Wp/rki/ကာဗွန်စက်ဝန်း
ကာဗွန်စက်ဝန်းရေ ကမ္ဘာပေါ်ဟိ ဒြပ်စင်နန့် ပေါင်းစပ်ပြည်နယ်တိတွင် ကာဗွန်လှုပ်ရှားမှုကို ပြသရေ။ စိန်နန့် ဂရပ်ဖိုက်ရို့ရေ ကာဗွန်ဒြပ်စင်ပုံစံတိဖြစ်ပြီး ပေါင်းစပ်အခြီအနီတွင် ၎င်းကို သတ္တုတွင်းတိတွင် ကာဗွန်နိတ်တိအဖြစ်လည်းကောင်း၊ လေထုအတွင်း၌ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ဓာတ်ငွေ့အဖြစ် တွိ့ဟိရရေ။
ကာဗွန်စက်ဝန်း အဓိပ္ပါယ်
[edit | edit source]ကာဗွန်စက်ဝန်းရေ ဇီဝနယ်ပယ်၊ ပထဝီဝင်၊ pedosphere၊ hydrosphere နန့် ကမ္ဘာဧလေထုအကြားတွင် ကာဗွန်ဒြပ်ပေါင်းတိ အပြန်အလှန်ဖလှယ်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်ဖြစ်ရေ ။
ကာဗွန်စက်ဝန်း အဆင့်တိ
[edit | edit source]အောက်ပါရို့ရေ ကာဗွန်စက်ဝန်းဖြစ်စဉ်တွင် ပါဝင်သည့် အဓိကအဆင့်တိဖြစ်ရေ-
- လေထုထဲတွင်ပါဟိရေ ကာဗွန်ကို အပင်တိက အလင်းပြန်ခြင်းအတွက် စုပ်ယူရေ။
- ထို့နီာက် ထိုအပင်တိကို တိရစ္ဆာန်တိက စားသုံးကတ်ပြီး ကာဗွန်ကို ၎င်းရို့ဧ ခန္ဓာကိုယ်ထဲသို့ ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ စုဆောင်းကတ်ရေ။
- ဒေတိရစ္ဆာန်တိနန့် အပင်တိရေ နီာက်ဆုံးတွင် သေဆုံးပြီး ဆွေးမြေ့လားရေအခါတွင် ကာဗွန်ကို လေထုထဲသို့ ပြန်လည်ထုတ်လွှတ်ရေ။
- လေထုထဲသို့ ပြန်မထုတ်လွှတ်ရေ ကာဗွန်အချို့ရေ နီာက်ဆုံးတွင် ရုပ်ကြွင်းလောင်စာတိ ဖြစ်လာရေ။
ထို့နီာက် အဆိုပါရုပ်ကြွင်းလောင်စာတိကို လေထုထဲသို့ ကာဗွန်ပိုပြီးကေစုပ်ထုတ်သည့် လူလုပ်လှုပ်ရှားမှုတိအတွက် အသုံးပြုရေ။
မြေပေါ်ဟိ ကာဗွန်စက်ဝန်း
[edit | edit source]လေထုထဲတွင် ကာဗွန်ရေ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် ပုံစံဖြင့် ဟိနီရေ။ ကာဗွန်ရေ အသက်ရှုခြင်းနန့် ရုပ်ကြွင်းလောင်စာတိကို လောင်ကျွမ်းခြင်းပိုင်ရေ သဘာဝဖြစ်စဉ်တိမှတစ်ဆင့် လေထုထဲသို့ ဝင်လာပါရေ။ photosynthesis ဖြစ်စဉ် တွင် ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ်ထုတ်လုပ်ရန် အပင်တိမှ CO 2 ကို စုပ်ယူခြင်း ပါဝင်ရေ ။ ညီမျှခြင်းမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ရေ။
CO 2 + H 2 O + စွမ်းအင် → (CH 2 O) n +O 2
ကာဗွန်ဒြပ်ပေါင်းတိကို ထုတ်လုပ်သူတိမှ စားသုံးသူတိထံ အစားအရေက်ကွင်းဆက်တစ်လျှောက် ဖြတ်သန်းကတ်ရေ။ ကာဗွန်အတိစုရေ အသက်ရှုခြင်းမှတစ်ဆင့် ခန္ဓာကိုယ်တွင် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ပုံစံဖြင့် ဟိနီရေ။ ဆွေးမြေ့သူတိဧ အခန်းကဏ္ဍမှာ အသေကောင်တိကို စားပြီး ၎င်းရို့ဧ ခန္ဓာကိုယ်မှ ကာဗွန်တိကို လေထုထဲသို့ ပြန်လည်ရောက်ဟိစီရန် ဖြစ်ရေ။ ဒေလုပ်ငန်းစဉ်အတွက် ညီမျှခြင်းမှာ-
(CH 2 O) n +O 2 → CO 2 + H 2 O
ပင်လယ်ပေါ်ဟိ ကာဗွန်စက်ဝန်း
[edit | edit source]ဒေရေမှာ မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေ ကာဗွန်စက်ဝန်းဖြစ်ကေလည်း ပင်လယ်ထဲတွင်ဖြစ်ရေ။ ဂေဟဗေဒအရ သမုဒ္ဒရာတိရေ ထွက်လာရေထက် ကာဗွန်ပိုယူရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ၎င်းကို "ကာဗွန်စုပ်ခွက်" ဟုခေါ်ရေ။ အဏ္ဏဝါတိရစ္ဆာန်တိရေ ကာဗွန်ကို ကယ်လစီယမ်ကာဗွန်နိတ်အဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲကတ်ပြီး ၎င်းရေ ဂုံးတိနန့် ကမာတိတွင်တွိ့ရရေ ကမာတိနန့်ဆင်တူရေ မာကျောရေအခွံတိကို ဖန်တီးရန် လိုအပ်သည့် ဆောက်လုပ်ရီးကုန်ကြမ်းတိကို ပုံဖော်ပီးရေ။
ကယ်လစီယမ်ကာဗွန်နိတ်အခွံပါဟိရေ သက်ဟိတိသေဆုံးရေအခါ ၎င်းရို့ဧခန္ဓာကိုယ်ရေ ပျက်စီးလားကာ ၎င်းရို့ဧမာကျောရေအခွံတိနီာက်တွင်ကျန်ရစ်ရေ။ ဒေအရာတိရေ ပင်လယ်ကြမ်းပြင်ပေါ်တွင် စုပုံနီပြီး နီာက်ဆုံးတွင် လှိုင်းလုံးတိဖြင့် ပြိုကွဲလားပြီး ကြီးမားရေဖိအားအောက်တွင် ထုံးကျောက်တိအဖြစ် ပေါင်းစပ်ထားရေ။
ဒေထုံးကျောက်ကျောက်တိရေ လေနန့်ထိတွိ့ရေအခါတွင် ရာသီဥတုဒဏ်ခံရပြီး ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်အဖြစ် လေထုထဲသို့ ပြန်လည်ထုတ်လွှတ်ရေ။
ကာဗွန်စက်ဝန်းဧ အရီးပါမှု
[edit | edit source]ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကို လေထုအတွင်း သဲလွန်စလေးတိထဲတွင် တွိ့ဟိကေလည်း၊ ၎င်းရေ စွမ်းအင်ကို ဟန်ချက်ညီစီရန်နန့် နီမှ လှိုင်းရှည်ရောင်ခြည်တိကို ဖမ်းယူရာတွင် အရီးကြီးရေ အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့်၊ ၎င်းရေ ကမ္ဘာမြေပေါ်ဟိ စီာင်တစ်ထည်ပိုင် လုပ်ဆောင်ရေ။ ကာဗွန်စက်ဝန်းကို နှောင့်ယှက်ပါက ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုနန့် ကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာမှု ပိုင်ရေ ဆိုးရွားရေအကျိုးဆက်တိ ဖြစ်ပေါ်လာမည်ဖြစ်ရေ ။
ကာဗွန်ရေ ကမ္ဘာပေါ်ဟိ သက်ဟိပုံစံတိုင်းဧ မဟိမဖြစ် အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်ရေ။ ပရိုတင်းတိနန့် lipid တိမှ အကွျှန်ရို့ဧ DNA တိအထိ။ ယင်းချင့်အပြင်၊ ကမ္ဘာပေါ်ဟိ သက်ဟိအားလုံးရေ ကာဗွန်ကို အခြီခံထားရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့်၊ ကာဗွန်စက်ဝန်း၊ နိုက်ထရိုဂျင်စက်ဝန်းနန့် အောက်ဆီဂျင်စက်ဝန်းရို့နန့်အတူ ကမ္ဘာပေါ်တွင် သက်ဟိတိတည်ဟိမှုတွင် အရီးပါရေအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါရေ။
ကာဗွန်စက်ဝန်းဟိ အဓိကအချက်တိ
[edit | edit source]- ကာဗွန်စက်ဝန်းရေ ကမ္ဘာဧဇီဝနယ်ပယ်၊ ပထဝီဝင်၊ ဟိုက်ဒရိုစဖီးယားနန့် လေထုအကြား ကာဗွန်လှုပ်ရှားမှုကို သျှင်းပြရေ။
- ကာဗွန်ရေ ဘဝအတွက် အရီးကြီးရေ ဒြပ်စင်တစ်ခုဖြစ်ရေ။
လေထုအတွင်းဟိ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကို စိမ်းလန်းရေအပင်တိနန့် အခြားရေ အလင်းဓာတ်ဟိသက်ဟိတိမှ စုပ်ယူကာ အစာကွင်းဆက်မှတဆင့် လားလာရေ အော်ဂဲနစ်မော်လီကျူးတိအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲလားပါရေ။ ထို့နီာက် သက်ဟိတိအသက်ရှုရေအခါ ကာဗွန်အက်တမ်တိကို ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်အဖြစ် ထုတ်လွှတ်ရေ။
- ရုပ်ကြွင်းလောင်စာတိနန့် အနည်ကျကျောက်တိဖွဲ့စည်းခြင်းရေ ကာဗွန်စက်ဝန်းကို အချိန်ကြာမြင့်စွာ အထောက်အကူဖြစ်စီရေ။
- ကာဗွန်စက်ဝန်းရေ အခြားဒြပ်ပေါင်းတိ ရဟိမှုနန့်လည်း ဆက်စပ်နီရေ။