Wp/rcf/Kréol réyoné

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | rcf
Wp > rcf > Kréol réyoné


Lo Kréol réyoné sa in kréol fénéssans aparti lo fransé, i koz ali La Rényon. I sort sirtou lo fransé (prinsipalman bann lankozé lo nor-ouess La Franss konm lo norman obien lo galo), soman d'ot lang bann letni La Rényon la mark ali konm lo malgash, lindo-portigé ek lo tamoul.


Itilizasyon[edit | edit source]

Lo pèp La Rényon i anserv tou-lé-zour zot kréol, dann lakaz konm dann travay, li la fané si tout lil. Soman li soubat pa ek lanservanss lo fransé - la lang nassional - i konkiranss pa li non pli, minm si lo fransé lé plis itilizé dann lékri ké lo kréol. Nadéfwa bann Rényoné va anserv lo kréol, nadéfwa va anser lo fransé, nadéfwa va anserv lé-dé. I apel sa lo kontiniom lingwistik. Kontrerman lo kréol morissien, ké té pli kosté ek lo fransé mé ké aster li élwany ali, lo kréol rényoné i kost ali plis-an-plis sanm lo fransé akoz linflianss tou-lé-zour la kiltir La Franss si bann média ek ossi linflianss lo fransé si la vi La Rényon.

Pano Sin-Dni an vèrsyon bilingue

Lang Di Maloya[edit | edit source]

I pé aprann kréol dann promiyé lékol konm dann linivèrsité La Rényon. Lo kréol lé la lang di Maloya, pendan lo périod dé lesklavaz. Bonpé zartist i sant an kréol : Danyèl Waro, Firmin Viry, Ousanousava, Maya Kamaty, Baster, Ziskakan, Kréolokoz zot i mèt an lèr la lang Rényonèz.

  • Lofis La Lang Kréol dispoz in kaz lo por.
  • Lofis la lang kréol La Rényon
  • 22 rue de Léon de Lepervanche 97420 Le Port (Près de l’église Jeanne D’arc)
  • Téléphone : 02 62 01 68 89 – Site: lofislalangkreollarenyon.re – Mail : lofislalang@gmail.com
  • Facebook : Lofis la lang kréol La Rényon – Twitter : @Lofislangkreol


Pano an kréol rényoné : Camélias sa lé gayar

Bann tan dann kréol réyoné[edit | edit source]

Lë I-fé[edit | edit source]

Koz I-fé
Moin / M' — i koz Nou — (i) koz
Ou — (i) koz zot — i koz
Li/Lu — (i) koz Banna — i koz
Et I-fé
Moin / M' — (i) lé Nou — (i) lé
Ou — (i) lé zot — (i) lé
Li/Lu — (i) lé Banna — (i) lé
Avoir I-fé
Moin / M' — (i) nana Nou — (i) nana
Ou — (i) nana zot — (i) nana
Li/Lu — (i) nana Banna — (i) nana


Lékzanp : "M'i trapp mon palto"

Lë Lapou-fé[edit | edit source]

  • Lë mark lé plïs fané
Koz Lapou-fé
Moin — la pou/la po/pou/po koz(é) Nou — la pou/la po/pou/po koz(é)
Ou — la pou/la po/pou/po koz(é) zot — la pou/la po/pou/po koz(é)
Li/Lu — la pou/la po/pou/po koz(é) Banna — la pou/la po/pou/po koz(é)
Avoir Lapou-fé
Moin — la pou/la po/pou/po ganÿ(é) Nou — la pou/la po/pou/po ganÿ(é)
Ou — la pou/la po/pou/po ganÿ(é) zot — la pou/la po/pou/po ganÿ(é)
Li/ Lu— la pou/la po/pou/po ganÿ(é) Banna — la pou/la po/pou/po ganÿ(é)
Lékzanp : "Lï po kraz piman dann pilon"
  • I ékziss in variant plïs rar
Koz Lapou-fé
Moin — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) Nou — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é)
Ou — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) zot — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é)
Li/Lu — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) Banna — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é)
Avoir Lapou-fé
Moin — lé apré/lapré/apré/apé/pé ganÿ(é) Nou — lé apré/lapré/apré/apé/pé ganÿ(é)
Ou — lé apré/lapré/apré/apé/pé ganÿ(é) zot — lé apré/lapré/apré/apé/pé ganÿ(é)
Li/Lu — lé apré/lapré/apré/apé/pé ganÿ(é) Banna — lé apré/lapré/apré/apé/pé ganÿ(é)
Lékzamp : "Nou lapré anmar lë bato"
  • Epi na in variant akrolektal (plïs kosté lë fransé) :
Koz Lapou-fé
Moin — lé antrinn/trinn koz(é) Nou — lé antrinn/trinn koz(é)
Ou — lé antrinn/trinn koz(é) zot — lé antrinn/trinn koz(é)
Li/Lu — lé antrinn/trinn koz(é) Banna — lé antrinn/trinn koz(é)
Avoir Lapou-fé
Moin — lé antrinn/trinn ganÿ(é) Nou — lé antrinn/trinn ganÿ(é)
Ou — lé antrinn/trinn ganÿ(é) zot — lé antrinn/trinn ganÿ(é)
Li/Lu — lé antrinn/trinn ganÿ(é) Banna — lé antrinn/trinn ganÿ(é)
Légzanp : "Ou trinn rant dan out kaz ?"

Lë Sort-fé[edit | edit source]

  • Variant bazilektal (plïs loin lë fransé)
Koz Sort-fé
Moin — M' (i) sort koz(é) Nou — sort koz(é)
Ou — sort koz(é) zot — sort koz(é)
Li/Lu — sort koz(é) Banna — sort koz(é)
Avoir Sort-fé
Moin — M' (i) sort ganÿ(é) Nou — sort ganÿ(é)
Ou — sort ganÿ(é) zot — sort ganÿ(é)
Li/Lu — sort ganÿ(é) Banna — sort ganÿ(é)
Légzanp : "M'i sort koz sanm banna, la di amoin la soiré i fé pï"
  • Variant akrolektal (plïs kosté lë fransé)
Koz Sort-fé
Moin — (i) vienn koz(é) Nou — vienn koz(é)
Ou — vienn koz(é) zot — vienn koz(é)
Li/Lu — vienn koz(é) Banna — vienn koz(é)
Avoir Sort-fé
Moin — (i) vienn ganÿ(é) Nou — vienn ganÿ(é)
Ou — vienn ganÿ(é) zot — vienn ganÿ(é)
Li/Lu — vienn ganÿ(é) Banna — vienn ganÿ(é)
Légzanp : "Lï vienn oir lë shien ter-ba !"


Lë Té-fé[edit | edit source]

  • Bazilektal (plïs loin lë fransé)
Koz Té-fé
Moin — M' (i) té koz Nou — té koz
Ou — té koz zot — té koz
Li/Lu — té koz Banna — té koz
Légzanp : "Nou té pran lë trin"
  • I égziss in variant bazilektal plïs rar
Koz Té-fé
Moin — té i koz Nou — té i koz
Ou — té i koz zot — té i koz
Li/Lu — té i koz Banna — té i koz
Légzanp : "M'i rapel, zot té i vien touzhour sanm boutey lë ronm"
  • Epissa i égziss in dernié variant bazilektal bien rar
Koz Té-fé
Moin - té/lété ki koz Nou — té/lété ki koz
Ou — té/lété ki koz zot — té/lété ki koz
Li/Lu — té/lété ki koz Banna — té/lété ki koz
Légzanp : "Kan nou la rankont anou, ou té ki kraz dann bal la poussier"
  • Akrolektal (pïs kosté lë fransé)
Koz Té-fé
Moin — M' i kozé (koz + é) Nou — (i) kozé (koz + é)
Ou — (i) kozé (koz + é) zot — (i) kozé (koz + é)
Li/Lu — (i) kozé (koz + é) Banna — (i) kozé (koz + é)
Légzanp : "M'i marshé dan la foré"
  • Dë léksepsion i pran markër : "Et" ek "Avoir"
Et Té-fé
Moin — M' (i) té ou lété Nou — té ou lété
Ou — té ou lété zot — té ou lété
Li/Lu — té ou lété Banna — té ou lété
Légzanp : "Ou lété mon zézer"
Avoir Té-fé
Moin - lavé ou navé Nou — lavé ou navé
Ou — lavé ou navé zot — lavé ou navé
Li/Lu — lavé ou navé Banna — lavé ou navé
Légzanp : "Lontan lavé tortï d'ter La Rénion !"



Lë La-fé[edit | edit source]

Koz La-fé
Moin — la koz(é) Nou — la koz(é)
Ou — la koz(é) zot — la koz(é)
Li/Lu — la koz(é) Banna — la koz(é)
Légzanp :Ou la asper alï lontan ?"
Avoir La-fé
Moin — la ganÿ(é) Nou — la ganÿ(é)
Ou — la ganÿ(é) zot — la ganÿ(é)
Li/Lu — la ganÿ(é) Banna — la ganÿ(é)
Légzanp :"Moin la ganÿ in tablet pou Nohel"
Et La-fé
Moin — lété/la té Nou — lété/la té
Ou — lété/ la té zot — lété/la té
Li/Lu — lété/la té Banna — lété/la té
Légzanp : "Banna lété manzhé par bann rëkin"

Lë Lavé-fé[edit | edit source]

Koz Lavé-fé
Moin — lavé/navé koz(é) Nou — lavé/navé koz(é)
Ou — lavé/navé koz(é) Zot — lavé/navé koz(é)
Li/Lu — lavé/navé koz(é) Banna — lavé/navé koz(é)
Légzanp : "Lï lavé nï ek nou zhour-là"
Avoir Lavé-fé
Moin — lavé/navé ganÿ(é) Nou — lavé/navé ganÿ(é)
Ou — lavé/navé ganÿ(é) Zot — lavé/navé ganÿ(é)
Li/Lu — lavé/navé ganÿ(é) Banna — lavé/navé ganÿ(é)
Légzanp : "Nout tout navé ganÿ la grip"
Et Lavé-fé
Moin — lavé/navé té Nou — lavé/navé té
Ou — lavé/navé té Zot — lavé/navé té
Li/Lu — lavé/navé té Banna — lavé/navé té
Légzanp : "Ou lavé té béké par lë martin"

Lë Fine-fé[edit | edit source]

Koz Fine-fé
Moin — la fine/fine koz(é) Nou — la fine/fine koz(é)
Ou — la fine/fine koz(é) zot — la fine/fine koz(é)
Li/Lu — la fine/fine koz(é) Banna — la fine/fine koz(é)
Légzanp : "Zot la fine pran zot tante ?"
Avoir Fine-fé
Moin — la fine/fine ganÿ(é) Nou — la fine/fine ganÿ(é)
Ou — la fine/fine ganÿ(é) zot — la fine/fine ganÿ(é)
Li/Lu — la fine/fine ganÿ(é) Banna — la fine/fine ganÿ(é)
Légzanp : "Moin la fine ganÿ mon gouté hin ! Aster lé bon, mersi !"

Lë Té-sar-fé[edit | edit source]

Koz Té-sar-fé
Moin — té (i) sar koz(é) Nou — té (i) sar koz(é)
Ou — té (i) sar koz(é) zot — té (i) sar koz(é)
Li/Lu — té (i) sar koz(é) Banna — té (i) sar koz(é)
Légzanp : "Nou té i sar pran lavion ler siklone l'arivé !"
Avoir Té-sar-fé
Moin — té (i) sar ganÿ(é) Nou — té (i) sar ganÿ(é)
Ou — té (i) sar ganÿ(é) zot — té (i) sar ganÿ(é)
Li/Lu — té (i) sar ganÿ(é) Banna — té (i) sar ganÿ(é)
Légzanp : "Moin té i sar ganÿ mon bourss kan lë CROUS la konmanss fé la grev !"

Lë Té-pou-fé[edit | edit source]

Koz Té-pou-fé
Moin — té pou koz(é) Nou — té pou koz(é)
Ou — té pou koz(é) zot — té pou koz(é)
Li/Lu — té pou koz(é) Banna — té pou koz(é)
Légzanp : "Moin té pou tienbo mon portmoné kan voler la kapay alï"
Avoir Té-sar-fé
Moin — té pou ganÿ(é) Nou — té pou ganÿ(é)
Ou — té pou ganÿ(é) zot — té pou ganÿ(é)
Li/Lu — té pou ganÿ(é) Banna — té pou ganÿ(é)
Légzanp : "Lï té pou ganÿ son moné kan patron la déssid pï donn alï"

Lë Té-fine-fé[edit | edit source]

Koz Té-fine-fé
Moin — té fine koz(é) Nou — té fine koz(é)
Ou — té fine koz(é) zot — té fine koz(é)
Li/Lu — té fine koz(é) Banna — té fine koz(é)
Légzanp : "Nou té fine arivé"
Avoir Té-sar-fé
Moin — té fine ganÿ(é) Nou — té fine ganÿ(é)
Ou — té fine ganÿ(é) zot — té fine ganÿ(é)
Li/Lu — té fine ganÿ(é) Banna — té fine ganÿ(é)
Légzanp : "Lerla zot té fine ganÿ zot loto non ?"

Lë Va-fé[edit | edit source]

  • In légzanp galizé

Bazilektal (plïs loin lë fransé)

Koz Va-fé
Moin — va/wa koz(é) Nou — va/wa koz(é)
Ou — va/wa koz(é) Zot — va/wa koz(é)
Li/Lu — va/wa koz(é) Banna — va/wa koz(é)
Légzanp : "Lï wa pran inta lë tan pou prépar alï, m'i koné moin !"
Avoir Va-fé
Moin — va/wa ganÿ Nou — va/wa ganÿ
Ou — va/wa ganÿ Zot — va/wa ganÿ
Li/Lu — va/wa ganÿ Banna — va/wa ganÿ
Légzanp : "Afol pa, ou wa ganÿ out portab po Nohel !"


Akrolektal (plïs kosté lë fransé)

Koz Va-fé
Moin — M' (i) koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) Nou — koz ra/ar(koz+ra ou koz+ar)
Ou — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) Zot — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar)
Li/Lu — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) Banna — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar)
Légzanp : "Nou parl ra alï"
Avoir Va-fé
Moin — M' (i) ganÿ ra/ar (ginÿ+ra ou ginÿ+ar) Nou — ganÿ ra/ar (ginÿ+ra ou gin+ar)
Ou — ganÿ ra/ar (ganÿ+ra ou ginÿ+ar) Zot — ganÿ ra/ar (ganÿ+ra ou ginÿ+ar))
Li — ganÿ ra/ar (ganÿ+ra ou ginÿ+ar) Banna — ganÿ ra/ar (ganÿ+ra ou ginÿ+ar))
Légzanp : "Lï ganÿ ra in vélo ek moin"

Déklinézon i anserv sïrtou pou lë Négassion

Koz Va-fé
Moin — M' (i) koz rapa/arpa Nou — koz rapa/arpa
Ou — koz rapa/arpa Zot — koz rapa/arpa
Li — koz rapa/arpa Banna — koz rapa/arpa
Légzanp : "Nou prann arpa la rout an kornish"
Avoir (avoir) futur non accompli
Moin — M' (i) ganÿ rapa/arpa Nou — ganÿ rapa/arpa
Ou — ganÿ rapa/arpa Zot — ganÿ rapa/arpa
Li — ganÿ rapa/arpa Banna — ganÿ rapa/arpa
Légzanp : "Moin ganÿ arpa travay-là, moin lé sïr !"
  • Dë léksepsion la pa bëzoin markër lë tan : "Et" ek "Avoir"
Et Va-fé
Moin / M'— i sar/sra Nou — sar/sra
Ou — sar/sra Zot — sar/sra
Li — sar/sra Banna — sar/sra
Légzanp : "Ou sar gran plï tar ou !"
Avoir Va-fé
Moin — nora/lora/nar/lar Nou — nora/lora/nar/lar
Ou — nora/lora/nar/lar Zot — nora/lora/nar/lar
Li — nora/lora/nar/lar Banna — nora/lora/nar/lar
Légzanp : "Kissa nar la moné po pey lë parking ?"

Lë Sava-fé[edit | edit source]

Koz Sava-fé
M' — i sa/sar/sava koz(é) Nou / N' — (i) sa/sar/sava koz(é)
Ou — (i) sa/sar/sava koz(é) zot — i sa/sar/sava koz(é)
Li — (i) sa/sar/sava koz(é) Banna — i sa/sar/sava koz(é)
Légzanp : "Moin sar kass mang, ou vë ?"
Et Sava-fé
M' — i sa/sar/sava et Nou / N' — (i) sa/sar/sava et
Ou — (i) sa/sar/sava et zot — i sa/sar/sava et
Li — (i) sa/sar/sava et Banna — i sa/sar/sava et
Légzanp : "Moin sar et annuiyé-là !" ; Sëman form-là lé rar, nou va anserv sïrtou "Moin sar annuiyé-là"
Avoir (ginÿ) futur prospectif
M' — i sa/sar/sava ganÿ(é) Nou / N' — (i) sa/sar/sava ganÿ(é)
Ou — (i) sa/sar/sava ganÿ(é) zot — i sa/sar/sava ganÿ(é)
Li — (i) sa/sar/sava ganÿ(é) Banna — i sa/sar/sava ganÿ(é)
Légzanp : "Ou sar ganÿ in kozman ou lâ !"

Lë Sar-fine-fé[edit | edit source]

Koz Sar-fine-fé
Moin — sar fine koz(é) Nou — sar fine koz(é)
Ou — sar fine koz(é) zot — sar fine koz(é)
Li — sar fine koz(é) Banna — sar fine koz(é)
Légzanp : "Zot sar fine manzhé ler moin v'arivé"
Avoir Sar-fine-fé
Moin — sar fine ganÿ(é) Nou — sar fine ganÿ(é)
Ou — sar fine ganÿ(é) zot — sar fine ganÿ(é)
Li — sar fine ganÿ(é) Banna — sar fine ganÿ(é)
Légzanp : "Banna sar fine ganÿ lamand kan ou va ginÿ bouzh lë loto !"

Lë Sar-pou-fé[edit | edit source]

Koz Sar-pou-fé
Moin — M' (i) sar pou koz(é) Nou — sar pou koz(é)
Ou — sar pou koz(é) zot — la koz(é)
Li — sar pou koz(é) Banna — la koz(é)
Légzanp : "Nou sar pou mor kan bann ponpié v'arivé"
Avoir Sar-fine-fé
Moin — M' (i) sar pou ganÿ(é) Nou — sar pou ganÿ(é)
Ou — sar pou ganÿ(é) zot — sar pou ganÿ(é)
Li — sar pou ganÿ(é) Banna — sar pou ganÿ(é)
Légzanp : "Moin sar pou kuir kan dëmoune v'ariv la kaz"

Lë I-fré[edit | edit source]

Koz I-fré
M' — i kozré (+ré) Nou — (i) kozré (+ré)
Ou — (i) kozré (+ré) zot — i kozré (+ré)
Li — (i) kozré (+ré) Banna — i kozré (+ré)
Légzanp : "Ou sonÿré ankor kabri si moin lavé pa donn aou travay"
Avoir I-fré
M' — i noré/loré Nou — (i) noré/loré
Ou — (i) noré/loré zot — i noré/loré
Li — (i) noré/loré Banna — i noré/loré
Légzanp : "Ek siklone-là, moin loré fin si lavé poin manzhay la kaz"
Et I-fré
M' — i sré Nou — (i) sré
Ou — (i) sré zot — i sré
Li — (i) sré Banna — i sré
Légzanp : "Banna sré mor zhordï si ou lavé pa sov azot !"

Lë Noré-fé[edit | edit source]

Koz Noré-fé
Moin — noré koz(é) Nou — noré koz(é)
Ou — noré koz(é) zot — noré koz(é)
Li — noré koz(é) Banna — noré koz(é)
Légzanp : "Moin noré dï alé oir lë dokter"
Avoir Noré-fé
Moin — noré ganÿ(é) Nou — noré ganÿ(é)
Ou — noré ganÿ(é) zot — noré ganÿ(é)
Li — noré ganÿ(é) Banna — noré ganÿ(é)
Et Noré-fé
Moin — norté/noré té Nou — norté/noré té
Ou — norté/noré té zot — norté/noré té
Li — norté/noré té Banna — norté/noré té'
Légzanp : "Nou narté malërë si nou lavé pa ginÿ lë Loto"

Lë Norté-pou-fé[edit | edit source]

Koz Norté-pou-fé
Moin — noré/loré té pou koz(é) Nou — noré/loré té pou koz(é)
Ou — noré/loré té pou koz(é) zot — noré/loré té pou koz(é)
Li — noré/loré té pou koz(é) Banna — noré/loré té pou koz(é)
Légzanp : "Zot noré té pou fé zot lësson ankor si moin navé pa ed azot"
Koz Norté-pou-fé
Moin — norté pou koz(é) Nou — norté pou koz(é)
Ou — norté pou koz(é) zot — norté pou koz(é)
Li — norté pou koz(é) Banna — norté pou koz(é)
Légzanp : "Moin narté pou kass mang si ou lavé pa débark kom'a"
Koz Norté-pou-fé
Moin — norté pou ganÿ(é) Nou — norté pou ganÿ(é)
Ou — norté pou ganÿ(é) zot — norté pou ganÿ(é)
Li — norté pou ganÿ(é) Banna — norté pou ganÿ(é)
Légzanp : "Banna narté pou ganÿ inta larzhan si banna lavé pa plané !"

Lë Norté-fine[edit | edit source]

Et Norté-fine
Moin — norté/loré té fine Nou — norté/loré té fine
Ou — norté/loré té fine zot — norté/loré té fine
Li — norté/loré té fine Banna — norté/loré té fine)
Légzanp : " Moin norté fine gran si moin lavé éné minm zhour kë ou"

Lord[edit | edit source]

  • 1) I anserv la form long lë verb (sëlman pou la dëziem persone lë singïlié)
    • ekz : Manzhé !
  • 2) I anserv la form abitïel lë verb ek lë pronon personel obzhé apré (lé vré pou la dëziem persone lë singïlié ek plïriel)
    • ekz : Koz azot ! ; Vien aou ter-là !
  • 3) I anserv léspression "anon" obien "alé" po améné (lé parey lë prëmié persone lë Lord dann fransé)
    • ekz : Anon baré ! ; Anon koz ansanm Manuel ! ; Anon kraz inn ti séga ! ;Alé oi doktër