Wp/rki/ကလာပ်စည်း
ကလာပ်စည်း (ဆဲလ် Cell) ဆိုရေမှာ သက်ဟိတိ ဖွဲ့စည်းရာတွင် အခြီခံအကျဆုံးနန့် အသေးဆုံး ယူနစ်တစ်ခုဖြစ်ရေ။[1] ဗက်တီးရီးယားကဲ့သို့သော သက်ဟိတိရေ ကလာပ်စည်း တစ်ခုတည်းသာဟိသည့် သက်ဟိတိ ဖြစ်ကတ်ပြီး လူသားကဲ့သို့သော အခြား သက်ဟိတိမှာ ဗဟုကလာပ်စည်း သက်ဟိတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။ (လူသားတိတွင် သာမန်အားဖြင့် ကလာပ်စည်းပေါင်း ၁၀၀ ထရီလီယံ သို့ ၁၀၁၄ ခန့်ပါဟိရေ။ ပုံမှန် ကလာပ်စည်း တစ်ခုဧ အရွယ်အစားမှာ ၁၀ µm ဟိပြီး ၁ ng ခန့် လေးရေ။) အကြီးဆုံး ကလာပ်စည်းမှာ မဖောက်ရသိမ်းသည့် ငှက်ကုလားအုတ်ဥ ဖြစ်ရေ။[2]
နောက်ဆုံး ဆဲလ်သီအိုရီ မပေါ်ပေါက် သိမ်းမှီကာလ ၁၈၃၅ ခုနှစ်တွင် ချက်ပညာရှင် Jan Evangelista Purkyně က အဏုကြည့်မှန်ပြောင်းဖြင့် အပင်တစ်ရှူးတိအား ကြည့်ရှုရာတွင် အဆံသေးလေးတိကို တွိ့ဟိခရေ။ ၁၈၃၉ ခုနှစ်တွင် ဆဲလ်သီအိုရီကို သိပ္ပံပညာရှင် Matthias Jakob Schleiden နန့် Theodor Schwann ရို့က ထုတ်ပြန်ခရေ။ ယင်းသီအိုရီတွင် သက်ဟိအားလုံးရေ ဆဲလ် တခု သို့ တခုထက်မနည်းဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ဆဲလ်အားလုံးရေ မူလတည်ဟိသည့် ဆဲလ်တိမှ ခွဲထွက်လာရေ။ ဆဲလ်အားလုံးတွင် မျိုးဗီဇတိပါဝင်ရေဟု ဖော်ပြထားရေ။[3]
ဆဲလ်ရေ သက်ဟိ ရုပ်စု အားလုံးရို့ဧ ပုံပန်းသဏ္ဌာန် နန့် လုပ်ဆောင်ချက်ဟိရေ အငယ်ဆုံး ရေ အရာဖြစ်ရေ။ ဆဲလ်ရေ အငယ်ဆုံး သက်ဟိဖြစ်ရေကြောင့် အသက်ဧ အုတ်မြစ် ဟုလဲ ခေါ်ဆိုကတ်ရေ။ ဘက်တီးရီးယား စသည့် အချိုရေ သက်ဟိတိမှာ ဆဲလ်တစ်ခုတည်းဟိရေ သက်ဟိတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။ လူ အပါအဝင် အခြား သက်ဟိရို့မှာ ဆဲလ်တိစွာနန့် ပေါင်းစုထားရေ multicellular တိဖြစ်ကတ်ရေ။ လူတွင် ဆဲလ်ပေါင်း ၁၀၁၄ ပါဟိရေဟု တွက်ချက်ကတ်ရေ။ ပုံမှန် ဆဲလ်တစ်ခုဧ အလေးချိန်မှာ ၁ နာနိူ ဂရမ်nanogram ဟိရေ။ အကြီးဆုံး ဆဲလ်မှာ မျိုးမပွားမှီ ငှက်ကုလားအုပ်ဧ မျိုးဥ ဖြစ်ရေ။
ဆဲရေ သက်ဟိရုပ်ဧ အငယ်ဆုံးရေ မူလအစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ရေဟု ဆိုရဧ။ အပင်နန့် တိရစ္ဆာန်ရို့တွင် ဆဲတိဟိဧ။ အမီးဗား ကဲ့သို့သော တိရစ္ဆာန်နန့် ဗက်တီးရီးယား ကဲ့သို့သော အပင်ရို့တွင် ဆဲတစ်ခုတည်းသာကေ ဟိရေ။
အခြားအပင်နန့် တိရစ္ဆာန်တိတွင် ဆဲပေါင်းမြောက်မြားစွာ ဖွဲ့စည်းလျက်ဟိကတ်ရေ။ လူတစ်ဦးဧ ခန္ဓာကိုယ်တွင် ဆဲလ် သန်းပေါင်းမြောက်မြားစွာဟိဧ။ ဆဲအတိအပြားဟိသည့် တိရစ္ဆာန်နန့်အပင်ရို့တွင် ဆဲတိရေ တစ်ရှုး (အသားမျှင်)ဖြစ်ရန် ပေါင်းစည်းလျက်ဟိကတ်ရေ။
တစ်ဖန် တစ်ရှုးတိရေ ဩဂင်(အင်္ဂါ)ဖြစ်ရန် ပေါင်းစည်းကတ် ပြန်ဧ။ ဩဂင်ဟိ ဆဲတိရေ တိရစ္ဆာန် သို့မဟုတ် အပင်ဧ ခန္ဓာကိုယ်တွင် ကိစ္စအရပ်ရပ်ကို ဆောင်ရွက်ကတ်ဧ။ ပမာအားဖြင့် အစာအိမ်ဟိဆဲတိရေ အစားချေဖို့ ဆောင်ရွက်ကတ်ရဧ။ သက်ဟိရို့ဧ ဆဲအားလုံးရေ အစာနန့် အောက်ဆီဂျင်ကို ယူ၍ အညစ်အကြေးကို ထုတ်ပစ်တတ်ဧ။ သက်ဟိပစ္စည်းဧ ဆဲတစ်ခုတွင် ဒြဗ်စင်အတိအပြားနန့် ဒြဗ်ပေါင်းအတိအပြား ပါဟိရေကို သိကတ်ဧ။ သို့ရာတွင် သန်းပေါင်းတိစွာရေ ထိုဒြဗ်ပေါင်းရို့ဧ မော်လီကျူးတိရေ မည်ကဲ့သို့ ဖွဲ့စည်း တည်ဟိကတ်ပြီးကေ သက်ဟိပစ္စည်းတိဖြစ်ကတ်ရေကိုကား မသိကတ်ရပေ။
ဆဲရေ အတိအားဖြင့် ငယ်လွန်းသဖြင့် ရိုးရိုးမျက်စိဖြင့် မမြင်နိုင်ချေ။ ယင်းရို့ကို မိုက္ကရိုစကုပ်ဖြင့် ကြည့်ရပေရေ။ ပျမ်းမျှခြင်းအရ ဆဲကလေးပေါင်း ၄ဝဝဝ မျှကို ဘေးချင်းထိ၍ ထားကေ တစ်လက်မမျှသာ ဟိပေလိမ့်မည်။ အချို့ဆဲတိရေ ထိုထက်ပင် ငယ်ကတ်သိမ်းဧ။ ပုံအမျိုးမျိုးလည်းဟိကတ်ရေ။ အခြားဆဲတိနန့် ကင်းနီသည့်ဆဲတိရေ အလုံးပုံသဏ္ဌာန်ဟိ ကတ်ရေ။ အခြားဆဲတိနန့် သိပ်ရီးစွာရောနှောရေ ဆဲတိရေ ပြားလျက်ဟိကတ်ရေ။[4]
အခြီခံ သဘောတရား
[edit | edit source]ဆဲလ်တိုင်းရေ အနည်းဆုံး မိမိဘာသာ ထိမ်းသိမ်းနိုင်စွမ်း (self-maintaing) နန့် အလုံးစုံမှု (self-contained) ဟိကတ်ရေ။ ဆဲလ်ရေ အဟာရတိကို စွမ်းအင် အဖြစ်ပြောင်းလဲနိုင်ပြီး လိုအပ်ရေ လုပ်ဆောင်ချက်တိကို ပြီးမြောက်နိုင်ရေ။ ဆဲလ်တိုင်းတွင် အောက်ပါဖော်ပြထားရေ လုပ်ငန်းတိ လုပ်ဆောင်နိုင်ကတ်ရေ။
- ဆဲလ်ကွဲခြင်း (cell division) ဖြင့် မျိုးပွားခြင်း
- အင်ဇိုင်း တိ နန့် ဒီအန်အေ ဂျန်း တိမှ ထုတ်ရေ ပရိုတင်း တိကို အသုံးပြုခြင်း
- ဇီဝဖြစ်စဉ် တိ ဟိခြင်း
- အပူချိန်၊ ပီအိတ်ချ် စသည့် ပြောင်းလည်းခြင်းတိကို တုန်ပြန်နိုင်ခြင်း
- ဆဲလ်ဧ အတွင်းပိုင်း ကို lipid bilayer ဖြင့် ဝန်းရံထားခြင်း
ဆဲလ်ဧ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာတိ
[edit | edit source]ဆဲလ်တွင် နျူးကလီးယ ဟိရေ Eukaryotic နန့် နျူးကလီးယ မဟိရေ Prokaryotic ဆဲလ် ဟူ၍ နှစ်မျိုး ကွဲရေ။
Prokaryotic cells
[edit | edit source]Prokaryote ဆဲလ်ရေ eukaryote ဆဲလ်တိထက် သေးငယ်ကတ်ပြီး နျူးကလီးယ နန့် အခြား အရာတိလဲ မပါဟိကတ်ပေ။ ဘက်တီးရီးယား နန့် အာချီးယား ခေါ် ပုံသဏ္ဌာန်တူ Prokaryote နှစ်မျိုးဟိကတ်ရေ။
အပင်နန့် တိရစ္ဆာန်ရို့တွင် ဆဲမျိုး အမြောက်အမြားဟိဧ။ ဆဲအတိတွင်လည်း နျူးကလီးယပ်တစ်ခုဟိရေ။ ထိုနျူးကလီးယပ်ကပင်ဆဲကို အမှုဆောင်ရွက်ရန် ညွှန်ကြားပီးဧ။ နျူးကလီးယပ်ထဲ၌ ခရိုမိုဆုမ်းခေါ် တုတ်ချောင်းပုံသဏ္ဌာန် ပစ္စည်းတိ ဟိရေ။ ခရိုမိုဆုမ်းရို့ရေ မျိုးကူးရာ၌ မျိုးဟောင်းဆဲမှ ဝိသေ သဂုဏ်တိကို မျိုးသစ်ဆဲသို့ ဆောင်ကြဉ်းပီးဧ။ ဝိသေသု ဂုဏ်တိဟူရေမှာ မျိုးဟောင်း၌ဖြစ်ရေအရောင်အရွယ်၊ အဖြစ်သနစ်ရို့ကို ဆိုရေ။
ဆဲတစ်ခုတည်းသာဟိသည့် သက်ဟိတိပြန့်ပွားရာတွင် ရိုးရိုးနှစ်ခုကွဲလားခြင်းမျှသာ ဖြစ်ဧ။ အထက်တန်းကျသည့် အပင်နန့် တိရစ္ဆာန်ရို့ မျိုးပွားရာတွင်မူကား၊ ဆဲတစ်ခုဖြစ်ရေ အိုဗမ် သို့မဟုတ် ဥနန့် ဖိုဗီဇ သို့မဟုတ် စပမ်းရို့ စပ်ယှက်ခြင်းဖြင့် ပွားလားရေ။ စပ်ယှက်ပြီး ဆဲရေ နျူးကလီးယပ်နန့် ခရိုမိုဆုမ်း ရို့နန့်တကွ ဆဲနှစ်ခုအဖြစ်သို့ ကွဲလားရေ။ ယေပြီးကေ ဆဲ ၄ ခု၊ ယေပြီးကေ ၁၆ ခုစရေဖြင့် ကွဲလားရေ။ ယင်းသို့ အဆင့်ဆင့်ကွဲရာ၌ ဆဲရို့ရေ မူလအရေ အတွက်ဧ နှစ်ဆတိုးလာခြင်းမဟုတ်၊ မူလအရေအတွက်ဧ နှစ်ထပ်ကိန်း တိုးလာခြင်းဖြစ်ရေ။
အထက်တန်းကျသည့် သက်ဟိရို့ဧ ဆဲတိရေ အမျိုးမျိုးရေတာဝန်တိကို ဆောင်ရွက်ကတ်ဧ။ အပင်တွင် အချို့ဆဲတိရေ အရွက်ကိုဖြစ်စေဧ။ အချို့ရေ ပင်စည်ကိုဖြစ်စေဧ။ အချို့ရေ ပန်းပွင့်ကို ဖြစ်စေဧ။ သားလောင်းရို့တွင်မူ၊ ဆဲတိရေ ဆောင်ရွက်ရမည့်လုပ်ငန်းအလိုက် ပုံသဏ္ဌာန်အားဖြင့်၎င်း၊ ဓာတ်သဘောအားဖြင့်၎င်း၊ ကွဲလွဲကတ်ပြီးကေ ဆိုင်ရာ နီရာ၌နီကတ်ရေ။ ပမာအားဖြင့် အချို့ဆဲတိရေ နာဗ်ကြောအဖြစ် ဖွဲ့စည်းလျက်ဟိကတ်ဧ။
အချို့ဆဲတိရေ အရိုးအဖြစ် ဖွဲ့စည်းလျက်ဟိကတ်ဧ။ အချို့ဆဲတိရေသွေးဖြူဥကလေးတိအဖြစ် ဖွဲ့စည်းလျက်ဟိကတ်ဧ။ ခန္ဓာကိုယ်တွင် ဆဲရို့ရေ ဖြစ်လိုက်ပျက် လိုက်နီကတ်ဧ။ ဆဲဟောင်းရို့နီရာတွင် ဆဲသစ်တိရေ ဝင်ရောက်အစားထိုးလျက်ဟိကတ်ရေ။ ဆဲတိကို ဆိုင်ရာတာဝန် ဆောင်ရွက်စေရန် မည်သည့်စွမ်းအားက စေ့ဆော်နီရေကို လူရို့မသိနိုင်စွမ်းပေ။
ကိုးကား
[edit | edit source]- ↑ Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body in Chapter 21 of Molecular Biology of the Cell fourth edition, edited by Bruce Alberts (2002) published by Garland Science. The Alberts text discusses how the "cellular building blocks" move to shape developing embryos. It is also common to describe small molecules such as amino acids as "molecular building blocks".
- ↑ Campbell၊ Neil A. (2006)။ Biology: Exploring Life။ Boston, Massachusetts: Pearson Prentice Hall။
- ↑ Maton၊ Anthea (1997)။ Cells Building Blocks of Life။ New Jersey: Prentice Hall
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)