Wp/rki/ခရိုမီတာနာရီ
ခရိုနိုမီတာဆိုရေမှာ ရေကြောင်းခရီး လားလာရေ ယာဉ်တိတွင် တပ်ဆင်လိဟိရေ အလွန်တိကျ မှန်ကန်သည့် နာရီမျိုး ဖြစ်ရေ။ ၁၇၆၀ ပြည့်နှစ်တွင် ဂျွန်ဟာရီဆင် ဆိုသူက စတင်တီထွင်ခရေ။ သင်္ဘောသားတိရေ မိမိရို့ရောက်ဟိရာဒေသဧ လောင်ဂျီတွဒ်မျဉ်းကို တိကျစွာ ရှာဖွေတွက်ချက် ယူနိုင်စွမ်းဟိစေရေ။[1] ခရိုမီတာဟူရေ ဝေါဟာရမှာ ဂရိဘာသာစကားမှ ဆင်းသက်လာရေ ဝေါဟာရဖြစ်ဧ။ အချိန်ကို တိုင်းတာသည့် ကိရိယာဟု အဓိပ္ပာယ်ရရေ။ ဥရောပတိုက်၌ အချိန်တိကျ မှန်ကန်စွာပြသည့် နာရီ အကောင်းစားမျိုးကို ခရိုမီတာ ဟု ဂနိတိုင် ခေါ်ဝေါ်နီကတ်ပေရေ။ ယေဘူယျအားဖြင့်ကား တိုင်ကပ်နာရီ၊ စားပွဲတင်နာရီ၊ လက်ပတ်နာရီဟူသမျှရေ ခရိုမီတာပင် ဖြစ်ရေ။ အချိန်ကို တိုင်းတာရေ ရှေးခေတ် ပေါ် နီနာရီ၊ ရေနာရီ၊ သဲနာရီဟူသမျှကိုလည်း ခရိုမီတာ ဟူ၍ပင် ခေါ်နိုင်ရေ။ နီမှကျရေအရိပ်ဖြင့် အချိန်ကို တိုင်း တာကေ နီနာရီဟု ခေါ်ရေ။ ရေနာရီမှာ ရှေးမြန်မာတို့ဧ ခေတ်သုံးနာရီ ဖြစ်ရေ။ ကြေးဖလားမြုပ်၍ နစ်ရေအချိန်ကို နာရီအမှတ်အသားနန့် ပိုင်းခြား သတ်မှတ်ရေ။ သဲနာရီမှာ အလွန်ခါးသိမ်ရေ ဖန် ပုလင်းထဲ၌ သဲထည့်၍၊ ဖန်ပုလင်း အထက်ပိုင်းမှ အောက်ပိုင်းသို့ သဲတိ တစ်မှုန့်မကျန် ကျဆင်း လားရေအချိန်ကို အမှတ်အသားပြုရေနာရီ ဖြစ်ရေ။ပင်လယ်ကူးသင်္ဘောတိ သမုဒ္ဒရာ၌ခရီးလားစဉ်၊ မိမိရို့ရောက်ဟိဆဲနီရာ လောင်ဂျီတွဒ်ကိုရှာရန် အသုံးပြုရေ ရေကြောင်းသုံးနာရီမျိုးကိုလည်း ခရိုမီတာဟု ခေါ်ရေ။ ရေကြောင်းလားလာရီးတွင် ရောက်ဟိနီရေ လောင်ဂျီ တွဒ်ကို သိရန်မှာ လွန်စွာအရီးကြီးရေ။ အဆိုပါ လောင်ဂျီ တွဒ်ကို သိဟိနိုင်ရန် ရောက်နီရေအရပ်ဟိ အချိန်နာရီနန့် ဂရင်းနစ်စံချိန်တို့ကို နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ခြင်းဖြင့် တွက်ချက်ရနိုင်ဖွယ်ဟိကြောင်း ရေနယေးဂျင်မာဖရီးယပ်ဆိုသူ ဒပ်ချ်လူမျိုး နက္ခတ်ဆရာကြီးတစ်ဦးက ၁၅၃ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ရှေးဦးစွာအကြံ ပီးခရေ။ ယကေလည်းသင်္ဘောဧ လှုပ်ရှားမှုဒဏ်နန့် ဒေသ အပြောင်းအလဲကြောင့် တွိ့ကြုံရရေ အပူအအေး ပြောင်းလဲမှုဒဏ်တို့ကို တကယ်တမ်း ခံနိုင်ရည်ဟိသည့် နာရီမျိုးကို ကြံစည်ရရေမှာ မလွယ်ချေ။ ယင်းနာရီမျိုးဖြစ်အောင် ကြိုးစားသူတိ ဟိခဘူးကေလည်း ၁၈ ရာစုတိုင်အောင် မည်သူမျှ အောင်မြင်စွာ မတီထွင်နိုင်ခကတ်ပေ။ သို့ဖြစ်၍ ထိုစဉ်က သင်္ဘော မာလိန်မှူးတို့ရေ ကြယ်နန့်လတို့ဧ အနီအထားတိမှ လောင်ဂျီတွဒ်ကို အကြမ်းတွက်ချက်ရသည့် သမားရိုးကျနည်းဖြင့်သာ ကျေနပ်ခကတ်ရရေ။
၁၇၁၄ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ပြန်ရေ ဗြိတိသျှအစိုးရဧ ကြေညာချက်တစ်ရပ်မှာ ရက်သတ္တပတ် ၆ ပတ်မျှ ပင်လယ်အတွင်း ခရီးလွင့် စမ်းသပ်ပြီးရေအခါတွင် တွက်ချက်ရဟိရေ လောင်ဂျီတွဒ်ရေ ၂ ဒီဂရီ(မိုင် ၃ဝ)ထက် ပို၍ မလွဲစေရမည့် ရေကြောင်းသုံး နာရီကို ကြံစည်ပြုလုပ်နိုင်သူအား ဆုငွေပေါင် ပေါင်း ၂ဝဝဝဝ ပီးမည်ဟူ၍ ဆိုရေ။ ယင်းသို့ကြေညာပြီးနောက်တွင် ခရစ်နှစ် ၁၇၂၉ မှ ၁၇၆ဝ ခုနှစ်တိ အတွင်းတွင် ယော့ရှိုင်ယာခရိုင်မှ ဂျွန်ဟယ်ရီဆန် ဆိုသူ လက်သမားရေ ထိုဆုကို ရည်မှန်း၍ အမျိုးမျိုး ကြိုးစားစမ်းသပ်ဧ။ ဟယ်ရီဆန်ရေ ယော့ရှိုင်ယာခရိုင် ဖောင်လဗီမြို့တွင် ၁၆၉၄ ခုနှစ်၌ ဖွားမြင်၍ ၁၇၇၆ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်ရေ။ လက်သမားဆရာတစ်ဦးဧ သားဖြစ်သည့်အလျောက် ငယ်ရွယ်စဉ်ကပင် လက်သမားအလုပ်နန့် အသက်မွေးခဧ။ စက်မှုပညာကို ဝါသနာအလျောက် မိမိဖာသာ လိလာတတ်ကျွမ်းခဧ။
ဟယ်ရီဆန်ရေ ၇ နှစ်မျှ အမျိုးမျိုး စမ်းသပ်ကြိုးစားပြီး နောက် သူဧပထမခရိုမီတာကို ၁၇၃၅ ခုနှစ်တွင် တင်ပြ ခရေ။ သူရေ ၄၅ နှစ်အတွင်း အဆိုပါ ပထမခရိုမီတာ အပါအဝင် ခရိုမီတာပေါင်း ၅ လုံးကို တစ်ခုထက် တစ်ခုသာ အောင် ကြံစည်ပြုလုပ်ရာ စတုတ္ထအကြိမ်မှာပင် အစိုးရကြေညာထားရေ အင်္ဂါရပ်တိနန့် ညီညွတ်သည့် ခရိုမီတာကို ပြုလုပ် နိုင်သည့်အတွက် ဆုငွေပေါင်း ၂ဝဝဝဝ ကို ဆွတ်ခူး လားလီ ရေ။ သူဧ စတုတ္ထမြောက် ခရိုမီတာကို အစိုးရက ၁၇၆၁ ခုနှစ်တွင် လက်တွိ့စမ်းသပ်ကြည့် ရေ။ ပင်လယ်ထဲ၌ ၆၁ ရက်မျှ ခရီးလွှင့်ပြီးရေအခါ ထိုခရိုမီတာရေ လောင်ဂျီတွဒ် ရှာရာ၌ ၅ မိုင်အတွင်း မှန်အောင်ပင် အချိန် တိကျမှန်ကန်ကြောင်း တွိ့ခရရေ။
ခရိုမီတာရေ သာမန်နာရီတိနည်းတူ သံပတ်ဖြင့် လား ရေနာရီမျိုးပင် ဖြစ်ရေ။ ယကေလည်း မည်သည့်ဒေသမျိုးသို့ လားရရေဖြစ်စေ အပူအအေးကြောင့် နာရီအလား နှေးလား ခြင်း မြန်လာခြင်း မဟိဘဲ တစ်သမတ်တည်းဟိစေရန် အထိန်း တိ တပ်ဆင်ပီးထားရေ။ အထိန်းတိမှာ ကြေးဝါနန့် သံမဏိပြား ချေနှစ်ခု ထပ်ထားရေ သတ္ထုပြားချေတိ ဖြစ်ကတ်ဧ။ အထိန်းသတ္ထုပြားဧသဘောမှာ ဒေပိုင်ဖြစ်ဧ။ ကြေးဝါရေ အပူချိန်တက်လာကေ သံမဏိပြားထက် ပို၍ စန့်ထွက်စမြဲတည်း။ အပူချိန်တက်၍ ကြေးဝါစန့် ထွက်လာ ရေအခါ၊ အထိန်းသတ္တုပြားဟိ ကြေးဝါဖက်မျက်နှာစာရေ ခုံးလာပြီးကေ၊ သံမဏိဖက်သို့ ကွေးလားရေ။ အပူချိန် လျော့လာရေအခါ ကြေးဝါရေ သံမဏိထက်ပို၍ ကျုံ့ဝင် သည့်အတွက် သံမဏိဖက်မှ ခုံးလာပြီးနောက် ကြေးဝါဖက်သို့ ကွေးလားရေ။ နာရီရေ သာမန်အားဖြင့်၊ ပူရေရာသီ၌ အလားမြန်၍ အေးရေရာသီ၌ အလားနှေးတတ်ရာ အဆိုပါ အထိန်းတိ တပ်ဆင်ပီးထားသည့်အတွက် အပူအအေး ပြောင်းလဲကေလည်း၊ အလားမြန်ခြင်း၊ နှေးခြင်း ဖြစ်မလာပေ။ ထို့ပြင် နာရီတွင် ထည့်ထားရေဆီရေ အေးရေရာသီ၌ ခဲ၍လားတတ်သည့်အတွက်၊ ခရိုမီတာတွင် ဆီထည့်မပီးရ ဘဲနန့် လားနိုင်အောင်လည်း စီမံထားလီရေ။
ယခုကေ တစ်ခေတ်ထက်တစ်ခေတ် တိုးတက်လာရေ စက်မှုသိပ္ပံဧ ကျေးဇူးကြောင့် ဟယ်ရီဆန် တီထွင်ခရေ ခရိုမီတာမျိုးထက် ခေတ်မှီကောင်းမွန်သည့် ခရိုမီတာတိပင် ပေါ်ပေါက်ခပေပြီ။ ဝိုင်ယာလက်နန့် ရေဒီယိုတိ ပေါ်ပေါက်ခ ပေပြီ။ ဝိုင်ယာလက်နန့် ရေဒီယိုတိ ပေါ်ပေါက်လာသည့် အတွက်လည်း မိမိရို့ခရိုမီတာတိ အချိန်မှန်မမှန်ကို အချိန် မရွေး သက်ဆိုင်ရာဗဟိုဌာနနန့် တိုက်ဆိုင်၍ ကြည့်နိုင်ကတ်ပေပြီ။[2]
ကိုးကား
[edit | edit source]