Wp/quc/Q’an q’aq

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | quc
Wp > quc > Q’an q’aq

Q’an q’aq’, eta’matalik pacha’ q’an yab’il on molajil q’an yab’il,[1] are jun nim ucholajil yab’ilal yab’il.[2] Nima pa ronojel taq kya’taj wi, le k’utyab’ilal are taq wa’ [[q’aq’], q’aq’ tew, man kraj ta chi le wa, lemlotem anima’aj, Q’oxowem rech taq ti’ojilal mas na rech le uche’l qij, chi’l q’oxom jolomaj.[2] Le taq k’utyab’ilal ktanik are taq kq’ax job’ q’ij.[2] Chi kech jujun winaq ktan pa jun q’ij, le q’aq’ ktzalij loq, kuya’ q‘oxom pamaj, chi’l kumajij ub’anik k’ax chech le uq’eq le kuya’ q’an tz’u’mal.[2] We kya’taj wa’, le uk’axk’olil rech kel kik’chi’l yab’ilal rech q’axeb’al chulaj xuquje’ knimatajik.[2]

Le ya’owinaq chi’l le nik’om chi rij[edit | edit source]

Le ya’b’il are kaya’ow le uchikopil yab’il rech q’an q’aq’te ri’ are kjab’un le uti’ob’al le ati’t chikopil us.[2] Xew kub’an k’ax chi kech winaq, jun chik primatetaq, chi’l k’i kiwach taq us.[2] Pa taq tinamit, are nab’e kjab’un le taq us rech le Aedesaegypti uwach.[2] Le uchikopil yab’il are jun Uchikopil yab’il RNA rech le wokuwach Flavivirus.[3] le yab’il wene k’ax rilik chi kixo’l nik’aj chi yab’il, mas na are taq k’ate kumajij.[2] Chech usuk’ub’axik ub’ixik, rajawaxik kelesax kik’ ruk’ reaccion rech le polimerasa rajawaxik.[4]

Uq’atexik chi’l ukunab’alil chi’l unik’oxik rij[edit | edit source]

Jun chajital utz q’ateb’al yab’il rech q’an q’aq’ k’olik, jujun tinamit kajawataj q’ateb’al yab’il chi kech solinelab’.[2] Nik’aj chi q’ateb’al are le uq’atexik uwach le us le kq’axen le yab’il.[2] Jawi’ sib’alj kuya’ wi le q’an q’aq’, man qas ta k’o q’ateb’al yab’il kuk’, le anianaq unik’oxik le q'an q’aq’re utz chech uq’atexik le uk’axal.[2] Are taq xriqitaj le yab’il, rajawaxik utz rilawachixik le yowab’ kb’anik che ukunaxik le uchikopil yab’ilal.[2] Pa taq le nimatajinaq chi yab’ilal, kya’taj le kamikal chi kech panik’aj chi kech le ewinaq le man kekunax taj.[2]

Eta’mab’alil suqyab’il chi’l xajtal kanoq[edit | edit source]

Le q’an q’aq’ kuya’ 200,000 yab’ilal chi’l 30,000 kamikal chi junab’,[2] nima 90% kuya’ pa Africa.[4] Nima jun billon winaq e k’o pa taq rulewal uwachulew jawi’ qas kya’taj wi le yab’il.[2] Wa sib’alaj kuya’ pa q’aq’ rulewal rulewal rech América del sur chi’l Africa, xa k’ut man k’o ta pa Asia.[5][2] Umajim la pa taq ri ri 1980, le rajilab’alil yowab’ib’ rech q’an q’aq’ nimatajinaq.[6][2] man e k’i ta le e winaq e ko chi uwach we yab’il, e k’i winaq le e k’o pa taq tinamit, le xaq ktajinik kkik’ex kitinamit, rumal la’uk’exik q’aq’ tewal.[2] le yab’il pa Africa xk’iy wi, xjab’un pa América del Sur rumal le uk’ayixik patanelab’ pale siglo 17th.[1] Xumajij la pa ri siglo 17th, sib’alaj k’i nimaq ujab’unem le yab’il xajtaj pa America, Africa, chi’l Europa.[1] Pa taq ri siglo 18 chi’l 19, Le q’an q’aq’ xilitaj chi are jun chi kech le qas k’ax taq yab’ilal oqanel yab’iltaq.[1] Le q’an q’aq’ are le nab’e uchikopil yab’il xriqitaj pa le ub’aqil winaq.[3]

Taq q’alajisab’al[edit | edit source]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Template:Cite book
  2. 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 Template:Cite web
  3. 3.0 3.1 Template:Cite book
  4. 4.0 4.1 Template:Cite journal
  5. Template:Cite web
  6. Template:Cite journal