Wp/rki/စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး
စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး ဆိုရေမှာ အပင်တိနန့် ကျွဲနွားတိရစ္ဆာန်တိကို ကြီးထွားအောင် မွေးမြူစိုက်ပျိုးခြင်းကို ခေါ်ရေ။ [1] စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးရေ အတည်တကျနီထိုင်ရေ ယဉ်ကျေးမှုလောကတိ ထွန်းကားလာခြင်း အတွက် အရီးပါရေ ဖွံ့ဖြိုးမှုတစ်ခု ဖြစ်ရေ။ လူရို့ရေ ယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ထားရေ မျိုးစိတ်တိကို စိုက်ပျိုးမွေးမြူခြင်းဖြင့် အစားအစာ အပိုအလျှံတိ ရဟိလာပြီး လူရို့အနေနန့် မြို့ကြီးတိတွင် အခြီချနီထိုင်နိုင်လာကတ်ရေ။ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးဧ သမိုင်းကြောင်းရေ လွန်ခရေ နှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာကပင် စတင်ခရေ။ လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၀၅,၀၀၀ ခန့်တွင် လူရို့ရေ ကောက်ပဲသီးနှံရိုင်းတိကို စုဆောင်းရယူသည့် အလေ့အထ ပေါ်ပေါက်လာခပြီးနောက် လွန်ခရေ နှစ် ၁၁,၅၀၀ ခန့်မှ စတင်ပနာအစကနဦး လယ်သမားတိမှ စတင်စိုက်ပျိုးခကတ်ရေ။ ဝက်တိ၊ သိုးတိ နန့် ကျွဲနွားတိကို လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၀,၀၀၀ ကျော်မှစပနာယဉ်ပါးအောင် မွေးမြူခကတ်ရေ။ အပင်တိကို ကမ္ဘာပေါ်ဟိ တစ်ခုနန့်တစ်ခု ဆက်စပ်မနီရေ ဒေသ အနည်းဆုံး ၁၁ ခုတွင် စတင်စိုက်ပျိုးခကတ်ရေ။ ၂၁ ရာစုအတွင်း သီးနှံတစ်မျိုးတည်းကို အကြီးအကျယ် စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်ရေ စီးပွားဖြစ်စိုက်ပျိုးရီးလုပ်ငန်းတိရေ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးလုပ်ငန်းဧ အထွက်နှုန်းကို လွှမ်းမိုးခကေလည်း လူပေါင်း သန်း ၂ ထောင်ခန့်မှာ ၂၁ ရာစု ရောက်ရေ အထိ တစ်ပိုင်တစ်နိုင် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးကို အားထားနေရဆဲပင် ဖြစ်ရေ။
ခေတ်သစ် သီးနှံစိုက်ပျိုးရီးပညာ၊ အပင်ပျိုးထောင်ခြင်း နန့် ပိုးသတ်ဆီးနန့် ဓာတ်မြီဩဇာ အစဟိရေ စိုက်ပျိုးရီးသုံး ဓာတုပစ္စည်းတိ နန့် နည်းပညာတိုးတက်မှုရို့က သီးနှံ အထွက်နှုန်းကို အလွန်ပင် မြင့်တက်လာစေခကေလည်း ဂေဟစနစ် နန့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ရို့ အပေါ်တွင် ကျယ်ပြန့်စွာ ထိခိုက်ပျက်စီးစေခရေ။ မျိုးစိတ် အကောင်းရွီးချယ် မွေးမြူခြင်း နန့် တိရစ္ဆာန်မွေးမြူရီးပညာတွင် အသုံးပြုရေ ခေတ်မီနည်းလမ်းတိကြောင့် အသားအထွက်တိုးစေခကေလည်း တိရစ္ဆာန်ရို့ဧ အကျိုးနန့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိခိုက်မှုရို့အတွက် စိုးရိမ်မှုတိ ဖြစ်ပေါ်စေခရေ။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ပြဿနာတိတွင် ကမ္ဘာကြီး ပူနွေးလာမှုအား သက်ရောက်စေခြင်း၊ ရေအောင်းလွှားတိ လျော့နည်းလာစေခြင်း၊ သစ်တောပြုန်းတီးခြင်း၊ ပဋိဇီဝဆီးတိအတွက် ခုခံမှုတိ တိုးမြှင့်လာခြင်း နန့် စီးပွားဖြစ် အသားထုတ်လုပ်ရီးကြောင့် ဟော်မုန်းတိ တိုးပွားလာခြင်း ရို့ ဖြစ်ရေ။ အချို့ရေ နိုင်ငံတိတွင် တားမြစ်ကန့်သတ်ထားကေလည်း မျိုးရိုးဗီဇအား ပြုပြင်ထားရေ သတ္တဝါတိကို ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုလာကတ်ရေ။
အဓိက စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးဆိုင်ရာ ထွက်ကုန်တိကို အစားအစာ၊ ဖိုင်ဘာ၊ လောင်စာနန့် ကုန်ကြမ်း (ဥပမာ ရာဘာ) ဟု အုပ်စုဖွဲ့နိုင်ရေ။ အစားအစာတိတွင် ကောက်ပဲသီးနှံ၊ ဟင်းသီးဟင်းရွက်၊ သစ်သီးဝလံ၊ စားသုံးဆီ၊ အသား၊ နို့ ၊ မှိုနန့် ဥတိ ပါဝင်ရေ။ ကမ္ဘာပေါ်ဟိ လုပ်သားထုဧ ၃ ပုံ ၁ပုံရေ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး ကဏ္ဍတွင် လုပ်ကိုင်ကတ်ရာ ဝန်ဆောင်မှုကဏ္ဍပြီးကေ ဒုတိယနီရာတွင် လိုက်ရေ။ ယကေလည်းလည်း ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာအတွင်း ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံတိတွင် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးဆိုင်ရာ လုပ်သား အရေအတွက် သိသာစွာ လျော့ကျလာခရေ။
အခေါ်အဝေါ် နန့် နယ်ပယ်သတ်မှတ်ခြင်း
[edit | edit source]စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးဧ အင်္ဂလိပ်အသုံးအနှုန်း Agriculture ရေ လက်တင်ဘာသာ "agricultura" မှ ကူးပြောင်းရယူထားရေ အလယ်ခေတ်နှောင်းပိုင်း အင်္ဂလိပ်စကား ဖြစ်ပြီး ထိုစကားလုံးမှာလည်း ဂရိဘာသာ "ager" လယ်ကွင်း ဆိုရေ စကားလုံးနန့် "cultura" ပျိုးထောင်ခြင်း သို့မဟုတ် စိုက်ပျိုးခြင်း မှ ရယူထားခြင်း ဖြစ်ရေ။ [2] စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးရေ လူရို့ဧ လုပ်ဆောင်မှုတိကို ပုံမှန်အားဖြင့် ရည်ညွှန်းလေ့ ဟိကေလည်း ပုရွက်ဆိတ်တိ၊ ခြတိ နန့် အမ်ဘရိုးရှား ပိတုန်းကောင်ရို့ရေလည်း သီးနှံ စိုက်ပျိုးလေ့ ဟိရေ။ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးဧ နယ်ပယ်ကို အမျိုးမျိုး သတ်မှတ်လေ့ ဟိကြကေလည်း ကျယ်ပြန့်စွာ ရှုမြင်မည်ဆိုပါက သဘာဝအရင်းအမြစ်တိကို ကို အသုံးပြုပနာ"လူရို့ဧ ဘဝကို အသက်ဆက်နိုင်မည့် ထုတ်ကုန်တိဖြစ်ကတ်ရေ အစားအစာ၊ ဖိုင်ဘာ၊ သစ်တောထွက်ကုန်တိ၊ ပန်းမန်တိ နန့် ၎င်းရို့နန့် သက်ဆိုင်ရေ ဝန်ဆောင်မှုတိကို ထုတ်လုပ်ခြင်း ဟု ဖွင့်ဆိုနိုင်ရေ။ [3] ထို့အတွက်ကြောင့် ဖွင့်ဆိုချက်တွင် ထွန်ယက်စိုက်ပျိုးခြင်း၊ ပန်းမန်တိကို စိုက်ပျိုးခြင်း၊ တိရစ္ဆာန် မွေးမြူခြင်း နန့် သစ်တောလုပ်ငန်းရို့ ပါဝင်ရေ။ ယကေလည်းလည်း ပန်းမန် စိုက်ပျိုးခြင်းနန့် သစ်တောလုပ်ငန်းကို အမြဲဆိုပိုင် ထည့်သွင်းခြင်း မဟိဘဲ ချန်ထားလေ့ ဟိရေ။[3]
သမိုင်းကြောင်း
[edit | edit source]မူလအစ
[edit | edit source]
စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးတွင် ဖွံဖြိုးတိုးတက်မှုကြောင့် အမဲလိုက်စုဆောင်းစဉ်က ဟိနိုင်ရေ လူဦးရေထက် အဆပေါင်းများစွာ တိုးပွားလာနိုင်ခရေ။[4] စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးရေ ကမ္ဘာကြီးဧ ကွဲပြားခြားနားရေ နီရာတိတွင် သီးခြားစီ စတင်ခပြီး[5] ကွဲပြားခြားနားရေ မျိုးစိတ် အမျိုးမျိုး ပါဝင်ခကာ အနည်းဆုံး မူလ စတင်ရာ ဗဟိုချက်မ ၁၁ ခု အထိ ဟိရေ။ ကောက်ပဲသီးနှံရိုင်းတိကို စုဆောင်းပြီး စားသုံးခရေမှာ အနည်းဆုံး လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၀၅,၀၀၀ ခန့်ကတည်းက ဖြစ်ရေ။[6] လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၁,၅၀၀ နှစ် ခန့်ကပင် ကျောက်ခေတ်သစ်တွင် ယှာဖွီတွိ့ဟိခသည့် ကောက်ပဲသီးနှံ ၈ မျိုးဖြစ်ရေ အမ်းမာဂျုံ၊ အိုင်ကွန်းဂျုံ၊ အခံချွတ်ထားရေ ဘာလီ၊ ပဲနီလေး၊ တောပဲရိုင်းခါး၊ ကုလားပဲ နန့် နှမ်းကြတ် ရို့ကို လဲဗန့်ဒေသတွင် စိုက်ပျိုးခကတ်ရေ။ စပါးကို တရုတ်နိုင်ငံတွင် ဘီစီ ၁၁,၅၀၀ မှ ဘီစီ ၆,၂၀၀ ကြားတွင် စတင်ပနာယဉ်ပါးအောင် လုပ်ယူခကတ်ရာ အစောဆုံး စိုက်ပျိုးမှုမှာ ဘီစီ ၅,၇၀၀ ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ရေ။ ဆက်လက်ပနာပဲတီစိမ်း၊ ပဲပိစပ် နန့် အဇူကီပဲ ရို့ကို စိုက်ပျိုးခကတ်ရေ။ သိုးရို့အား မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင် လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၃,၀၀၀ မှ ၁၁,၀၀၀ အတွင်းတွင် ယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ခကတ်ရေ။ကျွဲနွားတိကို အောရော့ချ်ဟု အမည်ရရေ နွားရိုင်းတစ်မျိုးမှ ဂနိခေတ် တူရကီနိုင်ငံနန့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ နီရာတွင် လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၀,၅၀၀ ခန့်က စတင်ပနာယဉ်ပါးအောင် မွေးမြူခကတ်ရေ။ဝက်မွေးမြူရီးမှာ ယူရီးရှားတွင် စတင်ပေါ်ပေါက်ခပြီး ဥရောပ၊ အရှေ့အာရှ နန့် အနောက်တောင် အာရှရို့ အပါအဝင် ဖြစ်ပြီး ထိုဒေသရို့တွင် တောဝက်ကို လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၀,၅၀၀ ခန့်ကပင် စတင်ပနာယဉ်ပါးအောင် မွေးမြူခကတ်ရေ။ တောင်အမေရိကဟိ အင်န်ဒီးစ် တောင်တန်း ဒေသတိတွင် အာလူး ကို လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၁၀,၀၀၀ မှ ၇,၀၀၀ အတွင်း စတင်ပနာယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ခကတ်ရာ ပဲ၊ လာမာကုလားအုပ် ၊ အယ်လပါကာကောင် နန့် ပူး ရို့နန့် တတူတူ ဖြစ်ရေ။ ကြံ နန့် အခြားရေ အမြစ်စား ဟင်းသီးဟင်းရွက် အချို့ကို နယူးဂီနီ တွင် လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၉,၀၀၀ ခန့်က စတင်ပနာယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ခကတ်ရေ။ ပြောင်းမျိုးနှံစားပင်ကို လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၇,၀၀၀ ခန့်က အာဖရိကဟိ ဆာဟယ် ဒေသတွင် စတင်ပနာယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ခကတ်ရေ။ ဝါကို ပီရူးနိုင်ငံတွင် လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၅,၆၀၀ ခန့်က စတင်ပနာယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ခကတ်ရာ [7] ၎င်းနန့် မဆက်စပ်ရေ ယူရီးရှားတွင်လည်း သီးသန့် ယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်ခကတ်ရေ။ မီဆို အမေရိကားတွင် အဆံဟိသည့် မြက်ပင်မျိုးနွယ်ဖြစ်ရေ တီယိုဆင်တီပင်အား လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၆,၀၀၀ ခန့်က ပြောင်းအဖြစ် ပြောင်းလဲ စိုက်ပျိုးခကတ်ရေ။[8] ပညာသျှင်တိက စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးနန့် ပတ်သက်ရေ မူလရင်းမြစ်နန့် ပတ်သက်ပနာထင်မြင်ယူဆချက် အမျိုးမျိုး ပီးကတ်ရေ။ မုဆိုး-စုဆောင်းသူတိ အဖြစ်မှ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးလုပ်ရေ လူ့အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် ပြောင်းလဲလာခြင်းအား လေ့လာကြည့်ရာတွင် တွိ့ဟိချက်တိအရ အစကနဦးကာလတိတွင် လူတိ ပိုပြီးကေ စုဝေးလာခြင်းနန့် အခြီချနီထိုင်မှု တိပြားလာခြင်း ရို့ကြောင့် ဖြစ်ပြီး ဥပမာအား လဲဗန့်ဒေသဟိ နာတူဖီယန် ယဉ်ကျေးမှု နန့် တရုတ်ပြည်ဟိ အစောပိုင်း တရုတ် ကျောက်ခေတ်သစ် တွင် တွိ့နိုင်ရေ။ ထို့နောက်တွင် ယခင်က အရိုင်းအနေနန့် ရိတ်သိမ်းခကတ်ရေ ကောက်ပဲသီးနှံတိကို စတင် စိုက်ပျိုးလာကတ်ရာ တဖြည်းဖြည်းချင်း ယဉ်ပါးအောင် ပြုလုပ်လာခကတ်ရေ။ [9][10]
ယဉ်ကျေးမှုလောကတိ
[edit | edit source]တော်လှန်ရီး
[edit | edit source]အမျိုးအစား
[edit | edit source]ကိုးကား
[edit | edit source]- ↑ https://web.archive.org/web/20110722061757/http://books.google.com/books?id=GtBa6XIW_aQC
- ↑ https://archive.org/details/oxforddictionary0000unse_x2z7/page/14 14
- ↑ 3.0 3.1 "Definition of Agriculture". State of Maine. Archived from the original on 23 March 2012. Retrieved 6 May 2013.
- ↑ https://archive.org/details/sim_science_2011-07-29_333_6042/page/560
- ↑ http://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.aax1192
- ↑ url=http://blogs.scientificamerican.com/observations/humans-feasting-on-grains-for-at-least-100000-years/
- ↑ http://%7b%7bgoogle/ |year=1979 |publisher=UPNE |isbn=978-0-87451-649-4
- ↑ Johannessen, S.; Hastorf, C. A. (eds.) Corn and Culture in the Prehistoric New World, Westview Press, Boulder, Colorado.
- ↑ Hillman, G. C. (1996) "Late Pleistocene changes in wild plant-foods available to hunter-gatherers of the northern Fertile Crescent: Possible preludes to cereal cultivation". In D. R. Harris (ed.) The Origins and Spread of Agriculture and Pastoralism in Eurasia, UCL Books, London, pp. 159–203.
- ↑ Sato, Y. (2003) "Origin of rice cultivation in the Yangtze River basin". In Y. Yasuda (ed.) The Origins of Pottery and Agriculture, Roli Books, New Delhi, p. 196