Wp/rki/ရခိုင်ဒင်္ဂါးများ

မြန်မာနိုင်ငံဧ့ ဟိကျရေ ဒင်္ဂါးမှာ ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိပင်ဖြိုက်ရေ။

ရခိုင်မာ ဒင်္ဂါးတိကို အသပြာငွေကြေးအဖြိုက် အသုံးပြုဖို့အတွက်လည်းကောင်း၊ အချုပ်အချာပိုင်ဆိုင်မှုကို ဖော်ညွှန်းဖို့လည်းကောင်း ၊ ခရဇ်သက္ကရာဇ် အေဒီ ၄ ရာစုလောက်ကပင် ခတ်နှိပ်သုံးစွဲလာခကြရေ။

ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိကို အကြမ်းအားဖြင့် ၂ မျိုးခွဲခြားနိုင်ရေ။

ယင်းတို့မှာ စာတန်းထိုးရေ ဒင်္ဂါးနန့် စာတန်းမထိုးရေ ဒင်္ဂါး တိပင်ဖြိုက်ရေ။ ၄ ရာစုလောက်က ခတ်နှိပ်ရေဟု ယူဆရရေ ဒင်္ဂါးတိမာ စာတန်းမထိုးခကေ ။

သို့ရာမာ ယင်းချင့်မာ မင်္ဂလာနန့် ပြည့်စုံရေ သရုပ်ဖော်ပုံတိ ပါဟိရေ။

ယင်းပုံတိရေ ဘုရင်စနစ်နန့် လျှောက်ပတ်ပြီး တိုင်းပြည်သာယာဝပြော ရွီးကို ရည်ညွှန်းရေ ပုံတိဖြိုက်ရေ။

ယင်းဒင်္ဂါးတိမှာ ငွေဒင်္ဂါးတိဖြိုက်ပြီး အကြီးသန် အငယ်ချေနှစ်မျိုးလုံးတွိ့ဟိရရေ။

အေဒီ ၅ ရာစုမှ ၁၀ ရာစု အထိအသုံးပြုခရေ ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိမာ ရှေ့ဖက်မာ မင်းဆက်ဧ့ တံဆိတ်တော်ဖြိုက်ရေ နွားလားဥဿနန့် ယင်းဧ့အထက်မာ သွန်းထုတ်လုပ်ရေ မင်းဧ့အမည်ပါဟိရေ။ အသုံးပြုခရေ အက္ခရာတိမှာ ဗြဟ္မီပွား အက္ခရာတိဖြိုက်ရေ။

နောက်ဘက်မာမူ ကနဦး ဒင်္ဂါးတိမာ ပါဟိသည့် မင်္ဂလာနန့်ပြည့်စုံရေ သရုပ်ဖော်ပုံတိ ပါဟိလေရေ။

ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိဧ့ ရှေ့ဘက် ၊နောက်ဘက်တိမာ ပါဟိသည့်ပုံတိရေ အေဒီ ၅၀၀ မှ ၁၀၀၀ အထိ နှစ်ပေါင်း ၅၀၀ တိုင်အောင် အသေးအဖွဲ ပြောင်းလဲခြင်းမှအပ ထူးကဲစွာပြောင်းလဲခြင်းမဟိဘဲ တည်တန့်ခရေ။ ယင်းဒင်္ဂါးတိရေ ငွေဒင်္ဂါးတိဖြိုက်ပြီး တစ်ကျပ် ၊ ငါးမူး ၊ တစ်မတ် ၊ တစ်မူးအရွယ် တိအဖြိုက်အရွယ်အစား အမျိုးမျိုးထုတ်လုပ်ခကြရေ။

ထုတ်လုပ်ခရေ စေတီကိုလိုက်ပနာ ယင်းဒင်္ဂါးတိကို ဝေသာလီခေတ်ဒင်္ဂါးတိဟုခေါ်ရေ။

ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိရေ အိန္ဒိယနိုင်ငံထုတ်ဒင်္ဂါးတိနန့် အခြေခံအားဖြင့်တူညီကေလည်း ကိုယ့်တံဆိပ် ကိုယ့်အမှတ်အသားနန့်ကိုယ် သွန်းလောင်းထုတ်လုပ်ထားကြောင်းကို နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ထင်ရှားစွာတွိ့နိုင်ရေ။

ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိမာ အစောဆုံးတွိ့ရရေ ဒင်္ဂါးမှာ မင်္ဂလာ လက္ခဏာပုံတိဖြိုက်ရေ ခရုသင်းတစ်ဖက် ၊ သီရိဝစ္ဆလက္ခဏာတစ်ဖက် ပါဟိရေ ဒင်္ဂါးဖြိုက်ရေ။ သုသေတီ ဂျွန်စတင်း (E.H. Johnston) က သူပြုစုခရေ Some Sanstrit Inscriptions of Arakan စာအုပ်မာရွီးသားဖော်ပြထားရေ။ ထို့အတူ David W.MacDowall ရွီးသားရေ Eight Coins of Arakan From Sylhet စာအုပ်မာ ၁၈၇၈ ခုနှစ်မာ Sandoway ခေါ် ဒွါရာဝတီ ( သံတွဲမြို့ ) မှ ရဟိရေ ဒင်္ဂါးရှစ်ပြားမှာ အေဒီ ၄ ရာစုမာခန့် ဘုရင်တစ်ပါးထဲမှ သွန်းလုပ်သုံးစွဲထားခြင်းဖြိုက်ပြီး အေခုဗြိတိသျှပြတိုက်မာ ပြသထားကြောင်းဖော်ပြထားရေ။

ဝေသာလီဒင်္ဂါးတိနောက်မာ အစောဆုံတွိ့ရရေ ရခိုင်ဒင်္ဂါးမှာ စူလမဟာရာဇာ ဒင်္ဂါးပင်ဖြိုက်ရေ။

အေဒင်္ဂါးကစပနာ မင်္ဂလာအမှတ်အသား လက္ခဏာတိ မပါတော့ချေ။

ရခိုင်ရာဇဝင်မာ ဤအမည်ခံရေမင်းကို ရှာဖွေရာမာ ဝေသာလီနှောင်းခေတ် နောက်ဆုံးမင်းဧ့ အမည်ကိုသာ တွိ့ရရေ။

ယင်းမင်းမှာ ရာဇဝင်အလိုအရ စူလစန္ဒြားမင်းပင်ဖြိုက်ရေ။

သက္ကရာဇ် ၉၅၇ အေဒီမာ တကောင်း ၊ ပြည် ၊ သင်းတွဲမြို့မှအပြန် မော်တင်စွန်း - နဂါးရစ်အငူမာ သင်္ဘောပျက်ပနာ နတ်ရွာစံခရေ။

အဆိုပါ ဒင်္ဂါးဧ့ ရှေ့ဘက်မာ စူလမဟာရာဇာဟူပနာ မြန်မာအက္ခရာဖြင့်ရွီးထိုးထားပြီး နောက်ဘက်မာ နာဂရီ အက္ခရာဖြင့်ရွီးထိုးထားရေ။

သက္ကရာဇ် ရွီးထိုးမထားချေ။

ယင်းနောက်သွန်းလုပ်ရေဟု မှန်းဆရရေ ဒင်္ဂါးမှာ လောင်းကြက်ခေတ် ( ၁၂၅၀ - ၁၄၀၄ ) မင်းထီးဘုရင် လက်ထက်က ယင်းမင်းဧ့၀ရီးတော် နာမေနန့် သက္ကရာဇ်ပါရွီးထိုး ထုတ်ဝေထားရေ ဒင်္ဂါးဖြိုက်ရေ။

ဟိဘက်မာ မြန်မာအက္ခရာနန့် ၆၆၀ နရာဓိပတိ၀ရီးတော် မဟာနန္တဘယ ဟူပနာခတ်နှိပ်ထားပြီး   ဘက်မာ မဂရီအက္ခရာနန့်စာခတ်နှိပ်ထားရေ။

လောင်းကြက်ခေတ်မာ နာမေအကျော်ကြားဆုံးမင်းမှာ မင်းထီးဘုရင်ပင်ဖြိုက်ရေ။

လောင်းကြက်ခေတ်ဧ့ နောက်ဆုံးမင်းမှာ နရမိတ်လှခေါ် မင်းစောမွန်ဖြိုက်ရေ။

ယင်းမင်းရေ မင်းထီးဘုရင်ဧ့ မြစ်ပင်ဖြိုက်ရေ။ မင်းစောမွန်ရေ မြောက်ဦးခေတ်မင်းဆက်ဧ့ ပထမဆုံးမင်းလည်းဖြိုက်ရေ။

မြောက်ဦးမင်းဆက်ရေ ခရစ်သက္ကရာဇ် ၁၄၃၀ မှ ၁၇၈၄ ( AD 1430 to 1784) ခုနှစ်အထိ နှစ်ပေါင်း ၂၅၄ နှစ် ရှည်ကြာခပြီး မြောက်ဦးမင်းဆက်ပေါင်း ၄၈ ဆက် ဟိရေ။

မြောက်ဦးမင်းဆက်ဧ့ နောက်ဆုံးမင်းမာ မဟာသမ္မတရာဇာ ခေါ် အက်ဂေါပုညဇောရာဇာ ဖြိုက်ရေ။

မြောက်ဦးခေတ် ဒင်္ဂါးတိမာ သက္ကရာဇ်ရွီးထိုးထားကေလည်း ဖတ်ရှုနိုင်ဖို့ ယင်းခေတ်သုံး ဂဏန်းတိကိုသိဖို့လိုအပ်ရေ။

မြောက်ဦးခေတ်ဒင်္ဂါးတိမှာ အရွယ်အားဖြင့် ၂ ဒသမ ၈ စင်တီမီတာ မှ ၃ စင်တီမီတာ အချင်းထိဟိပနာ အလေးချိန်အားဖြင့် ၁၀ ဂရမ်ဝန်းကျင်မာ တစ်မျိုးနန့် ၇ ဒသမ ၅ ဂရမ်ဝန်းကျင်မာ တစ်မျိုးတွိ့ရရေ။

ကျပ်ပြည့်ဒင်္ဂါးတိမှာ အရွယ်အားဖြင့်အချင်း ၃ စင်တီမီတာ နန့် အလေးချိန် ၁၀ ဂ၇မ်ဟိရေ။

ရှေးခေတ်ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိရေ နောက်က်စာပါ မင်းတိဧ့ အမည်တိကို အတည်ပြုပေးရေသာမက ပံ့ပိုးမှုလည်းပေးရေ။

ရခိုင်သမိုင်းအတွက် အဖိုးမဖြတ်နိုင်ရေ အထောက်အထားတိကိုလည်းပီးရေ။

ကိုးကား

၇။စံသာအောင်၊ ဦး ၊ ရခိုင်ဒင်္ဂါးတိ ၊ ဖို့ကုန် ၊ စိတ္တသုခပုံနှိပ်တိုက် ၊ ၁၉၇၉