Wp/rki/ဗုဒ္ဓသာသနာနှစ်

သာသနာနှစ်ဆိုရေမှာ ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာန်ပြုရေမှ ရေတွက်လာရေနှစ်ကို ခေါ်ဆိုခြင်းဟု သတ်မှတ်ကတ်ရေ။ ရခိုင် မြန်မာရို့က ဘုရားဘိုးတော်အဉ္စနမင်း ၈၆၄၅ကို ဏဝစနေ ́ကိန်းပြည့်၍ ဖြိုရေ။ အဉ္ဇနဖြိုြွကင်း ၆၈တွင် ဗုဒ္ဓလောင်းလျာဖွား ၍ ၁၀၃ တွင် ဗုဒ္ဓဖြစ်ရေ။ ၁၄၈တွင် ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုရေ။ ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာန်ပြုပြီးကေ ပသျှူးစတုရူပကိန်း အမည်ဖြင့် အဇတသတ္ထု မင်းကဖြိုလီရေ။ ထိုဖြိုြွကင်းမှစ၍ ဂနိတိုင် ဗုဒ္ဓသာသနာနှစ် ရေတွက်လာနိုင်လီရေ။ သို့ရာတွင် ယခုထိ ရောက်ပြီး သာသနာနှစ်နန့်ပတ်သက်၍ကား အယူအဆအသီးသီး ကွဲပြားမှုဟိလာကတ်ရေ။

မြန်မာ့သီဟိုဠ်အလိုအားဖြင့် ဘီစီ ၅၄၄တွင် ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာန်စံလွန်ရေဟု ယူဆကတ်ရေ။ ဤအယူအဆမှာ မြန်မာ သက္ကရာဇ် ကိန်းခန်းအရ ရေတွက်ရဟိချက်အပေါ်တွင် သတ်မှတ်ခြင်ပင်ဖြစ်လီရေ။ ဤဝါဒကို မြန်မာဆရာတိက ယခုထိ လက်ခံသူတိကတ်ရေ။ အလားတူရခိုင်ရို့ကလည်း ရခိုင်ကိန်းခန်းအရ သာသနာနှစ်သတ်မှတ်ချက်တိ ဟိကတ်လီရေ။ သီဟိုဠ်ကမူ ဘီစီ ၄၈၃ကိုသာ ယခုသုတေသီတိ လက်ခံလာကတ်ရေ။ မြန်မာသုတေသီတိကလည်း ရောယောင်သဘောသာ ဟိနီရေ။ မိမိရို့ကိန်းခန်းအရ တပ်အပ်မဆုံးဖြတ်နိုင်ရဲကတ်သိမ်းချေ။

တရုတ်ပြည်ကန်တုန်မြို့မှ (ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာန်ပြုရေမှစ၍ ထိုနိ့ရောက်တိုင်း အမှတ်တရ ကျောက်တောင်ကို ထွင်းဆစ် မှတ်ပြုချက်တစ်ခု) အစက်ချမှတ်ချက်အလို၊ အီး-ဂျေ၊ သောမတ်က ဘီစီ ၄၈၆တွင် ပရိနိဗ္ဗာန်စံလွန်ကြောင်း သုတေသနပြု၍ ဖော်ပြချက်အရ သိနိုင်ပါသိမ်းရေ။

ဘီစီ၄၈၆နန့် ၄၈၃တွင် သမိုင်းဆရာရို့က အသုံးပြုတိနီကတ်ရေ။ ယင်းပိုင်ဆိုကေ ဘီစီ ၄၈၃နန့် ယခုရောက်ဆဲ ခရစ်နှစ် အေဒီ ၁၉၆၉ပေါင်းကေ ဗုဒ္ဓစံလွန်ပြီးနောက် ယခုရောက်ရေသာသနာနှစ် ၂၄၅၂ကို တွက်ချက်သိသာနိုင်ရေ။ ယင်းပိုင်ဆိုကေ သာသနာ ၂၅၀ဝပင် မပြည့်သိမ်းချေ။ ဘီစီ ၅၄၄၊ အေဒီ ၁၉၆၉ဆိုကေ (၁၅၁၃)နှစ်သို့ ရောက်ပြီးဖြစ်နီရေ။ ရမ်းပြည့်တောင်ကျောင်းဆရာဧ့ ရခိုင်ရာဇဝင်သစ်အလို၊ ဗုဒ္ဓရေဖွား ၆၀၈ဘီစီ။ ဘုရားဖြစ် ၅၇၃ဘီစီ။ ၅၂၈ဘီစီ တွင် ပရိနိဗ္ဗာန်စံလွန်ပေရေ။ ရခိုင်ရာဇဝင်ဆရာရို့ကလည်း သက္ကရာဇ်ဖြိုကိန်းကို အောက်ပါအတိုင်း ရေတွက်ပြထားချက် ပြုခကတ်ရေ။

(၁) ဏဝစန္ဒေကိန်းကို( (၈၆၄၅-မိဘစံ) ရာလမာယုမင်း ဖြိုရေနန့် ကြုံရေ။ ပြိုင်ရေ။ ပညာမေဓာမော်ကွန်းစာအလို၊ ဇီကိန်းအမည်ဖြင့် နာလမာယုမင်းက ဖြိုလီရေဟုအဆိုမိဘစံဇီ ဟိရေ။ ပဉ္စာ၊ စတု၊ ဆ၊ ပသျှူးကိန်းဟုလည်းဆိုရေ။ မာဃစနေ ́ကိန်းဟုလည်း ခေါ်ရေ။

(၂) ပသျှူးစတုရူပကိန်းကို(၁၄၈-ဒေဝီယ၊ ဇီဝက) ဗုဒ္ဓစံလွန်ပြီးတွင် ဖြိုရေ။ အဇတသတ္ထုဖြိုရေ။ ရခိုင်စန ́ာသူရိယမင်းနန့်ကြုံရေ။ ပြိုင်ရေ။ ပညာမေဓာက ဇီဝကကိန်းဟု အမည်တွင်လီရေ။ ဒေဝီယကိန်းလည်း ခေါ်ဧ့။

(၃) နဝ၊ ခ၊ ဆကိန်းကို(၆၀၉-ဓနဉ္စ) အိန္ဒိယပြည် သကမင်းကဖြိုရေ။ ရခိုင်က သူရိယပဘာမင်းနန့် ကြုံရေ။ပြိုင်ရေဆိုဧ့။ ပညာမေဓာက သူရိယစိတ္တမင်းနန့် ပြိုင်ရေ။ ဓနဉ္စကိန်းဟုတွင်ရေ။

(၄) ခ၊ ဆ ပဉ္စကိန်းကို(၅၆၀-ဥတ္တမ) ရခိုင်သီရိစန္ဒရားမင်းဖြိုရေ။ ဥက္ကမကိန်းလည်းတွင်ကြောင်း ပညာမေဓကဆိုရေ။ (ဗမာက-ပုပ္ပါးစောဖြိုရေလည်းဆိုရေ။)

(၅) ကောစာသက္ကရာဇ်(ယခုရောက်ဆဲခုနှစ်) ခ ဆ ပဉ္စဖြိုြွကင်းမှစ၍ယခုထိ သက္ကရာဇ်ကို ဆိုရေ။

ပညာမေဓာမော်ကွန်း၌ နဝခဆနန့် ခဆပဉ္စပေါင်းကေ ၁၁၆၉ရပြီး ဓာတုဋီကာဟုအမှတ်ပြုရေ။ သာသနာအတိတ် ကိုလိုကေ ၎င်းဋီကာကိန်း ခေါ် ၁၁၆၉ခုနန့် ရောက်ဆဲကောစာနှစ်ကို ရောက သိနိုင်ကြောင်းဖြင့်

ဓာတုဋီကာ၊ ဂေါစာကဏေ၊

ရောက်ကေမှန်စွာ၊ သာသနာနှစ်၊

အတိတ်ဖြစ်ခါ

ဆိုသဖြင့် ယခုရောက်ဆဲ သက္ကရာဇ် ၁၃၃၁ခု ဂေါစာနှင့် (၁၁၆၉-၁၃၃၁)ရောကေ ၂၅၀ဝဖြစ်၍၊ သာသနာအခေါင် တိုင်ရေဟူရေ ဝေါဟာရနန့်ဆုံရေ။

ယင်းချင့်ကြောင့် ထို ၁၃၃၁ခုနှစ်တွင် မင်းပြားç မြို့ဟောင်းစရေ ရခိုင်ကဆုန်လပြည့် (ဗမာနယုန်လပြည့်)နိ့တွင် သာသနာ ၂၅၀ဝပြည့် အထိမ်းအမှတ်နိ့အဖြစ် မိမိရို့အယူအဆကို ဖော်ပြနိုင်ခပေရေ။ ဗီယက်နမ်စရေ ဗုဒ္ဓဘာသာ တိုင်းပြည်ရို့၌လည်း ထိုနှစ်ထိုနိ့တွင်ပင် ဗုဒ္ဓနိ့ကို ပြုလုပ်ကျင်းပခလီရေ။ နိုင်ငံခြား၊ သတင်းစာ၊ ရေဒီယိုရို့ကလည်း ကမ္ဘာသိဖော်ပြခကတ်လီရေ။

ရခိုင် ပြက္ခဒိန် ရာဇဝင်အလို အာလိမ္ဗိဋကိန်းအယူအဆတစ်ရပ်ဟိရာ ထိုကိန်းအရဆိုက မြန်မာအယူအဆနန့် လုံးဝတူ လီရေ။ ထိုကိန်းအား အဉ္ဇနမင်းဖြိုြွကင်းမှ ရေတွက်လာရာ (ပသျှူး စတုရူပကိန်း၊ နဝခဆကိန်း၊ ခဆပဉ္စကိန်းရို့ မဖြိုခချေ) ရခိုင်သီရိစန ́ရာမင်းအရောက် ၁၃၃၂ ခုနှစ်တွင် ၁၃၃၀ကို အာလမ္ဗိဋကိန်းပြည့်၍ ၂ခုြွကင်းထားကာ ထိုမင်းဖြိုရေဟူဧ့။ ထိုသို့ဆိုကေ ၎င်း ၁၃၃၀ တွင် ဗုဒ္ဓစံလွန်ရေ့ ၁၄၈ခုနှစ်ကို နှုတ်က၊ ြွကင်း၁၁၈၂ရေ သာသနာနှစ်ဖြစ်ရေ။ (ဝါ)၁၁၈၂ခုနှစ် တွင် အာလမ္ဗိဋကိန်းပြည့်ရေဟု ဆိုရေ။ ဤအဆိုအရ ဒွေအဋ္ဌနန့်၊ ဧကဧကာ၊ နှောတုံပါက၊ သာသနာနှစ်၊ အတိတ်ဖြစ်ဧ့ ဟူရေ မြန်မာဝါဒနန့်ညီရာရေ။ ကိန်း ၄ကိန်းဖြိုအရဆိုကေ ရခိုင်နန့်ဗမာရေ ၁၃နှစ်အကွာအဝီးဟိကတ်ရေ။ ဤကား ရာဇဝင်နန့် စောပေအယူအဆမျှသာဖြစ်ရေ။

တစ်နည်း အာလမ္ဗိဋကိန်းကို သိရရေမှာ ၁၄၈တွင် ဗုဒ္ဓစံလွန်ပြီးနောက် ၆၂၄အရောက်တွင် သုမုန ́ရီမင်းရေ ဒေါဒေါရသ (၆၂၂)ကိန်းဖြင့်လည်းကောင်း၊ ထိုနောက် ၅၆၂အရောက်၊ ပုပ္ပားစောရဟံရေ ပုဂံ၌ အာလမ္ဗိဋ(၁၃၃၁ကိန်း) (၁၄၈+ ၆၂၂+ ၅၆၂=၁၃၃၂)ကြုံ၍ ခဆပဉ္စဖြင့် ဖြိုရေဆိုဧ့။ ထိုနောက် သက္ကရာဇ် ၈၀ဝအရောက်တွင် မိုးညှင်းမင်း၊ အဋ္ဌç နဝသတ္တကြုံ၍ (၇၉၈)ဖြိုရာ၊ မပြိုသဖြင့် ဒီဃ၊ ရသသက္ကရာဇ်ပြု၍ အသုံးပြုကတ်လီရေဆိုဧ့။

ရခိုင်ရှေးကျရေ မဟာဗောဓိကျောက်စာ၌ သာသနာနှစ် ၂၁၈လွန်ပြီး၌ အသောကမင်းရေ စေတီ ၈၄၀ဝဝကို တည်ခရာဟုဆိုသဖြင့် သာသနာနှစ် ၂၁၈ရေ ယခုသမိုင်းဆရာရို့လက်ခံထားရေ အသောကမင်းနန်းတက် ဘီစီ ၂၇၀ သို့မဟုတ် ၂၇၂နှစ်နန့် အနီးဆုံးဖြစ်ရပေမည်။ ထိုသို့ဆိုက သာသနာ ၂၁၈တွင် ဘီစီ ၂၇၀ရောက၊ ဘီစီ ၄၈၈ရေ ဗုဒ္ဓစံလွန် နှစ်ဖြစ်ရရေ။ ယခုသမိုင်းဆရာရို့ ဗုဒ္ဓစံလွန်နှစ်ကို ယူဆကတ်ရေ ဘီစီ ၄၈၆ (ဝါ) ၄၈၃ဟူရေ ဝါဒနန့် နီးစပ်သဖြင့် မှန်ကန်လက်ခံနိုင်စရာဟု ဆိုနိုင်ပေရာရေ။

ထိုတက်ပို၍ ခန့်မှန်းနိုင်ရန် ခဲယဉ်းလှပေရေ။ အိန္ဒိယသကျမင်း၊ မောရိယမင်းရို့ဧ့ နန်းတက်သက္ကရာဇ်နန့် နှိုင်းယှဉ် ၍လည်း သုတေသီတိ လိ့လာကြည့်ရာ ဘီစီ ၄၈၆ထက်မပိုတွင် ဗုဒ္ဓပရိနိဗ္ဗာန်လွန်ရာမည်ဟုသာ် ခန့်မှန်းကတ်ပေရေ။