Wp/rki/ကိုဘော့

ကိုဘော့ (အင်္ဂလိပ်: Cobalt) ရေတောက်ပပြီး မီးခိုးရောင်ဟိ မာကြောကျွတ်ဆတ်ရေ ဒြပ်စင် တစ်မျိုး ဖြစ်ရေ။ ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယား ( periodic table ) ဧ အုပ်စု VIII တွင် တည်ဟိရေ။ ကိုဘော့ဧ ရုပ်ဂုဏ်သတ္တိတိမှာ သံ၊ နီကယ် ရို့နန့် ဆင်တူပြီး သံလိုက်စွမ်းအင်ကို ထုတ်ပီး နိုင်စွမ်းဟိရေ။ ဓာတုဆိုင်ရာ ဓာတ်ပြုမှုလွယ်ကူပြီး ဒြပ်ပေါင်းတိစွာ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ရေ။ လီထဲ၌ တည်မြဲနိုင်ပြီး ရေတိုက်စားခြင်းကိုလဲ ခံနိုင်စွမ်းဟိရေ ဒြပ်စင်ဖြစ်ရေ။ အားပျော့အက်ဆစ် (dilute acid ) ဖြင့် ဖျော်ရေအခါ သံကဲ့သို့ အလွယ်တကူ ပျော်ဝင်ခြင်း မဟိဘဲ နှေးကွေးစွာ ပျော်ဝင်ပါရေ။

အသုံးပြုခြင်း

ကိုဘော့(Cobalt)ကို တိစွာရေ သတ္တုစပ်တိ ပြုလုပ်ရေနိရာတိတွင် အသုံးပြုပါရေ။ ကိုဘော့ဒြပ်စင်ကို အသုံးပြုရေ နိရာတိမှာ လီယာဉ် အင်ဂျင်စက် အစိတ်အပိုင်းတိအတွက် အထူးသတ္တုစပ် (super alloys) တိပြုလုပ်ရာတွင် လည်းကောင်း၊ တိုက်စားခြင်းခံနိုင်ရေ သတ္တုစပ်တိပြုလုပ်ရာတွင် လည်းကောင်း၊ သံမဏိ နန့် သံလိုက် ပြုလုပ်ရာတွင် လည်းကောင်း ကိုဘော့သတ္တုစပ်တိကို အသုံးပြုပါရေ။ င်စာနန့် ဓာတုပစ္စည်းစက်ရုံတိတွင် ကိုဘော့ကို ဓာတ်ကူပစ္စည်းတိ(catalysts) အဖြစ်အသုံးပြုပြီး မှင်နန့် ဆီးရောင်ခြယ် ပစ္စည်းတိအတွက် အခြီာက်ခံ ပစ္စည်းတိအဖြစ် အသုံးပြုပါရေ။ အပြာရောင် ကိုဘော့ (cobalt(II) aluminate, CoAl2O4) ကို ပန်းချီဆီးစပ်ရာတွင် လည်းကောင်း၊ ကြွေထည် နန့် အိုးခွက်တိ ပြုလုပ်ရာတွင်လည်းကောင်း၊ မှန်တိအရောင်ခြယ်ရာတွင်လည်းကောင်း၊ အုပ်ကြွပ်ပြားတိ ပြုလုပ်ရေနိရာ နန့် ကျောက်မျက်ရတနာတိ အလှဆင်ရေ နိရာတိတွင် လည်းကောင်း အသုံးပြုပါရေ။ ရေဒီယို သတ္တိကြွရေ Co60 ကို ဆီးဘက်ဆိုင်ရာ ကုသမှု နန့် အစားအသောက်တိ မပုပ်မသိုး မပျက်စီးစီရန် ထိန်းသိမ်းရာတွင် အသုံးပြုပါရေ။

သဘာဝမှာတွိ့ဟိမှုအခြီအနိ

ကိုဘော့(Cobalt)အတိစုရေ ကမ္ဘာ့မြေကြီးဧ အလယ်ဗဟို၌ တည်ဟိပြီး ကမ္ဘာ့ မျက်နှာပြင်နန့် ရေထုထဲ၌ ကိုဘော့ပါဝင်မှုနှုန်းရေ အလွန်နည်းပါးရေ။ ရေထဲတွင်ပါဝင်ရေ ကိုဘော့ရေ ပျော်ဝင်သတ္တိ အလွန်အားနည်းရေ CoS (Cobalt sulfine) အဖြစ် အနည်ကျပါရေ။ မြေဆီလွှာထဲတွင် ကိုဘော့ပါဝင်မှုရေ ပျမ်းမျှအားဖြင့် 8ppm ခန့်ဖြစ်ကေလည်း ကိုဘော့ပါဝင်မှု နည်းရေ မြေဆီလွှာတိမှာ အနည်းဆုံး 0.1ppm ခန့်သာ ပါဝင်ပြီး ကိုဘော့ ပါဝင်မှုတိစွာမြေဆီလွှာတိမှာ အတိဆုံး 70ppm အထိ ပါဝင်နိုင်ရေ။ ပင်လယ် သမုဒ္ဒရာ ရေအောက်ပိုင်းတွင် စိမ်းပြာရေညှိ (cyanobacteria) နန့် နိုက်ဒြိုစားသုံးရေ အခြားသက်ဟိတိ (nitrogen fixing organisms) အတွက် ကိုဘော့ရေ မဟိမဖြစ် လိုအပ်ပါရေ။ ကိုဘော့ကို သတ္တုသီးသန့် အနိန်နန့် မတွိ့နိုင်ပဲ သတ္တုရိုင်း (ores ) အနိန်နန့်သာ တွိ့ဟိနိုင်ရေ။ သို့ဖြစ်ပနာကိုဘော့ကို သီးသန့် တူးဖော်ပနာမရနိုင်ပါ။ နီကယ် (nickel)၊ ကော့ပါး (copper) စသည့်သတ္တုတိနန့် ရောနှောပြီး by-product အဖြစ်သာ ထုတ်လုပ်နိုင်ရေ။ အဓိကကျရေ ကိုဘော့ သတ္တုရိုင်းတိမှာ cobaltite (CoAsS)၊ erythrite(Co3(AsO4)2·8H2O) ခေါ်အနီရောင်ဟိရေ ကိုဘော့၊ glucodot ((Co,Fe)AsS) နန့် skutterudite (Co,Ni,Fe)As3 ရို့ဖြစ်ရေ။ ကိုဘော့ အတိဆုံးထွက်ဟိရေ နိုင်ငံတိမှာ ကွန်ဂို၊ တရုတ်၊ ဇမ်ဘီးယား၊ ရုရှား နန့် ဩစတြေးလျ ရို့ ဖြစ်ကတ်ပြီးကေ ဖင်လန် ၊ အဇာဘိုင်ဂျန် နန့် ကာဇက်စတန် စသည့် နိုင်ငံတိတွင်လည်း ထွက်ဟိရေ။ ကမ္ဘာ့ ကိုဘော့ထွက်ဟိနှုန်းမှာ တစ်နှစ်ကေ တန် ၁၇၀၀၀ ဖြစ်ရေ။

ကျန်းမာရီးဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုတိ

သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်တွင် ကိုဘော့ဓာတ်တိ ပျံ့နှံ့လျက် ဟိရေကြောင့် အသက်ရှုခြင်း၊ ရေသောက်ခြင်း၊ အစာစားခြင်း ရို့မှတဆင့် လူ့ခန္ဓာကိုယ် အတွင်းသို့ ကိုဘော့ဓာတ်တိ ဝင်ရောက်နိုင်ရေ။ ကိုဘော့ပါဝင်ရေ မြေ သို့မဟုတ် ရေ နန့် အမြဲတမ်းထိတွိ့နိကေလည်း အရီပြားမှတဆင့် ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းသို့ ကိုဘော့ဓာတ်တိ ဝင်ရောက်နိုင်ရေ။ ကိုဘော့ရေ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်တွင် အမြဲတမ်း သီးသန့် လွတ်လပ်စွာ တည်ဟိမနိနိုင်ပါ။ ယကေလည်းလည်း မြေဆီလွှာ ထဲတွင် တိစွာ နစ်မြုပ်နီရေအခါတွင် အပင်နန့် သတ္တဝါတိမှ စုပ်ယူသုံးစွဲမှု မြင့်မားလာပြီး ၎င်းရို့ထဲတွင် အစုအဝီးအဖြစ် တည်ဟိနိနိုင်ရေ။ ကိုဘော့တွင် လူ့ခန္ဓာကိုယ်အတွက် မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေ ဗီတာမင် B12 ပါဟိရေကြောင့် လူသားတိအတွက် အရီးပါရေ ဒြပ်စင်တစ်ခုဖြစ်ရေ။ ကိုဘော့ရေ လူ့ခန္ဓာကိုယ်အတွင်း အနီရောင်ဆဲလ်တိ ထုတ်လုပ်မှုကို လှုံ့ဆော်ပီးနိုင်ရေကြောင့် သွေးအားနည်းရောဂါ ကုသရာတွင်လည်း အသုံးပြုပါရေ။ လူ့ခန္ဓာကိုယ်အတွင်းသို့ နိ့စဉ် ကိုဘော့ဓာတ် ရောက်ဟိမှုရေ အတိဆုံး ၁ မီလီဂရမ်(1 mg) ခန့်ဖြစ်ရေ။ ယကေလည်း ကိုဘော့ဓာတ်ထဲတွင် ပါဝင်ရေ ဗီတာမင် B12 တစ်မျိုးသာ ခန္ဓာကိုယ်က စုပ်ယူသုံးဆွဲပြီး တခြားဓာတ်တိကို စုပ်ယူထားခြင်း မဟိပါ။ ကိုဘော့ဓာတ် လွန်ကဲခြင်းရေ ခန္ဓာကိုယ်ကို အန္တရာယ်ဖြစ် စေနိုင်ရေ။ ကိုဘော့ပါဝင်မှု တိရေလီကို ရှူရှိုက်မိရေအခါ ပန်းနာရောဂါ၊ အဆုတ်ရောင်ရောဂါ ရို့ကဲ့သို့ အဆုတ်နန့်ဆိုင်ရေ ရောဂါတိဖြစ် ပွားစေနိုင်ရေ။ ၎င်းရောဂါတိမှာ ကိုဘော့နန့် အမြဲ ထိတွိ့ လုပ်ကိုင်နိရရေ လူတိတွင် အတိဆုံး ဖြစ်ပွားပါရေ။ အညစ်အေကြေးတိစွာမြေဆီလွှာတွင် ပေါက် ရောက်နီရေ အပင်တိတွင် အလွန်သေးငယ်ရေ ကိုဘော့အမှုန် အမြောက်အမြား ပါဟိရေ။ အထူးရေအတွက်နန့် လူရို့စားသုံးရေ အပင်တိဧ အစိတ်အပိုင်းတိ ဖြစ်ရေ အသီးနန့် အစေ့တိတွင် ကိုဘော့ဓာတ် အတိဆုံး ပါဟိရေ။ ကိုဘော့တူးဖော်ရေ သတ္တုတွင်း အနီးဟိမြေဆီလွှာနန့် ကိုဘော့ ဓာတ်တိစွာပျော် ဝင်နီရေ မြေဆီလွှာတိတွင် သီးပင်စားပင်တိ စိုက်ပျိုးစားသောက်ခြင်းဖြင့် ကိုဘော့ဓာတ် လွန်ကဲပနာကျန်းမာရီး ဆိုးကျိုးတိ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ရေ။ ကိုဘော့ဓာတ် လွန်ကဲခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်နိုင်ရေ ရောဂါတိမှာ -

အော့အန် မူးဝေ ဖျားနာခြင်း (Vomiting and nausea)
အမြင်အာရုံချို့တဲ့ခြင်း (Vision problems)
နှလုံးနန့်ဆိုင်ရေရောဂါတိ (Heart problems)
လည်မျိုဂလင်းတိပျက်စီးခြင်း (Thyroid damage)

စသည့်ရောဂါတွေ ဖြစ်ပွားစေနိုင်ရေ။

ရေဒီယို သတ္တိကြွနီရေ ကိုဘော့အိုင်ဆိုတုပ် မှ ထုတ်လွှတ်ရေ ဓာတ်ရောင်ခြည် (radiation) ကြောင့်လည်း ကျန်းမာရီး ဆိုးကျိုးတိ ဖြစ်စေနိုင်ရေ။ ကိုဘော့ အိုင်ဆိုတုပ်ကြောင့် ဖြစ်ပွားနိုင်ရေ ရောဂါတိမှာ ကလီးမရဟိနိုင်ခြင်း (sterility)၊ ဆံပင်မပေါက်ခြင်း၊ အော့အန်ခြင်း (vomiting)၊ သွေးထွက်လွန်ခြင်း (bleeding)၊ ဝမ်းရောဂါ (diarrhea)၊ အတိတ်မေ့ရောဂါ (coma) စသည့်ရောဂါတိ အပြင် အသက် ဆုံးရှုံးရေအထိ ဖြစ်ပွားစေနိုင်ရေ။ ၎င်းရေဒီယို သတ္တိကြွနီရေ ကိုဘော့မှထွက်ရေ ဓာတ်ရောင်ခြည်ကို ကင်ဆာရောဂါ ကုသရေ နိရာတိတွင် ကင်ဆာအကျိတ်တိကို ဖျက်ဆီးရန်အတွက် အသုံးပြုပါရေ။ ထိုကဲသို့ ကုသခံရရေ ကင်ဆာ ဝေဒနာသျှင်တိရေလည်း ဆံပင်ကျွတ်ခြင်း၊ ဝမ်းရောဂါဖြစ်ခြင်း နန့် အော့အန်ခြင်း ကဲ့သို့ ရောဂါတိ ခံစားရရေ။

ကိုဘော့ဧ ပတ်ဝန်းကျင် အကျိုးသက်ရောက်မှု (Environmental effects of cobalt) ကိုဘော့ရေ မြေ၊ ရေ၊ လီ၊ ကျောက်၊ အပင်တိ နန့် သတ္တဝါတိထဲတွင် သဘာဝ အလျီာက် တွိ့ဟိနိုင်ရေ ဒြပ်စင်တစ်မျိုး ဖြစ်ရေ။ လီတိုက်ခတ်ရေအခါ ကိုဘော့ အမှုန်လီးတိစွာလီနန့်အတူ လွင့်မျောနိုင်ပြီး တစ်နိရာရာတွင် စုပုံနိနိုင်ရေ။ မိုးရွာရေအခါ ကိုဘော့ပါရေ မြေဆီလွှာ သို့မဟုတ် ကျောက်သားတိကို မိုးရေတိုက်စားပြီး ကိုဘော့တိစွာမိုးရေနန့် အတူ မြစ်၊ ချောင်း၊ ပင်လယ် တိထဲသို့ သယ်ဆောင်လား နိုင်ရေ။ ကျောက်မီးသွေးကဲ့သို့ င်စာတိ င်ကျွမ်းခြင်း၊ ကိုဘော့ပါရေ သတ္တုရိုင်းတိ တူးဖော်ခြင်း နန့် ကိုဘော့ပါရေ ဓာတုပစ္စည်းတိကို သုံးစွဲခြင်းဖြင့် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် သို့ ကိုဘော့တိ ရောက်ဟိနိုင်ရေ။ ရေဒီယို သတ္တိကြွနီရေ ကိုဘော့ကို ပတ်ဝန်းကျင်၌ သဘာဝအတိုင်း မတွိ့ဟိနိုင်ပါ။ ၎င်းရေ သက်တမ်းဝက်( half-life) တိုပြီး နျူးကလီးယားစွမ်းအင် ထုတ်လုပ်ရေ စက်ရုံတိတွင် အသုံးပြုပါရေ။ ကိုဘော့ဓာတ် အလွန်နည်းပါးရေ မြေဆီလွှာမျိုးတွင် ပေါက်ရောက်ရေ အပင်တိမှာ ကိုဘော့ဓာတ် ပါဝင်မှု အလွန်နည်းပါးပြီး ၎င်းမြေမျိုးတွင် ကျက်စားနီထိုင်ရေ သတ္တဝါတိ အတွက်လည်းပဲ လိုအပ်ရေ ကိုဘော့ဓာတ်ချို့တဲ့ ခြင်းတိ ဖြစ်ပွားစေနိုင်ရေ။ ကိုဘော့ဓာတ် လွန်ကဲကေလည်း ကျန်းမာရီးဆိုးကျိုးတိ ဖြစ်စေနိုင်ရေ။ ကျွန်ုပ်ရို့ နိ့စဉ် စားသုံးနီရေ ဟင်းသီး ဟင်းရွက် နန့် အသားငါးတိတွင် ကိုဘော့ဓာတ် ပါဝင်မှု လွန်ကဲ ခြင်းမဟိပါ။

ကိုးကား