Wp/rki/ဂျင်ဂစ်ခန်

ဂျင်ဂစ်ခန်
ဂျင်ဂစ်ခန်အား အရှေ့တိုင်း လက်ရာဖြင့် ရီးဆွဲရေ ပုံတူ
Khagan of the Mongol Empire
Template:Wp/rki/ifempty	နွေဦး ၁၂၀၆ မှ သြဂုတ် ၁၂၂၇
နောက်မင်းဆက်	Tolui (as regent) Ögedei Khan
မွီးဖွား	Temüjin c. 1162 Khentii Mountains
ကွယ်လွန်	Template:Wp/rki/Death year and age Xingqing, Western Xia
ထာဝရ အိပ်စက်ရာ နီရာ	Unknown
အိမ်ထောင်ဖက်	Börte others
သားသမီးတိ	Jochi Chagatai Ögedei Tolui others
နာမည် အပြည့်အစုံ Mongol script: ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ Chinggis Khagan see § Name and title ကွယ်လွန်ပြီးနောက် နာမည် Emperor Fatian Qiyun Shengwu (法天啟運聖武皇帝) Temple name Taizu (太祖)
မင်းဆက်	Borjigin
ခမည်းတော်	Yesügei
မယ်တော်	Hö'elün
ကိုးကွယ်မှု	Tengrism

ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ မွန်ဂိုလူမျိုး ရို့ဧ ၁၁ ရာစုမှ ၁၂ ရာစုအကြား မွန်ဂိုးလီးယား မြက်ခင်းပြင်တိတွင် ရွေ့လျားလားလာလျက် ပီးကတ်ရေ မွန်ဂို မျိုးနွယ်စုဝင် လူမျိုးတိကို စုစည်းစည်းရုံးပနာ အာရှတိုက်နန့် ဥရောပတိုက်တခွင်လုံးကို ကြီးမားရေ ကျူးကျော်စစ်တိ ဆင်နွှဲနိုင်ခသည့် စစ်ဘုရင်ဖြစ်ရေ။

မွန်ဂိုလူမျိုးတိဧ ဓလေ့စရိုက်အရ တနီရာတွင် အခြီချမနေပဲ နီရာအနှံ့ ပြောင်းရွှေ့ နေထိုင်လေ့ ပီးရေကြောင့် သိမ်းပိုက် အနိုင်ရရေ နယ်မြေတိကို ရေရှည် ထိမ်းချုပ်ထားခြင်း မပီးခကေလည်း မွန်ဂို ဩဇာညောင်းခရေ နယ်မြေတိအား သမိုင်းနန့် ကိုက်ကာ တွက်ချက်မှုအရ ဧကရာဇ် ဂျင်ဂစ်ခန်နန့် သူဧ မွန်ဂိုလူမျိုးတိရေ ကမ္ဘာ့သမိုင်း တစ်လျှောက်လုံးတွင် မြေပြင်တစ်ဆက်တည်းပီးသည့် အကြီးမားဆုံး နယ်မြေကြီးကို အုပ်စိုးနိုင်ခလီရေဟု အသိအမှတ် ပြုခကြလီရေ။

ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ ငယ်ဘဝ

နှစ်ကာလရေ အလွန်တရာ ရှေးကျကာ ရီးသားထားရေ မှတ်တမ်းမှတ်ရာတိ ရှားပါးမှုကြောင့် ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ ငယ်ဘဝ အချို့ အစိတ်အပိုင်းတိကို တိကျပနာ အချက်အလက် စုံစွာ ဖော်ပြနိုင်ရန်မှာ တိစွာပင် အခက်အခဲ ပီးလှပါရေ။

ဂျင်ဂစ်ခန် မွေးဖွားခြင်း

ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ မူလ မွန်ဂို စာလုံး

ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ ၁၁၆၂ ခုနှစ် ခန့်တွင် ဘာခန် ခလာဒန် တောင်၊ အိုနွန် နန့် ခါလန် မြစ်နားမှ ဂနိ မွန်ဂိုးလီးယား နိုင်ငံဧ မြို့တော် အူလန်းဘာထာနန့် အနည်းမျှငယ်သာ ကွာဝီးရေ ဒယ်လီဂန် ဗူလဒွတ်အရပ်တွင် မွေးဖွားခရေ။ မွေးဖွားစတွင် ရပီးခရေ ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ နာမည်ရင်းမှာ သံလူသား(Iron Man) ဟု အဓိပ္ပာယ်ရရေ တီမူးဂျင် ဟူပနာဖြစ်ရေ။ ထိုနာမည်မှာ သူမွေးဖွားခါနီးတွင် သူ့ဖခင် တိုက်ခိုက် အနိုင်ရခရေ တာတာ လူမျိုးစုခေါင်းဆောင်ဧ နာမည်ကို ယူခြင်း ဖြစ်ရေ။

ရက်စုခိုင် ဟု နာမည်တွင်ရေ သူဧဖခင်မှာ မွန်ဂိုမျိုးနွယ် ကိုင်ယက်ခ် မျိုးနွယ်စုဧ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်ကာ မိခင်မှာ အိုလ်ခွန်းနတ် မျိုးနွယ်စုတွင် မွေးဖွားခကာ ဟိုလန် ဟု နာမည်ရရေ။ ယကေလည်းလည်း ဂျင်ဂစ်ခန်မှာမူ ထုံးတမ်း အစဉ်အလာအရ ကိုင်ယက်ခ် မျိုးနွယ်စုမှာပင် ကြီးပြင်းခရေ။

မွေးချင်းတိ

တီမူးဂျင်တွင် ညီအစ်ကိုတိ ဖြစ်ရေ ခါစာ၊ ခါဂျန်း၊ တီမျူးနန့် ညီမ တန်မျူလန် ဟူပနာ အခြား မွေးချင်း လေးယောက်နန့် အခြား မိထွေးတိမှ မွေးရေ ညီအစ်ကိုတိ ဖြစ်ရေ ဘက်ခ်ထာ နန့် ဘယ်လ်ဂူတိုင် ရို့လည်း ပီးရေ။

ငယ်ဘဝ

အခြား ရွေ့လျား နေထိုင်ကတ်ရေ မွန်ဂိုးလီးယားမှ အခြား မျိုးနွယ်စုလေးတိ ပိုင်ပင် တီမူးဂျင်ဧ ငယ်ဘဝရေလည်း ခက်ခဲမှုတိ တွေ့ကြုံခရရေ။ တီမူးဂျင် ကိုးနှစ်သား အရွယ်တွင် ကြိုတင် စေ့စပ်ထားမှု အရ သူဧ အနာဂတ်တွင် လက်ထပ်ရဖို့ ဖြစ်ရေ ဘုတ်အူဂျင်ဧ အွန်ဂီရတ် မျိုးနွယ်စု ဆီသို့ သူ့ဖခင်ဧ အမိန့်ဖြင့် ပို့ဆောင်ခြင်း ခံရရေ။ သူရေ လက်ထပ်နိုင်သည့် အရွယ် ဖြစ်ရေ ၁၂ နှစ်သား အရွယ်အထိ ထိုလူမျိုးစုမှ ဒိုင်စီချန်ထံတွင် နောက်လိုက် တစ်ဦး အဖြစ် လိုက်ပါခရရေ။

တီမူးဂျင် အိမ်ပြန်ခွင့်ရသည့် အချိန်တွင်မှ သူဧ ဖခင်မှာ နယ်မြေချင်း ဆက်စပ်ပနာ မကြာမကြာ စစ်ဖြစ်ပွားလေ့ပီးရေ တာတာ ရို့နန့် ထမင်းစားပွဲတွင် အဆိပ်ခတ်ခံရပနာ သေဆုံးလားခလီရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် တီမူးဂျင်ရေ လူမျိုးစု ခေါင်းဆောင် "ခန်" တစ်ဦးအဖြစ် ကြေညာရန် ပြန်လာခရေ။ ယကေလည်း သူဧ လူမျိုးစုက အသက် ငယ်ရွယ်လီရေ တီမူးဂျင် အုပ်ချုပ်မည်ကို လက်မခံခကြပဲ သူဧ တစ်မိသားစုလုံးကို အကာအကွယ် မပီးတော့ပဲ စွန့်ခွာထားပစ် ခကတ်ရေ။

နောက်ထပ် နှစ်အတော်ကြာအထိ တီမူးဂျင်နန့်သူဧ မိသားစုမှာ အလေ့ကျ သီးရေ အသီးအနှံတိကို ခူးဆွတ်စားခြင်း၊ တီမူးဂျင်ရို့ ညီအစ်ကို တစ်စု က အမဲလိုက်နိုင်ရေ အကောင် ငယ်လေးတိကိုသာ စားသုံးခြင်းနန့် ဆင်းရဲစွာ ရုန်းကန်နေထိုင် ခကြရရေ။ အမဲလိုက်ပွဲ တစ်ခုတွင်မူ အသက် ၁၃နှစ် ပီးပြီဖြစ်ရေ တီမူးဂျင်က သူဧ အဖေတူ အမေကွဲ ညီအစ်ကို ဘက်ခ်ထာ ကို အမဲကို ဝေငှရေအခါ စကားတိကြရင်း သတ်လိုက် မိလီရေ။ ထိုဖြစ်ရပ်ကြောင့် သူရေ သူရို့ မိသားစုဧ ခေါင်းဆောင် ဖြစ်လာခရေ။

တီမူးဂျင်ဧ လွတ်မြောက်ခြင်း

၁၁၈၂ တွင်မူ သူ့ဖခင် မကွယ်လွန်ခင်က မဟာမိတ်တိ ဖြစ်ခရေ တရီချိုင်ရစ် လူမျိုးစုမှ တိုက်ခိုက်ခြင်း ခံရကာ အကျဉ်းသား အဖြစ် ဖမ်းဆီးခြင်း ခံရရေ။ ယကေလည်း တီမူးဂျင်ကို သနားစိတ် ဝင်ခရေ (နောင်အခါ ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ စစ်ဗိုလ်ချုပ် တစ်ဦး ဖြစ်လာခရေ) ချေးလ်လောင်ဧ ဖခင်က တီမူးဂျင် လွတ်မြောက်စေအောင် ကူညီခလီရေ။ ယင့်အချိန်တွင် (နောင်အခါ ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ စစ်ဗိုလ်ချုပ်တိ ဖြစ်လာကြမည့်) ဂျယ်လ်မီ နန့် ဘော်ရ်ချူ ရို့လည်း လာရောက် ပူးပေါင်းရေ။ ထို တရီချိုင်ရစ် လူမျိုးစု လက်ထဲမှ လွတ်မြောက်လားသည့် အချိန်မှ စတင်ပနာ တီမူးဂျင်ရေ သူဧ အစောဆုံး ကျူးကျော်စစ်တိအတွက် လိုအပ်သည့် လူအင်အားကို သူဧ ညီအကိုတိကို ဗဟိုပြုပနာ စုဆောင်းလေတော့ရေ။

မိခင်ဧ သင်ကြားမှု

ယင့်အချိန်တွင် မွန်ဂို လူမျိုးစုတိမှာ တခါတရံ ကြိုတင် စေ့စပ်သည့် လက်ထပ် ပွဲတိကြောင့် ခဏတာ မဟာမိတ် ဖြစ်ရေတိမှ လွဲပနာ ဇာတခါမှ စုစုစည်းစည်း မပီးကတ်လီ။ တီမူးဂျင်ရေ မွန်ဂိုးလီးယားဧ နိုင်ငံရီးဥတုကို လေ့လာရင်း၊ လူမျိုးစုတိကြား စစ်ပွဲတိ၊ လူမျိုးစုချင်း ခိုးဝှက် ဓားပြ တိုက်ခိုက်မှုတိ၊ မသမာမှုတိနန့် အဆက်မပြတ် အပြန်အလှန် ဖြစ်ပွားနေကတ်ရေ လက်စားချေ မှုတိအကြားတွင် ကြီးပြင်းလာရရေ။

ထိုပိုင် ဖြစ်ချင်တိုင်း ဖြစ်နီကတ်ရေ မွန်ဂိုးလီးယား မြက်ခင်း လွင်ပြင် ဒေသကြီးမှာ တောင်ပိုင်းမှ တရုတ်မင်းဆက်တိဧ ဩဇာ လွှမ်းမိုးပနာ ဝင်ရောက် စွက်ဖက်ရန် ကြိုးစားနေမှု တိလည်း ပီးနေရေ။ တီမူးဂျင်ဧ အမေ ဟိုလန်က မွန်ဂိုးလီးယားနိုင်ငံရီး အခြီအနေတိနန့်စပ်လျင်းပနာ တိစွာ သင်ကြား ပီးခရာ အဓိအနိန်နန့် မဟာမိတ် ဖွဲ့ခြင်းဧ အရီးပါမှုကို နားလည်အောင် သင်ကြားပီးခရေ။

မိသားစုဘဝ

တီမူးဂျန်ရေ သူဧ ဖခင် စေ့စပ် စီစဉ်ခရေ အိမ်ထောင်ဖက် ဖြစ်ရေ အွန်ဂူရတ် မျိုးနွယ်စုမှ ဘုတ်အူဂျင်ကို အသက် ၁၆နှစ်ခန့်တွင် လူမျိုးစုခြင်း မဟာမိတ် ပြုရန်အလို့ငှာ လက်ထပ်ခရေ။ ဘုတ်အူဂျင်နန့် ဂျိုချီ (၁၁၈၅ - ၁၂၂၆)၊ ချဂတိုင် (၁၁၈၇ - ၁၂၄၁)၊ အိုဂျီဒိုင် (၁၁၈၉ - ၁၂၁၄)နန့် တိုလူအီ (၁၁၉၀ - ၁၂၃၂) ဟူပနာ သားလေးဦး ထွန်းကားခရေ။ ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ အခြား ဇနီးတိနန့်လည်း သားသမီးတိ ရပီးခကေလည်း သူဧ သိမ်းပိုက် အောင်မြင်မှုတိကို ခွဲဝေရာတွင် ထည့်သွင်း စဉ်းစားခြင်း မပီးခပေ။ သမီးတိနန့် ပတ်သက်ရေ မှတ်တမ်းမှတ်ရာ တိမှာမူ လုံးဝ မပီးချေ။

လက်ထပ်ပြီး မကြာမီတွင် ဘုတ်အူဂျင်အား မားကစ် လူမျိုးစုမှ ဖမ်းဆီးလားကြရာ တီမူးဂျန်က သူဧ မိတ်ဆွေ၊ (နောင်အခါ ပြိုင်ဖက်တိ ဖြစ်လာကတ်ရေ) ဂျမူကာ နန့် သူဧ သက်တော်စောင့် ကာရစ် မျိုးနွယ်စုမှ အွန်ခန်နန့် ပူးပေါင်းကာ လားရောက် ကယ်ဆယ်ခလီရေ။ ယပြီးနောက် ကိုးလမျှ ကြာကေ သား ဂျိုချီကို မွေးဖွားခလီရေ။ တီမူးဂျန်ရေ ခေါင်းဆောင် တစ်ဦး အနေနန့် ဇနီး တစ်ဦးထက်ပို လက်ခံရရေ ထုံးတမ်း အစဉ်အလာကို လိုက်နာခကေလည်း ဘုတ်အူဂျင် ရေသာ သူဧ တစ်ဦးတည်းရေ ဧကရီ ဖြစ်ခလီရေ။

ဂျင်ဂစ်ခန်နန့် ဘာသာရီး

ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ Tengrist တစ်ဦးဖြစ်ရေ။ ယကေလည်း သူရေ ဘာသာရီးနန့် ပတ်သက်ပနာ အလွန် အမြင်ကျယ်ရေသူ ဖြစ်ကာ အခြား ဘာသာတိမှ အတွေးအခေါ်နန့် အယူအဆတိကို လေ့လာရန် အလွန် စိတ်ပါဝင်စားမှု ပီးခရေ။ ဗုဒ္ဓဘာသာ အတွေးအခေါ်နန့် အယူအဆတိကို အလွန် စိတ်ပါဝင်စားမှု ပီးခရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် သူရေ ဗုဒ္ဓဘာသာ ရဟန်း တိ၊ ခရစ်ယာန် သာသနာပြုတိ၊ မူဆလင် ကုန်ရေတိနန့် တာအို ဘုန်းကြီးတိကို လက်ခံတွေ့ဆုံပနာ ဆွေးနွေးမှုတိ ပြုခရေ။

မဟာမိတ်တိကို စည်းရုံးခြင်း

ဂျင်ဂစ်ခန် အဆင့်ဆင့်သိမ်းပိုက်ပနာ မွန်ဂို အင်ပိုင်ယာကို တည်ဆောက်ခပုံ

အလယ်အာရှ ကုန်းပြင်မြင့်ရေ တီမူးဂျန် ငယ်စဉ် ကာလ ၁၂၀၀ ခုနှစ်လောက်တွင် လူမျိုးစုတိ၊ မဟာမိတ်အဖွဲ့တိနန့် တိစွာ အစိတ်စိတ် ကွဲပနာ တည်ပီးခရေ။ ထို လူမျိုးစုတိ၊ မဟာမိတ် အစုတိ အထဲတွင် နိုင်မန်း၊ မားကစ်၊ ယူဂါ့၊ တာတာ၊ မွန်ဂိုနန့် ကာရစ် ရို့မှာ အချင်းချင်း မသင့်မမြတ် ဖြစ်လေ့ပီးကတ်ပြီးး လူမျိုးစု အချင်းချင်း ဓားပြတိုက်မှုတိ၊ အပြန်အလှန် ကလဲ့စား ချေမှုတိနန့် ဖုံးလွှမ်းနေခရေ။

ထိုစဉ် သူဧ မိသားစုလေးဧ ခေါင်းဆောင် ဖြစ်နီရေ တီမူးဂျန်ရေ သူ့ ဖခင်ဧ သွေးရေက် ညီအစ်ကို ဖြစ်ခရေ ကာရစ် လူမျိုးစုဧ ခေါင်းဆောင် တော့ဂ်ဟရူ အား မဟာမိတ်ပြုရန် တောင်းဆိုခရေ။ ဘုတ်အူဂျင်ကို မားကစ်လူမျိုးစုမှ ဖမ်းဆီး ခေါ်ဆောင်လားရေ အခါတွင် ထို ကာရစ် လူမျိုးစုဧ မဟာမိတ်မှ အကူအညီပီးခရေ။ ကူညီရန်အတွက် တော့ဂ်ဟရူက သူဧ ကာရစ် လူမျိုးစုမှ တိုက်ပွဲဝင် လူအင်အား ၂၀၀၀၀ နန့်အတူ သူဧ ငယ်ဘဝ သူငယ်ချင်း ဂျမူကာ ကို စေလွှတ်ခရေ။ ဂျမူကာရေ နောင်အခါတွင် ဂျဒါရန် လူမျိုးစုဧ ခေါင်းဆောင် ဖြစ်လာခရေ။ တိုက်ပွဲမှာ အောင်မြင်ခပြီး တီမူးဂျန်ဧ ဇနီးကို ကယ်တင်လိုက်နိုင်ကာ မားကစ် လူမျိုးစုကို တိုက်ခိုက် အနိုင်ယူလိုက် နိုင်ရေ။ ထိုတိုက်ပွဲ နောက်ပိုင်းတွင် တီမူးဂျန်နန့် ဂျမူကာရို့မှာ သွေးရေက် ညီအစ်ကိုတိ ဖြစ်လာကတ်ရေ။

မွန်ဂို လူမျိုးစုတိဧ မဟာမိတ် အဖွဲ့ဧ ၁၂၀၀ ခုနှစ်ခန့်က အဓိက ရန်သူတိမှာ အနောက်အရပ်တွင် နိုင်မန်း၊ မြောက်အရပ်တွင် မားကစ်၊ တောင်အရပ်တွင် တန်ဂပ်နန့် အရှေ့အရပ်တွင် ဂျင် နန့် တာတာ လူမျိုးစုတိ ဖြစ်ရေ။ ၁၁၉ဝတွင် အကြံပီးတိ၊ သူဧ နောက်လိုက်တိနန့် တီမူးဂျန်ရေ အသေးစား မွန်ဂို လူမျိုးစု မဟာမိတ် အဖွဲ့လေးသာ ဖွဲ့စည်းနိုင်ခရေ။ သူဧ အုပ်ချုပ်မှု ကာလအတွင်း ရန်ဖက် လူမျိုးစုတိကို တိုက်ခိုက်ခရာတွင် တီမူးဂျန်ရေ မွန်ဂိုရို့ဧ ရိုးရာ ဓလေ့ထုံးတမ်းတိကို အတော်အတန် ချိုးဖျက်ခလီရေ။ သူရေ သူဧ ခေါင်းဆောင်မှုကို မိသားစု တစ်စုဧ ခေါင်းဆောင်ကို လိုက်နာမှု ပုံစံထက် သစ္စာပီးမှုအပေါ် အခြီခံခရေ။ တီမူးဂျန်ရေ သူဧ အမိန့်နန့် ဥပဒေကို တိတိကျကျ လိုက်နာခြင်းဖြင့် သူဧ နောက်လိုက် ပြည်သူတိနန့် စစ်ရေတိကို ချမ်းသာ ကြွယ်ဝစေရဖို့ဟု ဆိုခရေ။ သူရေ ရှေးအစဉ်အလာ လုပ်ထုံး လုပ်နည်းအရ ရန်သူကို တိုက်ခိုက် အောင်မြင်ပါက ရန်သူတိကို နှင်ထုတ်ပနာ ပစ္စည်းတိကို သိမ်းယူခြင်းကို မလုပ်ပဲ ရန်သူဧ လူမျိုးစုကို သူဧ လက်အောက်သို့ သွင်းကာ သူဧ လူမျိုးစုဟု သတ်မှတ်လိုက်ရေ။ အချို့ တိုက်ပွဲတိမှ ရပီးရေ မိဘမဲ့ ကလေးတိကို သူဧ မိခင်က မွေးစားကာ မိသားစုဝင် အဖြစ် သတ်မှတ်ရေတိလည်း ပီးခရေ။ ဒေပိုင်ဖြင့် စစ်ရှုံးပနာ သိမ်းသွင်းခံရသူတိ ကြားတွင်လည်း လေးစားမှုကို ရပီးလာပြီး အောင်မြင်ရေ တိုက်ပွဲ တစ်ပွဲစီ တိုင်းတွင် တီမူးဂျင်နန့် သူဧ မွန်ဂို မဟာမိတ်အဖွဲ့မှာလည်း ပိုပိုပနာ အင်အား ကြီးမားလာ လေတော့ရေ။

တော့ဂ်ဟရူဧသား စန်ဂမ်မှာမူ တီမူးဂျန်ဧ အောင်မြင်မှုအပေါ် မနာလိုဝန်တိုမှု ကြီးမားလာရေ။ ယပြီးနောက် သူရေ သူဧ ဖခင်နန့် ပေါင်းကာ တီမူးဂျန်ကို လုပ်ကြံရန် ကြံစည်ခလီရေ။ တော့ဂ်ဟရူမှာ တီမူးဂျန်နန့် ပူးပေါင်းပနာ တိုက်ခိုက်လျက် ပီးကေလည်း သူ့သားဖက်မှာ ပါကာ လက်တွဲ တိုက်ခိုက်ရန် ငြင်းဆန်လိုက်လေတော့ရေ။ တော့ဂ်ဟရူရို့ဧ မလေးစားမှုတိရေ သူ့သမီးနန့် တီမူးဂျန်ဧ အကြီးဆုံးသား ဂျိုချီရို့ လက်ထပ်ရန် စီစဉ်ထားရေကိုပင် ဖျက်သိမ်းရေအထိ ပြုမူလာရေ။ ထို စေ့စပ်ထားရေကို ဖျက်သိမ်းခြင်းရေ မွန်ဂို ယဉ်ကျေးမှုကိုပါ မလေးစားသပိုင် ဖြစ်ပေါ်ရေ။ အဆိုပါ ဖြစ်ရပ်ကြောင့် ကွဲထွက်နေသည့် တော့ဂ်ဟရူနန့် တီမူးဂျန်ရို့ အုပ်စုကြားတွင် စစ်ပွဲဆီသို့ ဦးတည်လာတော့ရေ။ တော့ဂ်ဟရူရေ တီမူးဂျန်အား အစကတည်းက ဆန့်ကျင်နေပြီး ဖြစ်ရေ ဂျမူကာနန့် ပူးပေါင်းရေ။ ယကေလည်း တော့ဂ်ဟရူနန့် ဂျမူကာရို့ ကြားတွင် ပဋိပက္ခ ဖြစ်ရေကြောင့် နောက်ဆုံးတွင် တီမူးဂျန်သာ အနိုင်ရလိုက်ရေ။ ဂျမူကာမှာမူ တိုက်ပွဲအတွင်းမှ ထွက်ပြေး လွတ်မြောက်လားရေ။ ထို တိုက်ပွဲဧ ရလဒ်အနိန်နန့် ကာရိတ် လူမျိုးစုမှာ လုံးဝ ပျက်သုဉ်းခြင်းသို့ရောက်ပီးခရေ။

ဂျင်ဂစ်ခန် (ခရစ် ၁၁၆၂-၁၂၂၇)

ဂျင်ဂစ်ခန်ကို ဗိုက်ကာအိုင်ကြီးဧ အရှေ့တောင်ဘက်၊ အိုနွန်မြစ်ပေါ်ပီး၊ ဒယ်လီဂန်၊ ဗူလဒွတ်အရပ်တွင် ဖွားမြင်ခရေ။ သူ့ဘခင်မှာ တရုတ်နိုင်ငံတံတိုင်းကြီးနန့် အမူးမြစ်အကြားပီး အတော်ကျယ်ဝန်းရေဒေသကို အုပ်ချုပ်ရေ မွန်ဂိုအကြီးအကဲတစ်ဦးဖြစ်ပနာ ဖခင်သေဆုံးရေအခါ ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ အသက် ၁၃ နှစ်အရွယ် လူမမယ်ဘဝနန့် ကျန်ရစ်ဧ။ ထိုစဉ်က သူ့ကို တပ်မျူဂျင်ဟူပနာ ခေါ်ခကတ်ရေ။ သူရေ ယင်းပိုင်နုနယ်ပျိုမျစ်ရေ အရွယ်မှာပင် အခြား မွန်ဂိုလူမျိုးစုတိကို တိုက်ခိုက် အောင်မြင်ပြီးနောက် တန်းဂွတ်ဒေသကို အောင်မြင်ခဧ။ ၁၂ဝ၆ ခုနှစ်တွင် ဝီးဂူးဝါးရို့ဧ တိုင်းပြည်ကို အလွယ်တကူအောင်မြင်ပနာ မိမိအောင်ပွဲရခရေရို့ကို ထင်ရှားစိမ့်ရေငှာ၊ ဂျင်ဂစ်ခန် ဆိုရေနာမည်ကို ခံယူခလီရေ။ ထိုနာမည်ဖြင့်ပင် ကမ္ဘာ့သမိုင်း၌ ထင်ရှားပေတော့ရေ။ ယင်းပိုင်ခါတွင် သူဧ အသက်မှာ ၄၈ နှစ် ပီးချေပြီ။

ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ ပထမဦးစွာ မွန်ဂိုဟူသမျှကို တစ်စည်းတစ်လုံးတည်း ညီညွတ်အောင် ထပ်မံဆောင်ရွက်ဧ။ သဘော ကွဲလွဲလျက်ပီးရေ ခေါင်းဆောင်တိကို သိမ်းသွင်းရေ။ အချို့ကို သုတ်သင် သျှင်းလင်းပစ်လီရေ။ ထိုနောက် မွန်ဂို နယ်နိမိတ်ကို ကျော်လွန်ကာ နယ်ပယ်ချဲ့ရာတွင် ၁၂ဝ၉ ခုနှစ်၌ တရုတ်နိုင်ငံတံတိုင်းကြီးကို ဖြတ်ကျော်ပနာ မြောက်ပိုင်းသို့ ဝင် ရောက်တိုက်ခိုက်ရေ။ ထိုအရပ်ပီး တားတားလူမျိုးရို့ကို လက်အောက်သို့ သိမ်းသွင်းခပြီးနောက် ယခင်က ယင်ကင်း၊ ဂု ပီကင်းမြို့တော်တွင် အတန်ကြာ အုပ်ချုပ်နေခရေ။ ထိုမှ ၅ နှစ်အကြာတွင် ကိုရီးယားသို့ လားရောက်တိုက်ခိုက်ခရေ။ ထိုနောက် အေရယ်ပင်လယ်ဧ တောင်ဘက်ပီး ခွာရစ်ဇံနိုင်ငံမှ ရှားဘုရင်ရေ မွန်ဂိုသူပုန်ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးကို လက်ခံ ချီးမြေ|ာက်ခသည့်အတွက် ဂျင်ဂစ်ခန် လားရောက်တိုက်ခိုက်ကာ ရှားဘုရင်နန့်တကွ သူပုန်ခေါင်းဆောင်ကို လက်ရဖမ်းဆီးမိဧ။ ယကေလည်းလည်း ရှားဘုရင်အား အမျက်မထားဘဲ သဘောထား ကြီးကြီးနန့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ကာ နိုင်ငံအချင်းချင်း ကူးသန်းရောင်း ဝယ်ရန် စာချုပ်ကိုပင် ချုပ်ဆိုခဧ။ ရှားဘုရင်ကမူ၊ စာချုပ်ကို ဖောက်ဖျက်ကာ မွန်ဂိုကုန်ရေတိကို သတ်ဖြတ်ဧ။ ထိုကိစ္စ အတွက် သံတမန်တိ စေလွှတ်ခရာတွင် ရှားဘုရင်က သံ တမန်တိကို မလေးမခန့်ပြုရုံမက တစ်ဦးကို ခေါင်းဖြတ်ပနာပင် သတ်ခလီရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ စစ်ရေ ၇ဝဝÝဝဝဝ ဖြင့် လားရောက် တိုက်ခိုက်ရေ။ မွန်ဂိုတပ်တိ ဧ ဒဏ်ကို ခိုင်မာရေခံတပ်ကြီးတိပင် မခံနိုင်ချေ။ ရှား ဘုရင်မှာလည်း ခွာရစ်ဇံနိုင်ငံမှ လက်လွတ်ထွက်ပြေး တိမ်း ရှောင်ခရရေ။ ဗူခါးရားနန့် ဆမားကန်းမြို့ ၂ မြို့မှာလည်း စစ်ဒဏ်ကြောင့် ကြေမွလားလေတော့ရေ။

ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ ခွာရစ်ဇံနိုင်ငံတွင်ပီးစဉ် ရုရှနိုင်ငံပီးနိုင်ငံ အသီးသီးသို့ သံတမန်တိကို လက်ဆောင်ပဏ္ဏာတိဖြင့် မိတ် ဖွဲ့ရန် စေလွှတ်ခရေ။ သို့ရာတွင် ထိုနိုင်ငံတိရေ မွန်ဂို လူမျိုးဟူပနာ ကြားပင်မကြားဘူးသည့်ပြင် မိမိရို့နိုင်ငံတိရာ ကြီးကျယ်ခမ်းနားရေဟု အထင်ကြီးနေခသဖြင့် မွန်ဂိုသံတမန် ရို့အား မချေမငံ ပြုကျင့်ဧ။ အချို့နိုင်ငံတိကမူ သတ်ဖြတ် ပစ်ဧ။ ယင်းပိုင်ခါ၌ မွန်ဂိုရို့ဧ အစွမ်းကိုပြရန်အလို့ငှာ အနောက်ဘက်သို့ အလုံးအရင်းနန့် ချီတက်လျက် နိုင်ငံပေါင်း တိစွာကို မှုန့်မှုန့်ညက်ညက် ချေမှုန်းလိုက်လီရေ။ ထိုနောက် တွင်မှ ယင်းနိုင်ငံတိရေ အညံ့ခံပနာ သံတမန်တိ၊ လက်ဆောင် ပဏ္ဏာတိဖြင့် လာရောက်ကာ သစ္စာခံကြလေ ရေ။

ဒေပိုင် ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ တပ်မတော်ကြီးမှာ ရုရှနိုင်ငံတိကို နှိမ်နင်းပြီးစတွင် ယခင် ရှားဘုရင်ဧသား၊ ဂျလားလွတ်ဒင်က မွန်ဂိုစစ်ရေရို့အား လာရောက်ထိပါးပြန်ရေ။ မွန်ဂိုရို့က ယှဉ်ပြိုင် တိုက်ခိုက်ရေတွင် ဂျလားလွတ်ဒင်မှာ မခံမရပ် နိုင်ဘဲ တောင်ဘက်သို့ ဆုတ်ခွာပြေးရလေဧ။ မွန်ဂိုရို့လည်း ထက်ကြပ်မကွာ လိုက်လံတိုက်ခိုက်ရာတွင် အိန္ဒုမြစ်ကမ်း၌ ရန်သူရို့ တပ်လုံးပြုတ်ပနာ ဂျလားလွတ်ဒင်တစ်ဦးတည်းသာ ဒေလီမြို့သို့ ထွက်ပြေးပုန်းအောင်းနေရလီရေ။ ဒေပိုင်ဖြင့် ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ တပ်မတော်ရေ အနောက်ဘက်တစ်ခွင်တွင် အရှုံးမပီး၊ စစ်ပွဲတိကို အောင်နိုင်ပြီးရေအခါ ကယ်ရကိုးရမ်း နေပြည်သို့ ပြန်လီရေ။ နေပြည်တော်သို့ရောက်ပနာ အသက်ပင် ၆ဝ ကျော်ပြီ ဖြစ်ကေလည်း တရုတ်ပြည် အနောက်မြောက် ပိုင်းသို့ ချီတက်တိုက်ခိုက်ကာ အောင်ပွဲခံလိုက်သေးရေ။

ဒေပိုင် မရပ်မနား အောင်ပွဲ အဆက်ဆက်ခံခပြီးနောက် ၁၂၂၇-ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် ရုတ်တရက် နာမကျန်းဖြစ်ပနာ ဂျင်ဂစ်ခန် ကွယ်လွန်လေတော့ရေ။ သူစည်းရုံးခရေ နိုင်ငံတော်ကြီးမှာ အရှေ့ဘက်ပင်လယ်ဝါမှ အနောက်ဘက် ပင်လယ်နက်အထိ ကျယ်ပြန့်လီရေ။ ဒေမျှ ကျယ်ဝန်းရေနိုင်ငံတော်ကြီးကို ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် အကြီးမားဆုံး အဆောက်အအုံတစ်ခု ဖြစ်ခ ရေဟု မှတ်တမ်းတင်နိုင်တော့ရေ။ ဂျင်ဂစ်ခန် ကွယ်လွန်သည့်နောက် သူ့နာမည်နန့် တည်ဆောက်ခရေ နိုင်ငံတော် ကြီးမှာ အာရှတိုက်သားရို့ ဂုဏ်ယူရစ်ရန် ကျန်ခလီရေ။ ဂုခေတ် အီရန်နိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယအနောက်မြောက်ပိုင်းနန့် ရုရှ နိုင်ငံဧတစ်စိတ်တစ်ဒေသ၊ တရုတ်နိုင်ငံမြောက်ပိုင်း မွန်ဂိုလီးယားနယ်မြေတိ အပါအဝင်ဖြစ်ရေ အာရှတစ်ခွင်ရေ ဂျင်ဂစ်ခန်မင်းကြီးဧ ဩဇာပျံ့နှံ့ရာ ဖြစ်ခလီရေ။ သူရေ မြင်းကုန်းနှီးပေါ်မှနေပနာ ဓားလွတ်ဖြင့် နိုင်ငံထူထောင်ခသူ ဖြစ်ရေ။ သူ့အတွက် အားထားရဆုံး ရဲမက်ရို့ကား နာမည်ကျော် မွန်ဂိုမြင်းစီးသူရဲတိ ဖြစ်လီရေ။ ဂျင်ဂစ်ခန်ရေ သက်တမ်းတစ်လျှောက် စစ်မက်ဖြင့်သာ ရင်းနှီးခရကား စစ်ရီးစစ်ရာတွင် ကျွမ်းကျင်လီရေ။ သူဧတပ်မတော်ကြီးမှာ စည်းကမ်းကောင်းပနာ ဖွဲ့စည်းပုံစနစ် ကျနသဖြင့် အထူးချီးကျူးဖွယ် ဖြစ်ရေ။

မိမိအောင်မြင်ခရေ နိုင်ငံတိမှ ကျွမ်းကျင်သူတိစွာကို မိမိထံတွင် အမှုထမ်းစေခြင်းဖြင့် စစ်ပညာတိ ဖွံ့ဖြိုးစေကာ စစ်အောင်နိုင်ရီးအတွက် အကူအပံ့တိစွာ ရခရေ။ သူကိုယ်တိုင် ပညာခေါင်းပါးခကေလည်း ပညာရီးကို အားပီးသူ ဖြစ်ရေ။ ဂျင်ဂစ်ခန်မင်းကြီးရေ ကြမ်းတမ်းရေ စစ်သားကြီးတစ်ဦးဖြစ်ကေလည်း နိုင်ငံတစ်ဝန်းလုံးက လက်ခံယုံကြည်ကတ်ရေ အယူဝါဒအသီးသီးကို လေးစားရေ။ ကိုးကွယ်ဆည်းကပ်ခွင့်နန့်ဆိုင်ရေ အခွင့်အရီးတိကိုလည်းပီးခရေ။

သူကွယ်လွန်ရေအခါ မွန်ဂိုလူမျိုးရို့တွင် နိုင်ငံခြား ယဉ်ကျေးမှုအစုစုကို လက်ခံသိမ်းသွင်းပြီးကေ ယဉ်ကျေးစွာ တိုးတက်ကြီးပွားရီးအတွက်၌လည်း အခြီတည်မိခြင်း ဖြစ်လီရေ။ သူဧ လက်ငုတ်လက်ရင်းဖြစ်ရေ နိုင်ငံတော်ကြီးကို သားတော် ၃ ဦးက ခွဲခြမ်းပနာ တာဝန်ယူ အုပ်ချုပ်ကတ်ရေ။ ကွယ်လွန်ခါနီးတွင် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်းကိုပါ သိမ်းယူရန် သူ့အား ဆက်ခံမည့်သူတိကို မှာကြားခသိမ်းရေ။

ဂျင်ဂစ်ခန်ဧ နိုင်ငံတော်ကြီးကို အအောင်မြင်ဆုံး ပြန်လည်အုပ်ချုပ်နိုင်သူကား သူဧမြေး ကူဗလိုင်ခန်မင်းကြီးပေတည်း။