Wp/rcf/Kréol Rényoné
Lo Kréol Rényoné sa in kréol fénéssans aparti lo fransé, i koz ali La Rényon. I sort sirtou lo fransé (prinsipalman bann lankozé lo nor-ouess La Franss konm lo norman obien lo galo), soman d'ot lang bann letni La Rényon la mark ali konm lo malgash, lindo-portigé ek lo tamoul.
Itilizasyon[edit | edit source]
Lo pèp La Rényon i anserv tou-lé-zour zot kréol, dann lakaz konm dann travay, li la fané si tout lil. Soman li soubat pa ek lanservanss lo fransé - la lang nassional - i konkiranss pa li non pli, minm si lo fransé lé plis itilizé dann lékri ké lo kréol. Nadéfwa bann Rényoné va anserv lo kréol, nadéfwa va anser lo fransé, nadéfwa va anserv lé-dé. I apel sa lo kontiniom lingwistik. Kontrerman lo kréol morissien, ké té pli kosté ek lo fransé mé ké aster li élwany ali, lo kréol rényoné i kost ali plis-an-plis sanm lo fransé akoz linflianss tou-lé-zour la kiltir La Franss si bann média ek ossi linflianss lo fransé si la vi La Rényon.
Lang Di Maloya[edit | edit source]
I pé aprann kréol dann promiyé lékol konm dann linivèrsité La Rényon. Lo kréol lé la lang di Maloya, pendan lo périod dé lesklavaz. Bonpé zartist i sant an kréol : Danyèl Waro, Firmin Viry, Ousanousava, Maya Kamaty, Baster, Ziskakan, Kréolokoz zot i mèt an lèr la lang Rényonèz.
- Lofis La Lang Kréol dispoz in kaz lo por.
- Lofis la lang kréol La Rényon
- 22 rue de Léon de Lepervanche 97420 Le Port (Près de l’église Jeanne D’arc)
- Téléphone : 02 62 01 68 89 – Site: lofislalangkreollarenyon.re – Mail : lofislalang@gmail.com
- Facebook : Lofis la lang kréol La Rényon – Twitter : @Lofislangkreol
Bann tan dann Kréol Rényoné[edit | edit source]
Lë I-fé[edit | edit source]
Koz I-fé | |
Mwin / M' — i koz | Nou — (i) koz |
Ou — (i) koz | zot — i koz |
Li/Lu — (i) koz | Bann'a — i koz |
Et I-fé | |
Mwin / M' — (i) lé | Nou — (i) lé |
Ou — (i) lé | zot — (i) lé |
Li/Lu — (i) lé | Bann'a — (i) lé |
Avwar I-fé | |
Mwin / M' — (i) nana | Nou — (i) nana |
Ou — (i) nana | zot — (i) nana |
Li/Lu — (i) nana | Banna — (i) nana |
Lékzanp : "M'i trap mon palto"
Lë Lapou-fé[edit | edit source]
- Lë mark lé plis fané
Koz Lapou-fé | |
Mwin — la pou/la po/pou/po koz(é) | Nou — la pou/la po/pou/po koz(é) |
Ou — la pou/la po/pou/po koz(é) | zot — la pou/la po/pou/po koz(é) |
Li/Lu — la pou/la po/pou/po koz(é) | Bann'a — la pou/la po/pou/po koz(é) |
Avwar Lapou-fé | |
Mwin — la pou/la po/pou/po ganÿ(é) | Nou — la pou/la po/pou/po gany(é) |
Ou — la pou/la po/pou/po gany(é) | zot — la pou/la po/pou/po gany(é) |
Li/ Lu— la pou/la po/pou/po gany(é) | Bann'a — la pou/la po/pou/po gany(é) |
- Lékzanp : "Li po kraz piman dann pilon"
- I ékziss in variant plis rar
Koz Lapou-fé | |
Mwin — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) | Nou — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) |
Ou — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) | zot — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) |
Li/Lu — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) | Bann'a — lé apré/lapré/apré/apé/pé koz(é) |
Avwar Lapou-fé | |
Mwin — lé apré/lapré/apré/apé/pé ganÿ(é) | Nou — lé apré/lapré/apré/apé/pé gany(é) |
Ou — lé apré/lapré/apré/apé/pé gany(é) | zot — lé apré/lapré/apré/apé/pé gany(é) |
Li/Lu — lé apré/lapré/apré/apé/pé gany(é) | Bann'a — lé apré/lapré/apré/apé/pé gany(é) |
- Lékzamp : "Nou lapré anmar lo bato"
- Epi na in variant akrolektal (plïs kosté lë fransé) :
Koz Lapou-fé | |
Mwin — lé antrinn/trinn koz(é) | Nou — lé antrinn/trinn koz(é) |
Ou — lé antrinn/trinn koz(é) | zot — lé antrinn/trinn koz(é) |
Li/Lu — lé antrinn/trinn koz(é) | Bann'a — lé antrinn/trinn koz(é) |
Avwar Lapou-fé | |
Mwin — lé antrinn/trinn gany(é) | Nou — lé antrinn/trinn gany(é) |
Ou — lé antrinn/trinn gany(é) | zot — lé antrinn/trinn gany(é) |
Li/Lu — lé antrinn/trinn gany(é) | Bann'a — lé antrinn/trinn gany(é) |
- Légzanp : "Ou trinn rant dan out kaz ?"
Lë Sort-fé[edit | edit source]
- Variant bazilektal (plis lwin lo fransé)
Koz Sort-fé | |
Mwin — M' (i) sort koz(é) | Nou — sort koz(é) |
Ou — sort koz(é) | zot — sort koz(é) |
Li/Lu — sort koz(é) | Bann'a — sort koz(é) |
Avwar Sort-fé | |
Mwin — M' (i) sort gany(é) | Nou — sort gany(é) |
Ou — sort gany(é) | zot — sort gany(é) |
Li/Lu — sort gany(é) | Bann'a — sort gany(é) |
- Légzanp : "M'i sort koz sanm banna, la di amwin la swaré i fé pi"
- Variant akrolektal (plis kosté lo fransé)
Koz Sort-fé | |
Mwin — (i) vienn koz(é) | Nou — vienn koz(é) |
Ou — vienn koz(é) | zot — vienn koz(é) |
Li/Lu — vienn koz(é) | Bann'a — vienn koz(é) |
Avwar Sort-fé | |
Mwin — (i) vienn gany(é) | Nou — vienn gany(é) |
Ou — vienn gany(é) | zot — vienn gany(é) |
Li/Lu — vienn gany(é) | Bann'a — vienn gany(é) |
- Légzanp : "Li vienn war lo shin tèr-ba !"
Lë Té-fé[edit | edit source]
- Bazilektal (plis lwin lo fransé)
Koz Té-fé | |
Mwin — M' (i) té koz | Nou — té koz |
Ou — té koz | zot — té koz |
Li/Lu — té koz | Bann'a — té koz |
- Légzanp : "Nou té pran lo trin"
- I égziss in variant bazilektal plis rar
Koz Té-fé | |
Mwin — té i koz | Nou — té i koz |
Ou — té i koz | zot — té i koz |
Li/Lu — té i koz | Banna — té i koz |
- Légzanp : "M'i rapel, zot té i vien touzour sanm boutey lo ronm"
- Epissa i égziss in dernié variant bazilektal byin rar
Koz Té-fé | |
Mwin - té/lété ki koz | Nou — té/lété ki koz |
Ou — té/lété ki koz | zot — té/lété ki koz |
Li/Lu — té/lété ki koz | Bann'a — té/lété ki koz |
- Légzanp : "Kan nou la rankont anou, ou té ki kraz dann bal la poussièr"
- Akrolektal (pis kosté lo fransé)
Koz Té-fé | |
Mwin — M' i kozé (koz + é) | Nou — (i) kozé (koz + é) |
Ou — (i) kozé (koz + é) | zot — (i) kozé (koz + é) |
Li/Lu — (i) kozé (koz + é) | Bann'a — (i) kozé (koz + é) |
- Légzanp : "M'i marshé dann la foré"
- Dé léksepsion i pran markèr : "Et" ek "Avwar"
Et Té-fé | |
Mwin — M' (i) té ou lété | Nou — té ou lété |
Ou — té ou lété | zot — té ou lété |
Li/Lu — té ou lété | Bann'a — té ou lété |
- Légzanp : "Ou lété mon zézer"
Avoir Té-fé | |
Mwin - lavé ou navé | Nou — lavé ou navé |
Ou — lavé ou navé | zot — lavé ou navé |
Li/Lu — lavé ou navé | Banna — lavé ou navé |
- Légzanp : "Lontan lavé torti d'tèr La Rényon !"
Lë La-fé[edit | edit source]
Koz La-fé | |
Mwin — la koz(é) | Nou — la koz(é) |
Ou — la koz(é) | zot — la koz(é) |
Li/Lu — la koz(é) | Bann'a — la koz(é) |
- Légzanp :Ou la asper ali lontan ?"
Avoir La-fé | |
Mwin — la gany(é) | Nou — la gany(é) |
Ou — la gany(é) | zot — la gany(é) |
Li/Lu — la gany(é) | Banna — la gany(é) |
- Légzanp :"Mwin la gany in tablet pou Nohel"
Et La-fé | |
Mwin — lété/la té | Nou — lété/la té |
Ou — lété/ la té | zot — lété/la té |
Li/Lu — lété/la té | Bann'a — lété/la té |
- Légzanp : "Bann'a lété manzé par bann rékin"
Lë Lavé-fé[edit | edit source]
Koz Lavé-fé | |
Mwin — lavé/navé koz(é) | Nou — lavé/navé koz(é) |
Ou — lavé/navé koz(é) | Zot — lavé/navé koz(é) |
Li/Lu — lavé/navé koz(é) | Bann'a — lavé/navé koz(é) |
- Légzanp : "Li lavé ni ek nou zour-là"
Avoir Lavé-fé | |
Mwin — lavé/navé ganÿ(é) | Nou — lavé/navé gany(é) |
Ou — lavé/navé gany(é) | Zot — lavé/navé gany(é) |
Li/Lu — lavé/navé gany(é) | Bann'a — lavé/navé gany(é) |
- Légzanp : "Nout tout navé gany la grip"
Et Lavé-fé | |
Mwin — lavé/navé té | Nou — lavé/navé té |
Ou — lavé/navé té | Zot — lavé/navé té |
Li/Lu — lavé/navé té | Bann'a — lavé/navé té |
- Légzanp : "Ou lavé té béké par lo martin"
Lë Fine-fé[edit | edit source]
Koz Fine-fé | |
Mwin — la fine/fine koz(é) | Nou — la fine/fine koz(é) |
Ou — la fine/fine koz(é) | zot — la fine/fine koz(é) |
Li/Lu — la fine/fine koz(é) | Bann'a — la fine/fine koz(é) |
- Légzanp : "Zot la fine pran zot tante ?"
Avwar Fine-fé | |
Mwin — la fine/fine gany(é) | Nou — la fine/fine gany(é) |
Ou — la fine/fine gany(é) | zot — la fine/fine gany(é) |
Li/Lu — la fine/fine gany(é) | Bann'a — la fine/fine gany(é) |
- Légzanp : "Mwin la fine gany mon gouté hin ! Aster lé bon, mersi !"
Lë Té-sar-fé[edit | edit source]
Koz Té-sar-fé | |
Mwin — té (i) sar koz(é) | Nou — té (i) sar koz(é) |
Ou — té (i) sar koz(é) | zot — té (i) sar koz(é) |
Li/Lu — té (i) sar koz(é) | Bann'a — té (i) sar koz(é) |
- Légzanp : "Nou té i sar pran lavion lèr siklone larivé !"
Avwar Té-sar-fé | |
Mwin — té (i) sar gany(é) | Nou — té (i) sar gany(é) |
Ou — té (i) sar gany(é) | zot — té (i) sar gany(é) |
Li/Lu — té (i) sar gany(é) | Bann'a — té (i) sar gany(é) |
- Légzanp : "Mwin té i sar gany mon bourss kan lo CROUS la konmanss fé la grev !"
Lë Té-pou-fé[edit | edit source]
Koz Té-pou-fé | |
Mwin — té pou koz(é) | Nou — té pou koz(é) |
Ou — té pou koz(é) | zot — té pou koz(é) |
Li/Lu — té pou koz(é) | Bann'a — té pou koz(é) |
- Légzanp : "Mwin té pou tienbo mon portmoné kan voler la kapay alï"
Avwar Té-sar-fé | |
Mwin — té pou gany(é) | Nou — té pou gany(é) |
Ou — té pou gany(é) | zot — té pou gany(é) |
Li/Lu — té pou gany(é) | Bann'a — té pou gany(é) |
- Légzanp : "Li té pou gany son moné kan patron la déssid pi donn ali"
Lë Té-fine-fé[edit | edit source]
Koz Té-fine-fé | |
Mwin — té fine koz(é) | Nou — té fine koz(é) |
Ou — té fine koz(é) | zot — té fine koz(é) |
Li/Lu — té fine koz(é) | Bann'a — té fine koz(é) |
- Légzanp : "Nou té fine arivé"
Avwar Té-sar-fé | |
Mwin — té fine gany(é) | Nou — té fine gany(é) |
Ou — té fine gany(é) | zot — té fine gany(é) |
Li/Lu — té fine gany(é) | Bann'a — té fine gany(é) |
- Légzanp : "Lerla zot té fine gany zot loto non ?"
Lë Va-fé[edit | edit source]
- In légzanp galizé
Bazilektal (plis lwin lo fransé)
Koz Va-fé | |
Mwin — va/wa koz(é) | Nou — va/wa koz(é) |
Ou — va/wa koz(é) | Zot — va/wa koz(é) |
Li/Lu — va/wa koz(é) | Bann'a — va/wa koz(é) |
- Légzanp : "Li wa pran inta lo tan pou prépar ali, m'i koné mwin !"
Avwar Va-fé | |
Mwin — va/wa gany | Nou — va/wa gany |
Ou — va/wa gany | Zot — va/wa gany |
Li/Lu — va/wa gany | Bann'a — va/wa gany |
- Légzanp : "Afol pa, ou wa gany out portab po Nohel !"
Akrolektal (plïs kosté lë fransé)
Koz Va-fé | |
Mwin — M' (i) koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) | Nou — koz ra/ar(koz+ra ou koz+ar) |
Ou — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) | Zot — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) |
Li/Lu — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) | Bann'a — koz ra/ar (koz+ra ou koz+ar) |
- Légzanp : "Nou parl ra ali"
Avwar Va-fé | |
Mwin — M' (i) gany ra/ar (giny+ra ou giny+ar) | Nou — gany ra/ar (giny+ra ou gin+ar) |
Ou — gany ra/ar (gany+ra ou giny+ar) | Zot — gany ra/ar (gany+ra ou giny+ar)) |
Li — gany ra/ar (gany+ra ou giny+ar) | Bann'a — gany ra/ar (gany+ra ou giny+ar)) |
- Légzanp : "Li gany ra in vélo ek mwin"
Déklinézon i anserv sirtou pou lo Négassion
Koz Va-fé | |
Mwin — M' (i) koz rapa/arpa | Nou — koz rapa/arpa |
Ou — koz rapa/arpa | Zot — koz rapa/arpa |
Li — koz rapa/arpa | Banna — koz rapa/arpa |
- Légzanp : "Nou prann arpa la rout an kornish"
Avwar (avwar) futur non accompli | |
Mwin — M' (i) gany rapa/arpa | Nou — gany rapa/arpa |
Ou — gany rapa/arpa | Zot — gany rapa/arpa |
Li — gany rapa/arpa | Bann'a — gany rapa/arpa |
- Légzanp : "Mwin gany arpa travay-là, mwin lé sir !"
- Dë léksepsion la pa bèzwin markèr lo tan : "Et" ek "Avwar"
Et Va-fé | |
Mwin / M'— i sar/sra | Nou — sar/sra |
Ou — sar/sra | Zot — sar/sra |
Li — sar/sra | Bann'a — sar/sra |
- Légzanp : "Ou sar gran pli tar ou !"
Avwar Va-fé | |
Mwin — nora/lora/nar/lar | Nou — nora/lora/nar/lar |
Ou — nora/lora/nar/lar | Zot — nora/lora/nar/lar |
Li — nora/lora/nar/lar | Bann'a — nora/lora/nar/lar |
- Légzanp : "Kissa nar la moné po pey lo parking ?"
Lë Sava-fé[edit | edit source]
Koz Sava-fé | |
M' — i sa/sar/sava koz(é) | Nou / N' — (i) sa/sar/sava koz(é) |
Ou — (i) sa/sar/sava koz(é) | zot — i sa/sar/sava koz(é) |
Li — (i) sa/sar/sava koz(é) | Bann'a — i sa/sar/sava koz(é) |
- Légzanp : "Mwin sar kass mang, ou vé ?"
Et Sava-fé | |
M' — i sa/sar/sava et | Nou / N' — (i) sa/sar/sava et |
Ou — (i) sa/sar/sava et | zot — i sa/sar/sava et |
Li — (i) sa/sar/sava et | Bann'a — i sa/sar/sava et |
- Légzanp : "Mwin sar et annuiyé-là !" ; Soman form-là lé rar, nou va anserv sirtou "Mwin sar annuiyé-là"
Avwar (giny) futur prospectif | |
M' — i sa/sar/sava gany(é) | Nou / N' — (i) sa/sar/sava gany(é) |
Ou — (i) sa/sar/sava gany(é) | zot — i sa/sar/sava gany(é) |
Li — (i) sa/sar/sava gany(é) | Bann'a — i sa/sar/sava gany(é) |
- Légzanp : "Ou sar gany in kozman ou lâ !"
Lë Sar-fine-fé[edit | edit source]
Koz Sar-fine-fé | |
Mwin — sar fine koz(é) | Nou — sar fine koz(é) |
Ou — sar fine koz(é) | zot — sar fine koz(é) |
Li — sar fine koz(é) | Bann'a — sar fine koz(é) |
- Légzanp : "Zot sar fine manzé lèr mwin v'arivé"
Avwar Sar-fine-fé | |
Mwin — sar fine gany(é) | Nou — sar fine gany(é) |
Ou — sar fine gany(é) | zot — sar fine gany(é) |
Li — sar fine gany(é) | Bann'a — sar fine gany(é) |
- Légzanp : "Bann'a sar fine gany lamand kan ou va giny bouz lo loto !"
Lë Sar-pou-fé[edit | edit source]
Koz Sar-pou-fé | |
Mwin — M' (i) sar pou koz(é) | Nou — sar pou koz(é) |
Ou — sar pou koz(é) | zot — la koz(é) |
Li — sar pou koz(é) | Bann'a — la koz(é) |
- Légzanp : "Nou sar pou mor kan bann ponpié v'arivé"
Avwar Sar-fine-fé | |
Mwin — M' (i) sar pou gany(é) | Nou — sar pou gany(é) |
Ou — sar pou gany(é) | zot — sar pou gany(é) |
Li — sar pou gany(é) | Bann'a — sar pou gany(é) |
- Légzanp : "Mwin sar pou kuir kan domoun v'ariv la kaz"
Lë I-fré[edit | edit source]
Koz I-fré | |
M' — i kozré (+ré) | Nou — (i) kozré (+ré) |
Ou — (i) kozré (+ré) | zot — i kozré (+ré) |
Li — (i) kozré (+ré) | Bann'a — i kozré (+ré) |
- Légzanp : "Ou sonyré ankor kabri si mwin lavé pa donn aou travay"
Avwar I-fré | |
M' — i noré/loré | Nou — (i) noré/loré |
Ou — (i) noré/loré | zot — i noré/loré |
Li — (i) noré/loré | Bann'a — i noré/loré |
- Légzanp : "Ek siklone-là, mwin loré fin si lavé pwin manzay la kaz"
Et I-fré | |
M' — i sré | Nou — (i) sré |
Ou — (i) sré | zot — i sré |
Li — (i) sré | Bann'a — i sré |
- Légzanp : "Bann'a sré mor zordi si ou lavé pa sov azot !"
Lë Noré-fé[edit | edit source]
Koz Noré-fé | |
Mwin — noré koz(é) | Nou — noré koz(é) |
Ou — noré koz(é) | zot — noré koz(é) |
Li — noré koz(é) | Bann'a — noré koz(é) |
- Légzanp : "Mwin noré di alé war lo doktèr"
Avwar Noré-fé | |
Mwin — noré gany(é) | Nou — noré gany(é) |
Ou — noré gany(é) | zot — noré gany(é) |
Li — noré gany(é) | Bann'a — noré gany(é) |
Et Noré-fé | |
Mwin — norté/noré té | Nou — norté/noré té |
Ou — norté/noré té | zot — norté/noré té |
Li — norté/noré té | Bann'a — norté/noré té' |
- Légzanp : "Nou narté maléré si nou lavé pa giny lo Loto"
Lë Norté-pou-fé[edit | edit source]
Koz Norté-pou-fé | |
Mwin — noré/loré té pou koz(é) | Nou — noré/loré té pou koz(é) |
Ou — noré/loré té pou koz(é) | zot — noré/loré té pou koz(é) |
Li — noré/loré té pou koz(é) | Bann'a — noré/loré té pou koz(é) |
- Légzanp : "Zot noré té pou fé zot léson ankor si mwin navé pa èd azot"
Koz Norté-pou-fé | |
Mwin — norté pou koz(é) | Nou — norté pou koz(é) |
Ou — norté pou koz(é) | zot — norté pou koz(é) |
Li — norté pou koz(é) | Bann'a — norté pou koz(é) |
- Légzanp : "Mwin narté pou kass mang si ou lavé pa débark kom'a"
Koz Norté-pou-fé | |
Mwin — norté pou gany(é) | Nou — norté pou gany(é) |
Ou — norté pou gany(é) | zot — norté pou gany(é) |
Li — norté pou gany(é) | Bann'a — norté pou gany(é) |
- Légzanp : "Bann'a narté pou gany inta larzan si bann'a lavé pa plané !"
Lë Norté-fine[edit | edit source]
Et Norté-fine | |
Mwin — norté/loré té fine | Nou — norté/loré té fine |
Ou — norté/loré té fine | zot — norté/loré té fine |
Li — norté/loré té fine | Bann'a — norté/loré té fine) |
- Légzanp : " Mwin norté fine gran si mwin lavé éné minm zour ké ou"
Lord[edit | edit source]
- 1) I anserv la form long lo verb (sèlman pou la dézièm persone lo singilié)
- ekz : Manzé !
- 2) I anserv la form abitièl lo verb ek lo pronon personel obzé apré (lé vré pou la dézièm persone lo singilié ek plirièl)
- ekz : Koz azot ! ; Vyin aou ter-là !
- 3) I anserv léspression "anon" obyin "alé" po améné (lé parey lo prémié persone lo Lord dann fransé)
- ekz : Anon baré ! ; Anon koz ansanm Manuel ! ; Anon kraz inn ti séga ! ;Alé wa doktèr
- []
- []