်ရေဟုဆိုကာ လင်မယားကွဲရေ။ နောက် ၅ နှစ်ကြာပြီးမှသာ စွပ်စွဲချက်တိကို ပြန်ရုပ်သိမ်းပြီး အန်းနန့် ပြန်ပေါင်းရေ။

အိမ်ထောင်ကွဲအဖြစ် နေထိုင်နေစဉ်အတွင်း နန်းတွင်းအပျိုတော်တစ်ဦးနန့် ငြိစွန်းပြီး ကိုယ်ဝန်ရကြောင်း ဘုရင်မကသိသဖြင့် ရာဇမာန်ရှကာ ၂ လနီးပါး ထောင်ချထားခသိမ်းရေ။ ထိုနန်းတွင်းသူ မိန်းမပျိုဖက်မှ မခံမရပ်နိုင်သူတိဧ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံရပြီးနောက် နှစ်ဖက်အသိုင်းအဝန်းတိ အပြန်အလှန် တိုက်ခိုက်ကတ်ရေကြောင့် ဘုရင်မက သတိပီးတားမြစ်ရပြန်ရေ။

အန်းနန့် ပြန်လည်ပေါင်းသင်းပြီးနောက် ကလေး ၅ ယောက် ထပ်မံထွန်းကားရေ။ ယကေလည်း အန်း အသက် ၃၂ နှစ် အရောက်တွင် ရုတ်တရက်ကွယ်လွန်သဖြင့် အက်ဒ်ဝပ် နောက်အိမ်ထောင်ပြုရေ။

စီးပွားရီးအနိန်နန့် အက်ဒ်ဝပ်ရေ အသုံးအဖြုန်းကြီးသူ ဖြစ်သဖြင့် တိစွာကြွယ်ဝခြင်းမပီးဟု ဆိုရေ။ ယကေလည်း နောက်ပိုင်းတွင် ဘုရင်မ အဲလိဇဘတ်က ထူးထူးခြားခြားပင် ရာသက်ပန်လစာဟုဆိုကာ ၁၅၈၆ ခုနှစ်မှစပြီး တစ်နှစ်ကေ ပေါင် ၁၀၀၀ (ဂုခေတ် ပေါင် ၁၀၀၀၀၀နန့် ညီရေ။) ပီးရေ။ ၁၆၀၃ ခုနှစ်တွင် ဘုရင်မနောက် နန်းတက်သည့် ဂျိမ်း(၁)ကလည်း ဆက်လက် ပီးရေ။ ထူးခြားမှုမှာ ထိုပိုင်တိပြားလှသည့် လစာအတွက် မည်သည့်တာဝန်မျှ မပီးထားခြင်းဖြစ်ရေ။ (ယင့်ချင့်ကြောင့် အက်ဒ်ဝပ်မှာ ရှိတ်စပီးယားဖြစ်ရေဟု ဆိုကြခြင်းဖြစ်ရေ။ ဘုရင်မကြီးအား စာပေ၊ ပြဇာတ်တိရီးသားပနာ စိတ်ကျေနပ်ဖွယ် စွမ်းဆောင်နိုင်သည့်အတွက် ပီးခြင်းဖြစ်ရေဟု နောက်လူရို့က ယူဆကတ်ရေ။ ယင့်ချင့်အပြင် ဒေမျှတော်သည့် စာရီးဆရာ ငါ့ထံတွင်ခစားနေရေဟု ကြွားဝါလိုရေကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်ရေ။)

ထိုအချိန်မှ စပြီး ၁၈ နှစ်အတွင်း အက်ဒ်ဝပ် နာမည်ဖြင့် စာမရီးတော့ပဲ နောင်သူကွယ်လွန်ပြီးမှ မည်သူမှန်းမသိသည့် ရှိတ်စပီးယား နာမည်ဖြင့် စာပေတိ၊ ကဗျာလင်္ကာတိ ထွက်ပေါ်လာခရေ။ သက်ပီးထင်ရှား ရှိတ်စပီးယားနာမည်ဖြင့် မည်သည့် စာပေမျှ မထွက်ခပေ။ အကြောင်းမှာ ထိုခေတ်မင်းညီမင်းသား တစ်ဦးအနိန်နန့် မျိုးရိုးဂုဏ်ကိုစောင့်ထိန်းရမည့် တာဝန်ပီးရေကြောင့် ဇာတ်သဘင်ရေ ဘဝဖြင့် နေထိုင်ရန်မသင့်ပနာ ဖြစ်ရေ။

ရှိတ်စပီးယားအဖြစ်နန့် လူမသိသည့် အက်ဒ်ဝပ်ရေ ပလိပ်ရောဂါဆိုးကြီးကြောင့် ၁၆၀၄ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်ခရေ။ ကွယ်လွန်ပြီး နောက် စထရပ်ဖို့ရွာအနီးပီး ဟက်နီပီး အိမ်ကြီးအနီးတွင် မြုပ်နှံခရေ။

သို့ဆိုကေ အက်ဒ်ဝပ်အနိန်နန့် ရှိတ်စပီးယားဖြစ်ကြောင်း ဇာကြောင့် ဖုံးကွယ်ပြီးနေခသနည်းဟု စဉ်းစားရန် အကြောင်းတိ ပီးနေပြီဖြစ်ရေ။ သမိုင်းပညာသျှင်တိ ပြရေ အကြောင်းပြချက်တိမှာ

1. အထက်တွင် ဆိုခပြီးဖြစ်သပိုင် ဂုဏ်သိက္ခာအရ မင်းညီမင်းသား၊ မြို့စား တစ်ဦးအနိန်နန့် ငွေကြေးအတွက် ပြသသည့် ဇာတ်သဘင်လောကအတွင်း နေထိုင်ရန် မသင့်ပေ။
2. နောက်တစ်ချက်မှာ နန်းတွင်းကိစ္စတိ၊ အကောက်ကြံပုံတိကို ဖွင့်ချထားသဖြင့် လူမသိရန် နေရရေ။ ထိုခေတ်တိက ဂုဏ်သရေပီး လူကြီးတစ်ဦးအနိန်နန့် မိမိအကြောင်းကို မှန်ရေဖြစ်စေ၊ မှားရေဖြစ်စေ အတိသိအောင် ဖွင့်ချခံရပနာ မကျေနပ်ကေ ဓားချင်းယှဉ်ခုတ်ရန် စိန်ခေါ်နိုင်ရေ။ တရားရုံးတွင် တရားစွဲကေလည်း ရင်ဆိုင်ရဖို့။
3. ဝီလီယံ ရှိတ်စပီးယားရေ ဆောနတ်သီချင်းတိတွင် မိန်းမတစ်ဦးအား ရည်ညွှန်းရေမှာ သိသာလီရေ။ မည်သူရီးမှန်း မသိကြကေ အိမ်မှ ဇနီးနန့် အချင်းမတိတော့၊ ယင့်ချင့်ကြောင့်လည်း ဖြစ်နိုင်ရေ။
4. ယင့်ချင့်အပြင် ထိုသီချင်းတိတွင်ပင် ယောက်ျားတစ်ဦးအား ရည်ညွှန်းထားရေတိ တွေ့ရပြန်ရေ။ ထိုခေတ် အမြင်အနိန်နန့် ယောက်ျားချင်း ဖွဲ့နွဲ့ရေမှာ အတိလက်မခံနိုင်သည့် ကိစ္စဖြစ်နီပြန်ရေ။

အထက်ပါအကြောင်းတိမှာ ဖြစ်နိုင်ချေလည်း အတန်အသင့်ပီးသဖြင့် အက်ဒ်ဝပ်ဒီဗေရာ အား ဝီလီယံ ရှိတ်စပီးယား အဖြစ် အသိအမှတ် ပြုကြရခြင်းဖြစ်ရေ။

ရည်ညွှန်းကိုးကား

• ကျော်စွာ(၁၀၀)-ဒေါက်တာသန်းထွန်း