Wp/rki/ဂျွန်ဟပ်စ

Jan hus 1

သာသနာပြုပြင် ရီး ခေါင်းဆောင်ကြီးတစ်ဦးဖြစ်ရေ ဂျွန်ဟပ်စ (Jan Hus) ရေ ၁၃၆၉ ခုနှစ်ခန့်တွင် ပိုဟီးမီးယားပြည်နယ်၌ မွေးဖွားလီရေ။

သာမန်ဆင်းရဲသား မျိုးနွယ်မှ ဆင်းသက်ပေါက်ဖွားလာသူ ဖြစ်ကေလည်း ပင်ကိုဉာဏ် ထက်သန်သူဖြစ်ပနာပရာဟ မြို့တော်ဟိ တက္ကသိုလ်တွင် ပညာ သင်ကြားနိုင်ခလီရေ။ တက္ကသိုလ်၌လည်း စာပေတွင် သူမတူအောင် ထူးချွန်ခဧ့။ စာပေ သင်ကြားတတ်မြောက်ပြီးသည့်နောက် အဆိုပါ ပရာဟတက္ကသိုလ်တွင်ပင် ဖီလိုဆိုဖီကဗေဒ ပညာရပ် ဆိုင်ရာ ကထိကအဖြစ် စာပေပို့ချခလီရေ။ ထိုနောက် ၁၄ဝ၁ ခုနှစ်တွင် သာသာနာ့ဘောင်သို့ ဝင်ခပြီးကေ ထိုဖီလိုဆိုဖီကဗေဒ ဌာနဧ့ အကြီးအမှူးအဖြစ်လည်းကောင်း၊ တက္ကသိုလ်အတွက် တရားဟောဆရာ အဖြစ်လည်းကောင်း ဆောင်ရွက်ခရလေ ရေ။ ယင့်ချိန်ခါ တက္ကသိုလ်ကြီးတစ်ခုလုံးကို ဂျာမန် လူမျိုးရို့က ကြီးစိုးခြယ်လယ်နေအနိန်နန့် စိတ်ဓာတ်တက်ကြွနေသည့် ဗိုဟီးမီးယန်း အမျိုးသားတိအား သူကိုယ်တိုင် ခေါင်းဆောင်ရေ ဂျာမန်ရို့ဧ့ ဩဇာလွှမ်းမိုးခြင်းမှ ကာကွယ် ပီးခဧ့။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ပရာဟ တက္ကသိုလ်၌ မတွင်ကျယ်နိုင်ကြတော့ရေ ဂျာမန်ရို့ရေ လိုက်ပဆစ်မြို့၌ တက္ကသိုလ်တစ်ခုကို ခွဲပနာတည်ထောင်ကြလီရေ။

ဂျွန်ဟပ်စရေ ခရစ်ယာန် သာသနာအရီးကို နက်နက်နဲနဲ တွေးတော ကြံဆခသူ ဖြစ်လီရေ။ ပရာဟ တက္ကသိုလ်တွင် ဖီလိုဆိုဖီကဗေဒ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ အကြီးအမှူးအဖြစ် ဆောင်ရွက် နီစဉ် ဗိုဟီးမီးယန်းလူထုအား ခရစ်ယန်တရားကို အချက်ကျကျ ဟောပြောခဧ့။ ယင့်ချိန်ခါ ဥရောပတစ်တိုက်လုံး၌ လက်တင် ဘာသာဖြင့် ရီးသားထားရေ ကျမ်းစာအုပ်တိရာ ဟိကေလည်း ဂျွန်ဟပ်စရေ ဗိုဟီးမီးယန်း လူထုအား တရား ဟောပြောရာတွင် နားလည်လွယ်စီရန် တိုင်းရင်းဘာသာစကားဖြင့်သာ ဟောပြောခရေ။

ဂျွန်ဟပ်စဧ့ ဟောကြားချက်တိမှာ လက်ဟိခရစ်ယာန် သာသနာ့ဝန်ထမ်းအဖွဲ့ဧ့ အပြစ်အနာအဆာတိကို ဖော်ပြရေ သာသနာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရီး တရားတိ ဖြစ်လီရေ။ ၁၃၈၄ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်လားရေ သာသနာပြုပြင်ရီး သမား အင်္ဂလိပ်လူမျိုး ဂျွန်ဝစ်ကလစ်ဧ့ ယူဆချက်တိကိုလည်း ဂျွန်ဟပ်စရေ အထူးပင် နှစ်သက်ယုံကြည်ခလီရေ။ ထိုမျှမကသေး သူရေ ဝစ်ကလစ်ပြုစုခရေ ကျမ်းတိကို ဗိုဟီးမီးယန်း ဘာသာသို့ ပြန်ဆိုပြီးကေ ထိုဘာသာပြန်ကျမ်း တိကို ဗိုဟီးမီးယန်း ပြည်နယ်တွင် အနှံ့အပြား ထုတ်ဝေခလေ ရေ။ ( ဝစ်ကလစ်။)

ဗိုဟီးမီးယန်း ပြည်သူပြည်သားရို့ရေ ဂျွန်ဟပ်စဧ့ ဟောပြောချက်တိကို အထူးပင် နှစ်သက်ကြကေလည်း သာသနာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရီးကိုမူ လက်ခံရန် အဆင်သင့် မဟိကြသေး သည့်အပြင် သာသနာ့ဝန်ထမ်း အဖွဲ့နန့် ရောမပုပ်ရဟန်းမင်းရို့ဧ့ ဘုန်းတန်ခိုးမှာလည်း ကြီးမားလျက် ဟိနေပြန်အနိန်နန့် ဂျွန်ဟပ်စရေ မကြာမီပင် ဒုက္ခနန့် ရင်ဆိုင်တိုးရလီရေ။ ဂျွန်ဟပ်စဧ့ ဟောပြောချက်တိကို ရောမပုပ်ရဟန်မင်း ကြားရေအခါ ဝစ်ကလစ် ရီးသားထားရေ စာအုပ်စာတမ်းတိကို မီးရှို့ ဖျက်ဆီးပစ်ရဖို့ဟု အမိန့်ထုတ်လီရေ။ သို့ရာတွင် ဂျွန်ဟပ်စရေ ထိုအမိန့်ကို မနာခံအနိန်နန့် မိစ္ဆဒိဋ္ဌိဟု စွပ်စွဲခံရသည့်ပြင် တရားဟောပြောခြင်း မပြုရဟု ထားမြစ် ပိတ်ပင်ခြင်းလည်း ခံရလီရေ။

မိမိမှန်ရေဟု ထင်ရေ ကိစ္စအတွက် အသက်ပင် စွန့်ရဲသူဖြစ်ရေ ဂျွန်ဟပ်စမှာကား ပုပ်ရဟန်းမင်းဧ့ အမိန့်ကို တဖဲ့ချေမျှ ဂရုမထားချေ။ သူဧ့နောက်တွင် ဗိုဟီးမီးယန်း လူထုကြီးဟိရေကြောင့်လည်း ယင့်ချင့်ပိုင် ဂရုမထားပဲ နေနိုင်ခြင်း ဖြစ်လီရေ။ ထိုမျှသာမက သူဧ့ဟောပြောချက်တိကို ဗိုဟီးမီးယား တစ်ပြည်လုံးနန့် ဘုရင်ကပါ ထောက်ခံပနာပရာဟ တက္ကသိုလ်ကြီးကလည်း သူဧ့ဟောပြောချက်တိကို လေးစားလျက် ဟိအနိန်နန့် ပုပ်ရဟန်းမင်းဧ့ မတရားအမိန့်ကို ရဲဝံ့စွာ ဖီဆန်လိုက်ခြင်း ဖြစ်လီရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် နေ့စဉ်နန့် အမျှ သူဧ့ ယုံကြည်ချက်တိကို မရပ်မနား ဟောပြောခလီရေ။ ပုပ်ရဟန်းမင်းရေလည်း သူ့အား အာဏာဖီဆန်လျက် တန်ခိုးကြီးမားစပြုလာရေ ဂျွန်ဟပ်စအား ချိုးနှိမ် ဖျက်ဆီးပစ်ရန် အတိအလင်း ကြိုးစားလေတော့ရေ။ သို့ဖြစ်ပနာ၁၄၁ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ဂျွန်ဟစ်စနန့် သူဧ့ နောက်လိုက်တိရေ သပိတ်မှောက် ကံပြုခြင်း ခံရလီရေ။ ယကေလည်းလည်း ဆက်လက်ပနာပြောဟောမြဲ ပြောဟောနေခရာ သူနီထိုင်ရာ ပရာဟမြို့တွင် ဘုရားဝတ်ပြု စည်းဝီးရေပွဲတိ မလုပ်ရဟု ပုပ်ရဟန်းမင်းက ပညတ်ချက် ထုတ်ပြန်ခလီရေ။ ယင့်ခါ ဗိုဟီးမီးယားပြည့်သျှင် ဘုရင်က မြို့သူမြို့သားရို့ဧ့ အကျိုးကို မြှော်ကိုးပနာပရာဟမြို့မှ ခေတ္တရှောင်နေပြီးကေ အေးအေး ဆီးဆီးသာ နီထိုင်ပါရန် တောင်းပန်အနိန်နန့် ဂျွန်ဟပ်စရေ နှစ်နှစ်မျှ တရားမဟောပဲ ကျမ်းတိ ပြုစုရီးသား၍သာ နီထိုင် ခလီရေ။

သို့ရာတွင် ပုပ်ရဟန်းမင်းနန့် သာသနာ့ဝန်ထမ်းအဖွဲ့ရို့ကမူ ဂျွန်ဟစ်စအား မည်သည့်နည်းနန့်မျှ ခွင့်မလွှတ်လိုကြပဲ ထိရောက်စွာ အရီးယူ အပြစ်ပီးရန် အချက်ကောင်းကိုသာ ရှာခကြလေရာ ၁၄၁၄ ခုနှစ်တွင် ဆွစ်ဇာလန်နယ်စပ်ဟိ ကွန်စတင့်မြို့၌ ကျင်းပမည်ဖြစ်ရေ သာသနာရီး အစည်းအဝီးရေကြီးသို့ လာရောက် ဖြေသျှင်းရန် ဂျွန်ဟပ်စအား ဆင့်ခေါ် လီရေ။ ယင့်ချိန်ခါ သာသနာစောင့် ရောမဧကရာဇ် ဆစ်ဂျစ်စမန်းကလည်း ဂျွန်ဟပ်စဧ့ အန္တရာယ်ကို ကာကွယ်ပီးမည့်အပြင် အစည်းအဝီးရေပြီးကေ ဗိုဟီးမီး ယားပြည်သို့ ကောင်းမွန်စွာ ပြန့်ပိုပါမည်ဟု ကတိပြုလီရေ။

ဂျွန်ဟပ်စရေ သူဧ့ယုံကြည်ချက် ယူဆချက်တိကို သေချာစွာ သျှင်းလင်းပြလိုရေကြောင့်တစ်ကြောင်း ရောမဧကရာဇ်ဧ့ ကတိကို ယုံကြည်ရေကြောင့်တစ်ကြောင်း နောက်ပါ ၃ဝ နန့်အတူ ကွန်စတင့်မြို့သို့ လာခလီရေ။ သူ့အား ကြည်ညိုလေးစားသူ လူအများရေ သူလားရာ လမ်းတစ်လျှောက်တွင် မျက်ရည်စက်လက်ဖြင့် နှုတ်ခွန်းဆက်ယင်း ကျန်ရစ်ခကြလီရေ။

အမှန်အားဖြင့်ဆိုကေ ဧကရာဇ် ဆစ်ဂျစ်စမန်းဧ့ ကတိမှာ ဂျွန်ဟပ်စအား ကွန်စတင့်သို့ လာရောက်စီရန် သွေးဆောင် ဖြားယောင်းချက်မျှသာ ဖြစ်ဧ့။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ကွန်စတင့်မြို့သို့ ဆိုက်ရောက်ပနာမကြာမီပင် ဂျွန်ဟစ်စအား ဖမ်းဆီးပနာအကျဉ်းချထားရေကြောင့်ပင်တည်း။ ပုပ်ရဟန်းမင်းဧ့ ဘက်တော်သားတိရေ ဂျွန်ဟစ်စအား သံခြီကျဉ်း ခတ်ကာ တိုက်ပိတ်ပနာလှောင်ထားပြီးကေ အမျိုးမျိုး ညှဉ်းပမ်း နှိပ်စက်ကာ သူဧ့ဟောပြောချက်တိ လုံးဝ မှားယွင်းကြောင်းကို ဝန်ခံစေလီရေ။ မည်မျှပင် ဆိုးရွားရေ နှိပ်စက်ညှဉ်းပမ်းခြင်းကို ခံစားရစေကာမူ ဂျွန်ဟပ်စရေ သူဧ့ ပြောဟော ချက်တိ မှားယွင်းရေဟု ဝန်မခံသည့်အပြင် တရားနည်းလမ်း ကျရေဟူ၍သာ အတိအလင်း ပြောဆိုခလီရေ။

နောက်ဆုံးတွင် ဂျွန်ဟစ်စအား ထောင်မှထုတ်ပနာတရားသူကြီးတိရှေ့တွင် စစ်ဆီးလီရေ။ ဂျွန်ဟပ်စရေ သူဧ့ သန့်သျှင်းရေ ယုံကြည်ချက်တိကို လူသိသျှင်ကြား ပြောဆိုရဖို့ ဖြစ်အနိန်နန့် သူ့ခံစားရရေ ညှဉ်းပမ်းနှိပ်စက်မှုတိဧ့ ဒဏ်ချက်တိကိုပင် ခေတ္တမေ့လျော့ထားကာ လုံးစေ့ပါဌ်စေ့ စိတ်အားထက်သန်စွာ ပြောပြလီရေ။ သူ့အား စစ်ဆီးသည့်အချိန်တွင် ပုပ်ရဟန်းမင်းက ဂျွန်ဝစ်ကလစ်ဧ့ စာအုပ်စာတမ်းတိကို အတိအလင်း ရှုတ်ချပြစ်တင်ထားပြီး ဖြစ်အနိန်နန့် ဂျွန်ဝစ် ကလစ်ဧ့ယူဆချက်တိကို ဂျွန်ဟပ်စက စိတ်အားထက်သန်စွာ ကာကွယ်နေပနာအကြောင်းမထူးတော့ချေ။ ထိုအကြောင်းကို ဂျွန်ဟပ်စကိုယ်တိုင် သိကေလည်း မည်သို့မျှ သဘောမထားပဲ သူဧ့ ယုံကြည်ချက်တိကို စစ်ဆီးရေ တရားသူကြီးတိအား အတိအလင်း သျှင်းလင်းပြလေဧ့။

သို့ရာတွင် တရားသူကြီးတိကိုယ်တိုင်ကလည်း ဂျွန်ဟပ်စဧ့အမှုကို အမှန်အတိုင်း စစ်ဆီးနေရန် မလိုပဲ သေဒဏ် ပီးရန်ကိုသာ ကြိုတင်စဉ်းစား ဆုံးဖြတ်ပြီးဖြစ်အနိန်နန့် ဂျွန်ဟပ်စဧ့ သျှင်းလင်းချက်တိကို အော်ဟစ်လှောင်ပြောင်ပနာနှောင့်ယှက်ကြလေဧ့။ ထောင်တွင်း၌ ညှဉ်းပမ်းနှိပ်စက်ခြင်း ခံခရရေ ဒဏ်ချက်တိရေ တဖြည်းဖြည်း နာကျင်လာသည့်အပြင် သူဧ့ ဖြေသျှင်းချက်တိမှာ သဲထဲရေသွန်သကဲ့သို့သာဖြစ်ကြောင်းသိလာရေ ဂျွန်ဟပ်စရေ ဆက်လက် မသျှင်းလင်းတော့ပဲ ဘုရားကိုသာ အာရုံပြုလျက် ဆိတ်ဆိတ်နေလေတော့ရေ။ စီရင်ချက်ကို ကြိုတင်စဉ်းစားထားပြီးဖြစ်ရေ တရားသူကြီးတိရေ ဂျွန်ဟပ်စအား သာသနာဖျက်ဆီးမှု ထင်ယှားရေဟု သေဒဏ်ပီး စီရင်လိုက်ကြလီရေ။ ၁၄၁၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၆ ရက်နိတွင် ဂျွန်ဟပ်စအား လူအတိရှေ့၌ အသျှင်လတ်လတ် မီးရှို့သတ်လီရေ။ ဘုရားကိုသာ အာရုံပြုလျက်ဟိရေ ဂျွန်ဟပ်စရေ မီးတောက် မီးလျှံတိ တက်လာပနာသူ့အား ဝါးမြိုလိုက်သည့်အထိ မတုန်မလှုပ်ပဲ တည်ငြိမ်စွာပင် အသေခံလိုက်လီရေ။ သူဧ့ ပြာတိကို ရိုင်းမြစ်အတွင်း ပစ်ချမျှောပစ်လိုက်လီရေ။ ဂျွန်ဟပ်စအား မတရားသက်သက် သတ်ဖြတ်ကြောင်းကို ကြားရေနန့် တစ်ပြိုင်နက် ဗိုဟီးမီးယားပြည်နယ်ဟိ ဂျွန်ဟပ်စအား ချစ်ခင်ကြည်ညိုသူ အပေါင်းရို့ မခံမရပ်နိုင်ဖြစ်ကာ လက်နက်စွဲကိုင်ပနာရောမဧကရာဇ် ဆစ်ဂျစ်စမန်းအား တော်လှန် ပုန်ကန်ခကြလီရေ။

ဂုအခါ ဂျွန်ဟပ်စကို အမျိုးသားသူရဲကောင်းတစ်ဦးဟု အသိအမှတ်ပြုကာ သူဧ့ ရုပ်တုတစ်ခုကို ပရာဟမြို့တွင် စိုက်ထူထားကြလီရေ။