Wp/rki/ဂူဂလီရယ်မို မာကိုနီ

ဂူဂလီရယ်မို မာကိုနီ Guglielmo Marconi
ဂူဂလီရယ်မို မာကိုနီ
မွီးသက္ကရာဇ်	၁၈၇၄-ခုနှစ် ဘိုလော့ဂ်နာမြို့
ကွယ်လွန်	၁၉၃၇-ခုနှစ် ရောမမြို့
နိုင်ငံလူမျိုး	အီတလီနိုင်ငံ
အလုပ်အကိုင်	တီထွင်သူ
ကျော်ကြားမှုအရင်းခံ	ကြိုးမဲ့ကြေးနန်းစက်

ကြိုးမဲ့ကြေးနန်းစက်ကို သရုပ်ပြနေရေ ဂူဂလီရယ်မို မာကိုနီ

ရေဒီယိုကိုတည်ထွင်သူ ဂူဂလီရယ်မို မာကိုနီ (Guglielmo Marconi) အား ချမ်းသာရေမိဘနှစ်ပါးမှ အီတလီနိုင်ငံ၊ ဘိုလော့ဂ်နာမြို့တွင် ၁၈၇၄ခုနှစ်က ဖွားမြင်ရေ။ ဂူလျဲမိုး မာကိုနီရေ ကြိုးမဲကြေးနန်း (ဝိုင်ယာလက်) စက်ကို ၁၈၉၅-ခုနှစ်တွင် စတင်တီထွင်နိုင်ခရေ အီတလီနိုင်ငံသား ကမ္ဘာကျော် ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးပင် ဖြစ်ရေ။ ပထမတွင် သူရေ မိမိဧ ဝိုင်ယာလက်သတင်းပို့ သတင်းဖမ်းစက်ရို့ဖြင့် ခရီးတိုတိသို့သာ အချက်ပြသတင်း ပို့နိုင်ခရေ။ ထိုမှ တစ်စထက်တစ်စ ဆက်လက်ကြိုးစားခြင်းဖြင့် ခရီးဝီးသို့လည်း သတင်းပို့နိုင်ရဖို့ဟု ယုံကြည်ထားသူ ဖြစ်ဧ။ အတိကမူ မိုင်ပေါင်းရာထောင်ဝီးရေ သတင်းပို့ပနာ ရနိုင်မည်မဟုတ်ဟု ယူဆထားကတ်ရေ။ သို့ရာတွင် မာကိုနီရေ ၁၉ဝ၁ ခုနှစ်၌ မိုင်ပေါင်း ၂ဝဝဝ မျှကျယ်ပြန့်ရေ အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာ ကြီးကို ကျော်ဖြတ်ကာ အင်္ဂလန်နိုင်ငံမှနေပနာ မြောက်အမေရိကတိုက် နျူးဖောင်းလန်းကျွန်းသို့ ဦးစွာပထမ အောင် မြင်စွာ အချက်ပြသတင်းပို့နိုင်ခြင်းဖြင့် တစ်ကမ္ဘာလုံးအား အံ့ဩလားစေခလီရေ။

ဒေပိုင် ဝိုင်ယာလက်ကို လက်တွေ့အနိန်နန့် အထမြောက် အောင် ကြံစည်တီထွင်နိုင်ခြင်းအတွက် မာကိုနီအား ချီးကျူးဂုဏ်ပြု ထိုက်ကေလည်း၊ မာကိုနီ၌ အဓိကအနိန်နန့် လက်ဦးဆရာကြီး ၃ ဦးပီးလီရေ။ ၁၈၇၃ ခုနှစ်တွင် ဂျိမ်းကလပ် မက္ကဆွဲက လျှပ်စစ် လှိုင်းတိ အကြောင်းကို လည်းကောင်း၊ ဂျော့ဖရန်စစ် ဖစ်ဇဂျရယ်က ၁၈၈၃ ခုနှစ်တွင် လျှပ်စစ်သံလိုက်လှိုင်းတိ လွှင့်နိုင်ပုံကို လည်းကောင်း၊ ဟိုင်းနရစ် ရုဒေါ့ဟက်ဇက ၁၈၈၇ ခုနှစ်တွင်ထိုလှိုင်းတိဧ ပမာဏနန့်အနေအထားရို့ကို လည်းကောင်း အသီး အသီးပြဆိုခကတ်ရေ။ မာကိုနီရေ ထိုသိပ္ပံပညာသျှင်ကြီး တိဧတွေ့ပီးချက်နန့် ယူဆချက်တိကို ရှေးဦးစွာ ဝါသနာအလျောက် လေ့လာဆည်းပူးခရေ။ ထိုနောက် ပါမောက္ခ ရီဂီဧ လျှပ်စစ်သံလိုက်လှိုင်းနန့် သက်ဆိုင်ရေ စမ်းသပ်ချက်တိကို ထပ်ပနာ လေ့လာပြီးကေ မဆုတ်မနစ်ရေ လုံ့လဖြင့် မိမိဖာသာ လေ့လာစမ်းသပ်ရာမှာ ၁၈၉၅ ခုနှစ်၌ ဝိုင်ယာလက်ဖြင့် အချက်ပြသတင်းပို့နိုင်သည့်စက်ကို အောင်မြင်စွာ စတင်တီထွင်နိုင်ခလီရေ။ ၁၈၉၆ ခုနှစ်တွင် သူရေ အင်္ဂလန်နိုင်ငံသို့လားပနာ သူဧနည်းကို မှတ်ပုံတင်ရန်ကြိုးစားရာ မကြာမီပင် မှတ်ပုံတင်ခွင့် ရရေ။ ထိုနောက် ၁၈၉၇ ခုနှစ်၌ ပထမဆုံးဝိုင်ယာလက် ကုမ္ပဏီတစ်ခုကို တည်ထောင်လီရေ။ မာကိုနီရေ အီတလီနိုင်ငံ ဗလုံးညား မြို့သားဖြစ်ပနာ ၁၈၇၄ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၅ ရက်နိတွင် မွေးဖွားရေ။ ဖခင်မှာအီတာလျံ လူမျိုးဖြစ်ပနာ မိခင်မှာ အိုင်ယာလန်သူဖြစ်ရေ။ မာကိုနီး ရေ အသားလတ်ပနာ မျက်လုံးပြာပြီးကေ၊ အရပ်ထောင်ထောင် မောင်းမောင်းနန့် လူချောလူခန့် တစ်ယောက်ဖြစ်ရေ။ လူပုံပန်း မှာ အင်္ဂလိပ်နန့်တူပနာ ဟန်အမူအရာမှာ အီတာလျံ ဆန်ရေ။ အီတာလျံနန့် အင်္ဂလိပ်ကျောင်းနှစ်မျိုးစလုံးတွင် ပညာသင်ကြားခပနာ ငယ်ရွယ်စဉ်ကပင် သိပ္ပံပညာရပ်တိကို ဝါသနာကြီးစွာနန့် ဆည်းပူး လေ့လာခလီရေ။

ပထမတွင် မာကိုနီရေ သူအောင်မြင်စွာ စတင်တီထွင် ခသည့် ဝိုင်ယာလက်စက်ဖြင့် ခရီးတစ်မိုင်ကျော်ကျော် အထိကိုသာ သတင်းပီးပို့နိုင်ခရေ။ ယကေလည်းလည်း တစ်ဆင့်ပြီးတစ်ဆင့်မနေမနား ဆက်လက်ကြိုးစားလာရာ ခရီးဝီးရေထက်ဝီးသည့်နီရာသို့ သတင်း ပီးပို့နိုင်လီရေ။ ၁၈၉၉ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၈ ရက်နိတွင် ဝိုင်ယာလက်စက်ဧ အဖိုးတန်ပုံကို ပထမဆုံးအကြိမ် အသုံးချ ပြခလီရေ။ ထိုနေ့တွင် အင်္ဂလန်ကမ်းခြီမှ လေမုန်တိုင်းဒဏ်ကြောင့် အိဂွတ် ဒဝင်းဆင်း နာမည်ပီး မီးပြသင်္ဘောရေ ပင်လယ် ထဲသို့လွင့်စဉ်ပနာ ပျက်စီးလားလီရေ။ သို့ရာတွင် သင်္ဘောပေါ်၌ တပ်ဆင်ထားရေ မာကိုနီဧ ဝိုင်ယာလက်စက်ဖြင့် အနီးအနားပီး သင်္ဘောတိသို့ အချိန်မှီ အချက်ပြ ဆက်သွယ်နိုင်ခရေကြောင့်အသက်ပေါင်းတိစွာ ချမ်းသာရာ ရပီးခလီရေ။ ထိုမှတစ်ဆင့် တက်လှမ်းကြိုးစားရာမှ အထက်တွင်ဖော်ပြခသည့်အတိုင်း ၁၉ဝ၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၂ ရက်နိ၌ အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာကိုပင် ကျော်ဖြတ်ပနာ သတင်းပို့နိုင်သည့်အထိ စွမ်းဆောင်နိုင်ခလီရေ။

ဝိုင်ယာလက်ဖြင့် အချက်ပြသတင်းပီးပို့နိုင်ခြင်းရေ နေ့အချိန်ထက် ညဉ့်အချိန်၌ ပိုပြီးကေဝီးလံစွာ ရောက်ပီးနိုင်ကြောင်းကို မာကိုနီရေ နောက်တစ်နှစ်တွင် တွေ့ပီးပြန်လီရေ။ အမေရိကန်ပြည် ထောင်စုသို့လားရေ ဖိုလဒဲလဖီးယား နာမည်ပီး သင်္ဘောပေါ်တွင် မိုင်ပေါင်း ၂၁၉၉ မိုင်ဝီးကွာရေနီရာမှ ပီးပို့လိုက်ရေ အချက်ပြကြေးနန်းကို မာကိုနီ ရပီးနိုင်ခလီရေ။ ၁၉၁ဝ ပြည့် နှစ်သို့ ရောက်ရေအခါ အိုင်ယာလန်ကျွန်း၊ ကလစ်ဒင်းမြို့မှ တောင်အမေရိကတိုက်၊ အာဂျင်တီးနားနိုင်ငံ၊ ဗွေ့နိုဆိုင်းရက်မြို့သို့ လည်းကောင်း၊ ၁၉၁၈ ခုနှစ်တွင် အင်္ဂလန်နိုင်ငံမှ ဩစတြေးလီးယား တိုက်သို့ လည်းကောင်း ဝိုင်ယာလက်သတင်းတိကို ပို့နိုင်လာရေ။

၁၉ဝ၄ ခုနှစ် စောစောပိုင်းလောက်တွင် မာကိုနီရေ ပင်လယ်ကူး သင်္ဘောကြီး တစ်စင်းပေါ်တွင် သတင်းဖြန့်ချိရီးဌာန တစ်ခု တည်ထောင်ဖွင့်လှစ်ခရာမှအစ ဂုအခါ ကမ်းခြီမှ မိုင် ထောင်ပေါင်းတိစွာဝီးရေ ပင်လယ်ကူးသင်္ဘောကြီးတိ၌ ဝိုင်ယာ လက်ဖြင့်ရပီးရေ ကမ္ဘာ့သတင်းအရပ်ရပ်ကို ပုံနှိပ်ထုတ်ဝီသည့် နေ့စဉ်သတင်းစာတိ ပေါ်ပေါက်လာလီရေ။ ၁၉ဝ၇ ခုနှစ်သို့ရောက်ရေအခါ ပင်လယ်ခရီးလား ရိုက်ကြားနိုင်ရေ ဝိုင်ယာလက်ကြေးနန်းတိ ပေါ်ပေါက်လာခရေ။ ထိုအချိန်မှစပနာ စစ်သင်္ဘောတိပေါ်တွင်သာမက ခရီးရေတင် သင်္ဘောကြီးပေါ်တွင်လည်း ဝိုင်ယာလက်စက်တိ တပ်ဆင်ထားရန် အစိုးရတိုင်းက ဥပဒေပြုခလီရေ။

မာကိုနီရေ ထိုမျှနန့် အားမရသေးဘဲ တိုးတက်ကြံ စည်ပြန်ရာ ၁၉၂၂ ခုနှစ်တွင် ဝိုင်ယာလက်လှိုင်းတိကို အရပ် လေးမျက်နှာသို့ ပျံ့လွင့်စေမည့်အစား အလိုပီးသည့် အရပ်မျက်နှာတစ်ဖက်တည်းသို့ လွှင့်ပီးနိုင်သည့် နည်းကို တွေ့ပီးပြန်ရေ။ ဒေနည်းကို အတန်းလိုက် လှိုင်းလွှင့်နည်းဟုခေါ်ပနာ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်ပီး ဝိုင်ယာလက် အချက်ပြသတင်းပို့ရီး လုပ်ငန်းတွင် ဂုအခါ ဒေနည်းကိုပင် အဓိက အသုံးချလျက်ပီး ကတ်ရေ။ ဒေနည်းကို အခြီခံပြုပနာ နှင်းတောထဲ၌ မိနေရေ သင်္ဘောတိအား လမ်းပြပီး နိုင်သည့် နည်းကိုလည် မာကိုနီရေ တီထွင်ခလီရေ။

ဝိုင်ယာလက်ဖြင့် အချက်ပြ သတင်းပို့သည့် နည်းမှာ အချက်ပြ ကြေးနန်းရိုက်နည်းတစ်မျိုးပင်ဖြစ်ရာ ဆာအမ် ဗရိုဖလင်းမင်း တီထွင်ရေ ပလာပြွန်တစ်မျိုးကြောင့် နောင်ကေစကားပြော ကြေးနန်းပိုင် ဝိုင်ယာလက်ဖြင့် စကားပြောနိုင်သည့်အဆင့်သို့ တိုးတက်လာပြန်ရေ။ ထိုမှတစ်ဆင့် ဂုအခါ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်၌ နားရေတဆင်နေကြ ရေ ရေဒီယိုတိ ပေါက်ဖွားလာခြင်းပင် ဖြစ်ရေ။ မာကိုနီရေ အချက်ပြ ဝိုင်ယာလက် အတွက်သာမက စကားပြော ဝိုင်ယာလက်အတွက်လည်း တိုးတက်အသုံးချနိုင်သည့် နည်းအမျိုးမျိုးကို ကြံစည်တီထွင်ပီးခသိမ်းပနာ ၁၉ဝ၉ ခုနှစ်တွင် ရူပဗေဒဆိုင်ရာ နိုဘယ်လ်ဆုကြီးဖြင့်ချီးမြှောက်ခြင်းခံခရလီရေ။

ထိုနှစ်မှာပင် အီတလီဘုရင်ကြီးက သူ့အား အထက်လွှတ်တော် အမတ်အဖြစ် ခန့်အပ်ခပြန်ရေ။ ၁၉၁၂ ခုနှစ်တွင် မာကိုနီရေ မော်တော်ကားတိုက်မိပနာ မျက်စိတစ်ဖက် ချွတ်ယွင်းလားရေ။ ယကေလည်း သူရေရွက်လှေစီး ခြင်း၊ အမဲလိုက်ခြင်း၊ မော်တော်ကားမောင်းခြင်း၊ စက်ဘီးစီးခြင်း စရေ မိမိဝါသနာပါသည့် အလုပ်တိကိုမူ လက်မလွှတ်ခပေ။ ပထမကမ္ဘာစစ်ကြီးအတွင်းက သူရေ အီတာလျံ ကုန်းတပ်ရေတပ်ရို့တွင် ပါဝင်အမှုထမ်းရွက်ခပနာ ၁၉၁၉ ခုနှစ်တွင် ပါရစ်မြို့၌ ကျင်းပရေ ငြိမ်းချမ်းရီး ကွန်ဖရင့်သို့ အီတလီနိုင်ငံဧ ကိုယ်စားလှယ်တော်အဖြစ်ဖြင့် တက်ရောက်ခဧ။ ၁၉၂၉ ခုနှစ်၌ မားကွစ်ဘွဲ့ဖြင့် ချီးမြှင့်ခြင်းခံရပြန်လီရေ။

ကမ္ဘာ့အံ့ဖွယ်တစ်ရပ်အနေနန့်သာမက တစ်ကမ္ဘာ လုံးအကျိုးပီးရီးအတွက် အမျိုးမျိုးအသုံးချနိုင်ရေ ဝိုင်ယာလက်စက်ကို တီထွင်ပီးခသည့် ဒေကမ္ဘာကျော် သိပ္ပံကဝိကြီးရေ ၁၉၃၇ ခုနှစ်၌ ကွယ်လွန်လီရေ။ လူချမ်းသာရို့ ထုံးစံအတိုင်း သားဖြစ်သူကို အိမ်၌ပင် ဆရာပင့်ပနာ ပညာသင်ကြားစီရေ။ အသက် ၂ဝအရွယ် ၁၈၉၄ရောက်ကေ ယခင်နှစ်အတန်ကြာက ဟိန်းရစ်ဟော့ဇ်ဆိုသူဧ စမ်းသပ်ချက်တိကို ဖတ်ရှုမိခရာမှ အလင်းဧအမြန်နှုံးအတိုင်း လေထုထဲပီး လျှပ်စစ်သံလိုက်လှိုင်းတိ ပျံနှံနိုင်ကြောင်းကို သိပီးခရရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့်ပင် ဝိုင်ယာကြိုးမပါဘဲ တစ်နီရာမှ အဝီးတစ်နီရာသို့ သင်္ကေတစနစ်ဖြင့် အကြောင်းအချက်တိ ပီးပို့နိုင်တော့မည်ဟု စိတ်ကူးရလာပြီး စမ်းသပ်တီထွင်ရန် ကြိုးပမ်းလာရေ။

တစ်နှစ်ခန့်အကြာ ၁၈၉၅တွင် မာကိုနီအနိန်နန့် လက်တွေ့အသုံးပြုနိုင်သည့် ကြိုးမဲ့ကြေးနန်းစနစ်ကို အကောင်အထည် ဖော်နိုင်ပြီဖြစ်ကာ ၁၈၉၆တွင် အင်္ဂလန်၌ လက်တွေ့ပြနိုင်သဖြင့် မူပိုင်ခွင့်အား အတိက အသိအမှတ်ပြုခရရေ။ ထိုမှ ကိုယ်ပိုင် ကုမ္ပဏီကို တည်ထောင်ကာ ၁၈၉၈တွင် သူဧ မာကိုနီဂရမ်အား ထုတ်လွှင့်ခရေ။ နောက်တစ်နှစ်တွင် အင်္ဂလိပ်ရေလက်ကြားကို ဖြတ်ကျော်ကာ သတင်းပို့ရေ။ ၁၉၀ဝပြည့်နှစ်တွင် တရားဝင်မူပိုင်ခွင့်ရရေ။ ၁၉၀၁တွင် အတ္တလန်တစ် သမုဒ္ဒရာအား ဖြတ်ကျော်ကာ အင်္ဂလန်မှ နယူးပါင်လင်သို့ သတင်းပို့ရေ။ ၁၉၀၉ခုနှစ်တွင် အက်စ်အက်စ်ရီပါပလီကန် သင်္ဘောနှစ်မြုပ်ရာ ရေဒီယိုဖြင့် သတင်းပီးပို့နိုင်သည့်အကျိုးကြောင့် လူခြောက်ယောက်သာ သေဆုံးခရပြီး ကျန်သူတိကို ကယ်တင်နိုင်ခရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ထိုနှစ်အတွက် နိုဘယ်ဆု ချီးမြှင့်ခံရသူတိစာရင်းတွင် ပါဝင်ခရေ။

နောက်တစ်နှစ်အကြာတွင် မိုင်ပေါင်း ခြောက်ရေင်းကျော်ကွာဝီးသည့် အိုင်ယာလန် မှ အာဂျင်တီးနားသို့ အောင်မြင်စွာ သတင်းတိပီးပို့နိုင်ခရေ။ အစပိုင်းတွင် မော့စ်ကုဒ် ခေါ် လျှို့ဝှက်သင်္ကေတတိ အသုံးပြုကာ သတင်းတိပီးပို့ခခြင်း ဖြစ်ကေလည်း ၁၉၀၆အရောက်တွင် အသံဖြင့် သတင်းပီးပို့ခြင်းကို စတင်နိုင်ခရေ။ ယင်းပိုင် အသံလွှင့်ခြင်းကို စီးပွားဖြစ်အနိန်နန့် ထုတ်လွှင့်ရေကို ၁၉၂ဝကျော်တွင် စတင်ရေ။

အောင်မြင်မှုကြောင့် မူပိုင်ခွင့်အတွက် တရားရုံးတက်ငြင်းခုံကြကေလည်း ၁၉၁၄တွင် မာကိုနီသာ ဦးစွာတီထွင်သူ ဟုဆုံးဖြတ်ပီးသဖြင့် နောင်တွင် ငြင်းခုံရခြင်း မပီးတော့ပေ။ ဘဝနောက်ပိုင်းကာလတိအတွင် လှိုင်းတိုနန့် မိုက်ခရိုလှိုင်းတိဧ အရီးပါပုံတိကို သုသေတနပြုခရေ။ ၁၉၃၇ခုနှစ်တွင် မာကိုနီတစ်ယောက် ရောမမြို့၌ ကွယ်လွန်ခရေ။