Wp/rki/ဆဲလ်
ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိတိဧ အခြီခံ၊ အခြီခံယူနစ်ဖြစ်ရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် အကွျှန်ရို့ရေ သက်ဟိတစ်ခုအား ဆယ်လူလာအဆင့်အထိ ခွဲထုတ်မည်ဆိုပါက၊ အကွျှန်ရို့တွိ့ဟိနိုင်သည့် အသိမ်းငယ်ဆုံးရေ သီးခြားအစိတ်အပိုင်းမှာ ဆဲလ်ဖြစ်ရေ။
ဆဲလ်တစ်ခု၊ ဆဲလ်အဓိပ္ပါယ်သတ်မှတ်ချက်၊ ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံ၊ ဆဲလ်အမျိုးအစားတိနန့် လုပ်ဆောင်ချက်တိကို သိဟိရန် ဆဲလ်မှတ်စုတိကို စူးစမ်းပါ။ ဒေမှတ်စုတိတွင် ဆဲလ်တိနန့်ပတ်သက်သည့် သဘောတရားအားလုံးဧ နက်နဲရေဖော်ပြချက်ပါဟိရေ။
ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိတိဧ အခြီခံယူနစ်ဖြစ်ရေ။ ၎င်းရို့ရေ 0.0001 mm မှ 150 mm နီးပါးအထိ အရွယ်အစားဟိရေ။
ဆဲလ်အဓိပ္ပါယ်
[edit | edit source]"ဆဲလ်တစ်ခုရေ သက်ဟိဖြစ်စဉ်အားလုံးအတွက် တာဝန်ဟိရေ အသိမ်းငယ်ဆုံး၊ အခြီခံယူနစ်အဖြစ် သတ်မှတ်ရေ။"
ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိအားလုံးဧ ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံ၊ လုပ်ဆောင်နိုင်ရေ၊ ဇီဝယူနစ်တိဖြစ်ရေ။ ဆဲလ်တစ်ခုရေ သူ့ကိုယ်သူ လွတ်လပ်စွာ ပုံတူပွားနိုင်ရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ၎င်းရို့ကို ဘဝတည်ဆောက်မှုတုံးတိဟု ခေါ်ရေ ။
ဆဲလ်တစ်ခုစီတွင် အမြှေးပါးတစ်ခုဖြင့် ဖုံးအုပ်ထားသည့် cytoplasm ဟုခေါ်ရေ အရည်တစ်ခုပါဟိရေ။ cytoplasm တွင် ပရိုတိန်းတိ၊ နူကလိယအက်ဆစ်နန့် lipid ပိုင်ရေ ဇီဝမော်လီကျူးတိစွာ ပါဝင်ပါရေ။ ယင်းချင့်အပြင်၊ cell organelles ဟုခေါ်ရေ ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံတိရေ cytoplasm တွင် ဆိုင်းငံ့ထားရေ။
ဆဲလ်တစ်ခုရေ သက်ဟိတိဧ တည်ဆောက်ပုံနန့် အခြီခံယူနစ်ဖြစ်ရေ။ ဆဲလ်တိဧ အခြီခံဖွဲ့စည်းပုံမှရေ ဆဲလ်အားလုံးဧ လုပ်ဆောင်မှုအထိ ဆဲလ်တိကို လေ့လာခြင်းကို Cell Biology ဟုခေါ်ရေ။ Robert Hooke ရေ ဆဲလ်တိကို ရှာဖွီတွိ့ဟိရေ ပထမဆုံး ဇီဝဗေဒပညာသျှင်ဖြစ်ရေ။
သက်ဟိအားလုံးရေ ဆဲလ်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ၎င်းရို့ကို ဆဲလ်တစ်ခုတည်း (unicellular) သို့မဟုတ် ဆဲလ်တိစွာ (multicellular) ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားနိုင်ရေ။ Mycoplasmas ရေ အသိမ်းငယ်ဆုံးရေ ဆဲလ်တိဖြစ်ရေ။ ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိအားလုံးဧ အဆောက် အအုံတိဖြစ်ရေ။ ၎င်းရို့ရေ ခန္ဓာကိုယ်ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံကို ထောက်ပံ့ပီးပြီး အစားအစာမှရဟိရေ အာဟာရတိကို စွမ်းအင်အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲပီးရေ။
ဆဲလ်တိရေ ရူပ်ထွီးပြီး ၎င်းရို့ဧ အစိတ်အပိုင်းတိရေ သက်ဟိတိတွင် အမျိုးမျိုးရေ လုပ်ငန်းဆောင်တာတိကို လုပ်ဆောင်ကတ်ရေ။ ၎င်းရို့ရေ အဆောက်အဦးတိဧ အုတ်တိနန့်တူရေ ပုံသဏ္ဍာန်နန့် အရွယ်အစား အမျိုးမျိုးဟိရေ။ အကွျှန်ရို့ဧခန္ဓာကိုယ်ရေ မတူညီရေ ပုံသဏ္ဍာန်နန့် အရွယ်အစားဟိရေ ဆဲလ်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။
ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိပုံစံတိုင်းတွင် အဖွဲ့အစည်းဧ အနိမ့်ဆုံးအဆင့်ဖြစ်ရေ။ သက်ဟိမှသက်ဟိသို့ ဆဲလ်အရေအတွက် ကွဲပြားနိုင်ရေ။ လူတွေမှာ ဘက်တီးရီးယား တွေနဲ့ ယှဉ်ရင် ဆဲလ်အရေအတွက် ပိုတိတယ် ။
ဆဲလ်တိတွင် သက်ဟိဖြစ်စဉ်တိကို လုပ်ဆောင်ရန် အထူးပြုလုပ်ဆောင်သည့် ဆဲလ် organelles အတိအပြားပါဝင်ရေ။ organelle တစ်ခုစီတွင် သီးခြားဖွဲ့စည်းပုံဟိရေ။ သက်ဟိတိဧ မျိုးရိုးလိုက်ရေပစ္စည်းရေ ဆဲလ်တိတွင်လည်း ဟိနီရေ။
ဆဲလ်တိရှာဖွီတွိ့ဟိခြင်း
[edit | edit source]ဆဲလ်တိကို ရှာဖွီတွိ့ဟိခြင်းရေ သိပ္ပံပညာနယ်ပယ်တွင် ထူးထူးခြားခြား တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတိထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ရေ။ သက်ဟိအားလုံးရေ ဆဲလ်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေကို သိဟိရန် ကူညီပီးပြီး ယင်းဆဲလ်တိရေ အမျိုးမျိုးရေ ဘဝဖြစ်စဉ်တိကို လုပ်ဆောင်ရာတွင် ကူညီပီးရေ။ ဆဲလ်တိဧဖွဲ့စည်းပုံနန့် လုပ်ဆောင်ချက်တိရေ အကွျှန်ရို့ကို ပိုပြီးကေကောင်းမွန်ရေနည်းလမ်းဖြင့် အသက်ကိုနားလည်ရန် ကူညီပီးပါရေ။
ဆဲလ်တိကို ဇာသူတွိ့ဟိသနည်း
[edit | edit source]Robert Hooke ရေ ဆဲလ်ကို 1665 ခုနှစ်တွင် ရှာဖွီတွိ့ဟိခရေ။ Robert Hooke ရေ ဒြပ်ပေါင်းအဏုကြည့်မှန်ပြောင်းတစ်ခုအောက်တွင် ပုလင်းဖော့ပြားတစ်ပိုင်းကို သတိပြုမိပြီး အခန်းငယ်တိကို သတိရစီသည့် သိမ်းငယ်သည့်ပုံစံတိကို သတိပြုမိခရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ဒေအခန်းတိကို ဆဲလ်တိဟု နာမည်ပီးခရေ။ ယကေလည်း သူဧ ဒြပ်ပေါင်းအဏုကြည့်မှန်ပြောင်းမှာ အကန့်အသတ်မဟိ ချဲ့ထွင်နိုင်ရေကြောင့် ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံတွင် မည်သည့်အသိမ်းစိတ်အချက်အလက်တိကိုမျှ မမြင်နိုင်ပေ။ ဒေကန့်သတ်ချက်ကြောင့် Hooke ရေ ၎င်းရို့ရေ သက်ဟိမဟုတ်ရေ အရာတိဖြစ်ကြောင်း ကောက်ချက်ချခရေ။
နောက်ပိုင်းတွင် Anton Van Leeuwenhoek ရေ ပိုပြီးကေကြီးမားရေ ချဲ့ထွင်မှုဟိရေ အခြားရေ ဒြပ်ပေါင်းအဏုကြည့်မှန်ဘီလူးအောက်တွင် ဆဲလ်တိကို လေ့လာတွိ့ဟိခရေ။ ဒေတစ်ကြိမ်တွင်၊ ဆဲလ်တိရေ ရွေ့လျားမှုပုံစံ (ရွေ့လျားမှု) ပုံစံအချို့ကို ပြသခကြောင်း သူသတိပြုမိခရေ။ ရလဒ်အနီဖြင့်၊ Leeuwenhoek ရေ ဒေအဏုကြည့်ကိရိယာတိရေ “အသက်သျှင်နီ” ကြောင်း ကောက်ချက်ချခရေ။ နီာက်ဆုံးတွင် အခြားလေ့လာတွိ့ဟိချက်တိအရ ဒေအရာတိကို တိရစ္ဆာန်တိဟု နာမည်ပီးခရေ။
1883 ခုနှစ်တွင် စကော့တလန် ရုက္ခဗေဒပညာသျှင် Robert Brown ရေ ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံဆိုင်ရာ ပထမဆုံး ထိုးထွင်းသိမြင်မှုကို ပီးစွမ်းခရေ။ သစ်ခွတိဧဆဲလ်တိတွင်ပါဟိရေနျူကလိယကိုဖော်ပြနိုင်ခရေ။
ဆဲလ်တိဧလက္ခဏာတိ
[edit | edit source]အောက်ပါရို့ရေ ဆဲလ်တိဧ အမျိုးမျိုးရေ မဟိမဖြစ် လက္ခဏာတိ ဖြစ်ရေ-
- ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိတိဧ ခန္ဓာကိုယ်ဖွဲ့စည်းပုံနန့် အထောက်အပံ့ကို ပီးရေ။
- ဆဲလ်အတွင်းပိုင်းကို သီးခြားအမြှေးပါးဖြင့် ဝိုင်းရံထားရေ မတူညီရေ organelles တိအဖြစ် ဖွဲ့စည်းထားရေ။
- နျူကလိယ (အဓိက organelle) ရေ မျိုးပွားခြင်းနန့် ဆဲလ်ကြီးထွားမှုအတွက် လိုအပ်ရေ မျိုးဗီဇအချက်အလက်ကို သိမ်းဆည်းထားရေ။
- ဆဲလ်တစ်ခုစီတွင် ဆိုက်တိုပလာဇမ်တွင် နျူကလိယနန့် အမြှေးပါးချိတ်ထားရေ အင်္ဂါတစ်ခုဟိရေ။
- Mitochondria၊ နှစ်ထပ်မြှေး-ချည်နှောင်ထားရေ organelle ရေ ဆဲလ်ဧသျှင်သန်မှုအတွက် အရီးကြီးရေ စွမ်းအင်လွှဲပြောင်းမှုတိအတွက် အဓိကတာဝန်ဟိရေ။
- Lysosomes ရေ ဆဲလ်အတွင်းဟိ မလိုလားအပ်ရေ အရာတိကို ချေဖျက်ရေ။
Endoplasmic reticulum ရေ ရွီးချယ်ထားရေ မော်လီကျူးတိကို ပေါင်းစပ်ကာ ပေါင်းစပ်လုပ်ဆောင်ခြင်း၊ ၎င်းရို့ဧ သင့်လျော်ရေနီရာတိသို့ ညွှန်ပြပြီး စီခွဲခြင်းဖြင့် ဆဲလ်အတွင်းပိုင်းအဖွဲ့အစည်းတွင် အရီးပါရေအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါရေ။
ဆဲလ်အမျိုးအစားတိ
[edit | edit source]ဆဲလ်တိရေ ဘုံရည်မှန်းချက်တစ်ခုသို့ ဦးတည်လုပ်ဆောင်သည့် မတူညီရေ အလုပ်သမားတိနန့် ဌာနဆိုင်ရာတိဟိသည့် စက်ရုံတိနန့် ဆင်တူရေ။ ဆဲလ်အမျိုးအစားအမျိုးမျိုးရေ မတူညီရေလုပ်ဆောင်ချက်တိကို လုပ်ဆောင်ရေ။ ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံအပေါ် အခြီခံ၍ ဆဲလ်အမျိုးအစား နှစ်မျိုးဟိရေ။
- ပရိုကာရီယို
- ယူကရီယို
Prokaryotic ဆဲလ်တိ
[edit | edit source]Prokaryotic ဆဲလ်တိတွင် နျူကလိယ မဟိပါ။ ယင်းအစား၊ ဘက်တီးရီးယားပိုင်ရေ အချို့ရေ prokaryotes မျိုးဗီဇပစ္စည်းကို လွတ်လပ်စွာ ရပ်ဆိုင်းထားသည့် ဆဲလ်အတွင်း နီရာတစ်ခုဟိရေ။ ဒေဒေသကို nucleoid ဟုခေါ်ရေ။
၎င်းရို့အားလုံးရေ ဆဲလ်တစ်ခုတည်းဟိ သိမ်းငယ်ရေဇီဝသက်ဟိတိဖြစ်ရေ။ ဥပမာတိတွင် archaea၊ ဘက်တီးရီးယားနန့် cyanobacteria ပါဝင်ရေ။
- ဆဲလ်အရွယ်အစားရေ အချင်း 0.1 မှ 0.5 µm ဟိရေ။
- မျိုးရိုးလိုက်ရေပစ္စည်းရေ DNA သို့မဟုတ် RNA ဖြစ်နိုင်ရေ။
Prokaryotes တိရေ ယေဘုယျအားဖြင့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာမျိုးပွားမှုပုံစံဖြစ်ရေ binary fission ဖြင့် မျိုးပွားရေ။ ၎င်းရို့ကို လိင်မျိုးပွားခြင်းနန့် ညီမျှရေ prokaryotic ဟု မကြာမကြာမြင်တွိ့ရရေ ပေါင်းစည်းခြင်းကို အသုံးပြုကတ်ရေ (ယကေလည်း ၎င်းရေ လိင်မျိုးပွားခြင်းမဟုတ်)။
Eukaryotic ဆဲလ်တိ
[edit | edit source]- Eukaryotic ဆဲလ်တိရေ စစ်မှန်ရေ နျူကလိယဖြင့် သွင်ပြင်လက္ခဏာဟိရေ။
- ဆဲလ်တိဧအရွယ်အစားရေ အချင်း 10 မှ 100 µm ကြားဟိရေ။
- ဒေကျယ်ပြန့်ရေအမျိုးအစားတွင် အပင်တိ၊ မှိုတိ၊ ပရိုတိုဇွာတိနန့် တိရစ္ဆာန်တိ ပါဝင်ပါရေ။
- ပလာစမာအမြှေးပါးရေ ဆဲလ်အတွင်းနန့် အပြင်သို့ အာဟာရဓာတ်တိ ပို့ဆောင်မှုကို စီာင့်ကြည့်ရန် တာဝန်ဟိရေ။ ၎င်းရေ ဆဲလ်မှ ဆဲလ်ဆက်သွယ်မှုတွင်လည်း တာဝန်ဟိရေ။
- ၎င်းရို့ရေ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာသာမက လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာပါ မျိုးပွားကတ်ရေ။
အပင်နန့် တိရိစ္ဆာန်ဆဲလ်တိကြားတွင် ဆန့်ကျင်ဘက်လက္ခဏာအချို့ဟိရေ။ ဥပမာအားဖြင့်၊ အ ပင်ဆဲလ်တွင် ကလိုရိုပလတ်စ်၊ ဗဟို vacuoles နန့် အခြားပလပ်စတစ်တိပါဟိပြီး တိရစ္ဆာန်ဆဲလ်တိတွင် မဟိပေ။
ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံ
[edit | edit source]ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံတွင် သက်ဟိဖြစ်စဉ်တိကို ဆောင်ရွက်ရန် မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေ သီးခြားလုပ်ဆောင်ချက်တိဖြင့် တစ်ဦးချင်းစီ အစိတ်အပိုင်းတိ ပါဝင်ရေ။ ဒေအစိတ်အပိုင်းတိတွင်- ဆဲလ်နံရံ၊ ဆဲလ်အမြှေးပါး၊ ဆိုက်တိုပလာဇမ်၊ နျူကလိယနန့် ဆဲလ်အင်္ဂါတိ ပါဝင်ရေ။ ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံနန့် လုပ်ဆောင်မှုဆိုင်ရာ ထိုးထွင်းသိမြင်မှုတိကို ရှာဖွီရန် ဆက်လက်ဖတ်ရှုပါ။
ဆဲလ်အမှေးပါး
[edit | edit source]- ဆဲလ်အမြှေးပါးက ဆဲလ်တွေကို ထောက်ပံ့ပီးပြီး ကာကွယ်ပီးတယ်။ ၎င်းရေ ဆဲလ်တိအတွင်း နန့် အပြင်သို့ ပစ္စည်းတိ ရွေ့လျားမှုကို ထိန်းချုပ်ရေ။ ၎င်းရေ ဆဲလ်တိကို ပြင်ပပတ်ဝန်းကျင်နန့် ခွဲခြားထားရေ။ ဆဲလ်အမြှေးပါးရေ ဆဲလ်အားလုံးတွင် ဟိနီရေ။
- ဆဲလ်အမြှေးပါးရေ cytoplasm နန့် nucleus ပိုင်ရေ အခြားရေ organelles အားလုံးကို ဖုံးအုပ်ထားသည့် အတွင်းကလာပ်စည်းတစ်ခုဧ အပြင်ဘက်အဖုံးဖြစ်ရေ။ ၎င်းကို ပလာစမာအမြှေးပါးဟုလည်း ရည်ညွှန်းရေ။
- ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံအရ၊ ၎င်းရေ ရွီးချယ်ထားရေ အရာဝတ္ထုတိ ဆဲလ်အတွင်းနန့် အပြင်သို့ ရွေ့လျားနိုင်စီသည့် ပေါက်ရောက်ရေ အမြှေးပါး (ချွေးပေါက်တိပါဟိရေ) ဖြစ်ရေ။ ယင်းချင့်အပြင်၊ ဆဲလ်အမြှေးပါးရေ ဆဲလ်လူလာအစိတ်အပိုင်းကို ပျက်စီးခြင်းနန့် ယိုစိမ့်ခြင်းမှ ကာကွယ်ပီးရေ။
- ၎င်းရေ ဆဲလ်နှစ်ခုကြားဟိ ဆဲလ်တိနန့် ၎င်းဧပတ်ဝန်းကျင်ကြားတွင် နံရံသဖွယ်ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံဖြစ်ရေ။
အပင်တိရေ မလှုပ်ရှားနိုင်ရေကြောင့် ၎င်းရို့ဧဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံတိရေ ပြင်ပအချက်တိမှ ကာကွယ်ရန် ကောင်းမွန်စွာလိုက်လျောညီထွေဟိကတ်ရေ။ ဆဲလ်နံရံက ဒီလုပ်ဆောင်ချက်ကို အားဖြည့်ပီးပါရေ။
ဆဲလ်ဝေါ
[edit | edit source]- ဆဲလ်နံရံရေ အပင်ဧ ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံဧ အထင်ရှားဆုံး အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ရေ။ ၎င်းကို cellulose၊ hemicellulose နန့် pectin ရို့ဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားရေ။
- ဆဲလ်နံရံရေ အပင်ဆဲလ်တိတွင် သီးသန့်တည်ဟိရေ။ ၎င်းရေ ပလာစမာအမြှေးပါးနန့် အခြားဆဲလ်လူလာအစိတ်အပိုင်းတိကို ကာကွယ်ပီးရေ။ ဆဲလ်နံရံရေ အပင်ဆဲလ်တိဧ အပြင်ဘက်ဆုံးအလွှာလည်းဖြစ်ရေ။
- ၎င်းရေ ဆဲလ်အမြှေးပါးကို ဝန်းရံထားပြီး တောင့်တင်းခိုင်မာရေ ဖွဲ့စည်းပုံဖြစ်ရေ။
- ၎င်းရေ ဆဲလ်တိကို ပုံသဏ္ဍာန်နန့် ပံ့ပိုးပီးကာ စက်ပိုင်းဆိုင်ရာ တုန်လှုပ်မှုနန့် ဒဏ်ရာတိမှ ကာကွယ်ပီးရေ။
Cytoplasm
[edit | edit source]- Cytoplasm ရေ ဆဲလ်အမြှေးပါးအတွင်း၌ ထူထပ်ရေ ကြည်လင်ပြီး ဂျယ်လီပိုင် အရာဝတ္ထုတစ်ခုဖြစ်ရေ။
- ဆဲလ်တစ်ခုအတွင်း ဓာတုတုံ့ပြန်မှုအတိစုရေ ဒေ cytoplasm တွင် ဖြစ်ပွားရေ။
- endoplasmic reticulum၊ vacuoles၊ mitochondria၊ ribosomes ပိုင်ရေ ဆဲလ် organelles တိကို ဒေ cytoplasm တွင် ရပ်ဆိုင်းထားရေ။
နူကလိယ
[edit | edit source]- နျူကလိယတွင် ဆဲလ်တိဧ မျိုးရိုးလိုက်ရေပစ္စည်း၊ DNA ပါဟိရေ။
- ၎င်းရေ ဆဲလ်တိ ကြီးထွားရန်၊ ရင့်ကျက်မှု၊ ကွဲကွာပြီး သေဆုံးရန် အချက်ပြမှုတိ ပီးပို့ရေ။
- နျူကလိယကို ကျန်ဆဲလ်တိနန့် DNA ခွဲထုတ်သည့် နျူကလိယစာအိတ်ဖြင့် ဝန်းရံထားရေ။
- နျူကလိယရေ DNA ကို ကာကွယ်ပီးပြီး အပင်ဧ ဆဲလ်ဖွဲ့စည်းပုံဧ အရီးပါရေ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်ရေ။
ဆဲလ် Organelles
[edit | edit source]ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိဖြစ်စဉ်တိကို ဆောင်ရွက်ရန် အချို့ရေ သီးခြားလုပ်ဆောင်ချက်တိကို လုပ်ဆောင်သည့် ဆဲလ် organelles အမျိုးမျိုးဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ကွဲပြားရေဆဲလ် organelles တိ နန့် ၎င်းဧ အဓိကလုပ်ဆောင်ချက်တိ ရေ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ရေ ။
နူကလိယ
nucleolus ရေ ribosome ပေါင်းစပ်မှုဧနီရာဖြစ်ရေ။ ယင်းချင့်အပြင် ၎င်းရေ ဆယ်လူလာလှုပ်ရှားမှုတိကို ထိန်းချုပ်ခြင်းနန့် ဆဲလ်မျိုးပွားခြင်းတွင် ပါဝင်ပါရေ။
အနုမြူအမြှေးပါး
နျူကလိယအမြှေးပါးရေ နျူကလိယနန့် အခြားဆဲလ် organelles တိကြား နယ်နိမိတ်ဖွဲ့စည်းခြင်းဖြင့် နျူကလိယကို ကာကွယ်ပီးရေ။
ခရိုမိုဆုန်းတိ
ခရိုမိုဆုန်းတိရေ လူတစ်ဦးချင်းစီဧ လိင်ကို ဆုံးဖြတ်ရာတွင် အရီးကြီးရေ အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါရေ။ လူ့ဆဲလ်တစ်ခုစီတွင် ခရိုမိုဆုန်းအတွဲ ၂၃ တွဲဟိရေ။
Endoplasmic reticulum
endoplasmic reticulum ရေ ဆဲလ်တစ်လျှောက်ဟိ အရာဝတ္ထုတိ ပို့ဆောင်ရာတွင် ပါဝင်ပါရေ။ ၎င်းရေ ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ် ဇီဝြဖစ်ပျက်မှု၊ lipids၊ steroids နန့် ပရိုတင်းတိ ပေါင်းစပ်မှုတွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါရေ။
Golgi အလောင်းတိ
Golgi အလောင်းတိကို ကလာပ်စည်းအတွင်း ပစ္စည်းတိ သယ်ယူပို့ဆောင်ရာတွင် ပါဝင်ရေကြောင့် ဆဲလ်စာတိုက်ဟု ခေါ်ရေ။
Ribosome
Ribosomes တိရေ ဆဲလ်တိဧ ပရိုတိန်းပေါင်းစပ်မှုဖြစ်ရေ။
Mitochondria
မီတိုဟွန်ဒရီယွန်ကို “ဆဲလ်ဧစွမ်းအား” ဟုခေါ်ရေ။ ၎င်းရေ ဆဲလ်ဧစွမ်းအင်ငွေကြေး ATP ကိုထုတ်လုပ်ပီးရေကြောင့် ၎င်းကိုခေါ်ရေ။
Lysosomes ရေ ဆဲလ်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာရေ နိုင်ငံခြားခန္ဓာကိုယ်တိကို စုပ်ယူပြီး ဆဲလ်အသစ်ပြန်လည်သျှင်သန်ရန် ကူညီပီးခြင်းဖြင့် ဆဲလ်ကို ကာကွယ်ပီးရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ၎င်းရို့ကို ဆဲလ်ဧသတ်သေအိတ်ဟု ခေါ်ရေ။
ကလိုရိုပလတ်စ်
ကလိုရိုပလတ်စ်တိရေ အလင်းပြန်ခြင်းအတွက် အဓိက organelles တိဖြစ်ရေ။ ၎င်းတွင် chlorophyll ဟုခေါ်ရေ ရောင်ခြယ်ပစ္စည်း ပါဝင်ရေ။
Vacuoles
Vacuoles တိရေ ဆဲလ်အတွင်း အစားအစာ၊ ရေနန့် အခြားစွန့်ပစ်ပစ္စည်းတိကို သိုလှောင်ထားရေ။
ဆဲလ်သီအိုရီ
[edit | edit source]ဆဲလ်သီအိုရီကို ဂျာမန်သိပ္ပံပညာသျှင်၊ Theodor Schwann၊ Matthias Schleiden နန့် Rudolf Virchow ရို့က အဆိုပြုခရေ။ ဆဲလ်သီအိုရီက ဒေပိုင်ဆိုရေ-
- ကမ္ဘာပေါ်ဟိ သက်ဟိသတ္တဝါအားလုံးရေ ဆဲလ်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။
- ဆဲလ်ရေ သက်ဟိတိဧ အခြီခံယူနစ်ဖြစ်ရေ။
- ဆဲလ်အားလုံးရေ နဂိုဟိပြီးသားဆဲလ်တိမှ ဆင်းသက်လာရေ။
ဆဲလ်သီအိုရီဧ ခေတ်မီဗားသျှင်းကို နီာက်ဆုံးတွင် ရီးဆွဲခပြီး၊ ၎င်းတွင် အောက်ပါ postulates တိပါဟိရေ။
- စွမ်းအင်ရေ ဆဲလ်တိအတွင်း စီးဆင်းရေ။
- မျိုးရိုးဗီဇအချက်အလက်ကို ဆဲလ်တစ်ခုမှ အခြားတစ်ခုသို့ ပီးပို့ရေ။
- ဆဲလ်အားလုံးဧ ဓာတုဖွဲ့စည်းမှုမှာ တူညီရေ။
ဆဲလ်တိဧလုပ်ဆောင်ချက်တိ
[edit | edit source]ဆဲလ်တစ်ခုရေ သက်ဟိတိဧ ကြီးထွားမှုနန့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအတွက် မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေ လုပ်ဆောင်ချက်တိကို လုပ်ဆောင်ရေ။ ဆဲလ်တိဧ အရီးကြီးရေ လုပ်ဆောင်ချက်တိမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ရေ။
ပံ့ပိုးမှုနန့် ဖွဲ့စည်းပုံကို ပံ့ပိုးပီးရေ။
သက်ဟိအားလုံးရေ ဆဲလ်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ၎င်းရို့ရေ သက်ဟိအားလုံးဧ ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံအခြီခံဖြစ်ရေ။ ဆဲလ်နံရံနန့် ဆဲလ်အမြှေးပါးတိရေ သက်ဟိတိအတွက် အထောက်အပံ့နန့် ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံကို ပံ့ပိုးပီးသည့် အဓိက အစိတ်အပိုင်းတိဖြစ်ရေ။ ဥပမာအားဖြင့်၊ အရီပြားရေ ဆဲလ်အတိအပြားဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ သွီးကြောအပင်တိတွင်ပါဟိရေ Xylem ရေ အပင်တိကိုဖွဲ့စည်းပုံဆိုင်ရာပံ့ပိုးမှုပီးရေဆဲလ်တိဖြင့်ပြုလုပ်ထားရေ။
Growth Mitosis ကို အဆင်ပြေချောမွေ့စီတယ်။
mitosis ဖြစ်စဉ်တွင်၊ မိခင်ဆဲလ်ရေ သမီးဆဲလ်တိအဖြစ်သို့ ပိုင်းခြားရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ဆဲလ်တိရေ ပွားတိပြီး သက်ဟိတစ်ခုတွင် ကြီးထွားမှုကို လွယ်ကူစီရေ။ ပစ္စည်းတိ ပို့ဆောင်ခွင့်ပြုရေ။
ဆဲလ်တိအတွင်း၌ ဖြစ်ပေါ်နီရေ ဓာတုဖြစ်စဉ်အမျိုးမျိုးကို ဆောင်ရွက်ရန် ဆဲလ်တိမှ အာဟာရမျိုးစုံကို တင်သွင်းရေ။ ဓာတုဖြစ်စဉ်တိမှ ထွက်လာရေ အညစ်အကြေးတိကို တက်ကြွပြီး passive သယ်ယူပို့ဆောင်ခြင်းဖြင့် ဆဲလ်တိမှ ဖယ်ရှားရေ။ အောက်ဆီဂျင်၊ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်နန့် အီသနီာပိုင်ရေ သိမ်းငယ်ရေ မော်လီကျူးတိရေ အာရုံစူးစိုက်မှုအဆင့်တစ်လျှောက် ဆဲလ်အမြှေးပါးတစ်လျှောက် ပျံ့နှံ့လားရေ။ ဒါကို passive transport လို့ ခေါ်တယ်။ ပိုကြီးရေ မော်လီကျူးတိရေ ဆဲလ်အမြှေးပါးတစ်လျှောက် ပျံ့နှံ့လားကာ ဆဲလ်တိရေ အရာဝတ္ထုတိကို ပို့ဆောင်ရန်အတွက် စွမ်းအင်တိစွာ လိုအပ်သည့် တက်ကြွရေ သယ်ယူပို့ဆောင်မှုမှတစ်ဆင့် ပျံ့နှံ့လားပါရေ။
စွမ်းအင်ထုတ်လုပ်မှု
[edit | edit source]ဆဲလ်တိရေ အမျိုးမျိုးရေ ဓာတုဖြစ်စဉ်တိကို လုပ်ဆောင်ရန် စွမ်းအင်လိုအပ်ရေ။ ဒေစွမ်းအင်ကို အပင်တိအတွင်း အလင်းပြန်ခြင်း နန့် တိရိစ္ဆာန်တိတွင် အသက်ရှုခြင်း ဟုခေါ်ရေ လုပ်ငန်းစဉ်မှတဆင့် ဆဲလ်တိမှ ထုတ်လုပ်ရေ ။
မျိုးပွားခြင်းကို အထောက်အကူပြုရေ။
ဆဲလ်တစ်ခုရေ mitosis နန့် meiosis ဟုခေါ်ရေ လုပ်ငန်းစဉ်တိမှတစ်ဆင့် မျိုးပွားရန် ကူညီပီးရေ။ Mitosis ကို သား သမီး ဆဲလ် တိ ဖွဲ့ စည်း ရန် မိဘ ကလာပ်စည်း တိ ကွဲ ပြား ရေ လိင် မျိုးပွား ခြင်း ဟုခေါ် ရေ ။ Meiosis ရေ သမီးဆဲလ်တိကို မိဘဆဲလ်တိနန့် မျိုးဗီဇကွဲပြားစီပါရေ။
ယင်းချင့်ကြောင့် ဆဲလ်တိကို သက်ဟိတိဧ တည်ဆောက်ပုံနန့် လုပ်ငန်းဆောင်တာယူနစ်ဟု ဇာကြောင့် ခေါ်ဝေါ်ကြောင်း အကွျှန်ရို့ နားလည်နိုင်ရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ၎င်းရို့ရေ သက်ဟိတိအတွက် ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်ပုံနန့် သက်ဟိဖြစ်စဉ်တိဆောင်ရွက်ရန် လိုအပ်ရေ လုပ်ငန်းဆောင်တာတိစွာကို လုပ်ဆောင်ရန် တာဝန်ဟိရေကြောင့်ဖြစ်ရေ။