Wp/quc/Anafilaxia

Le Anafilaxia are jun k'aqat k’ax kanimar aninaq xuquje’ wene kuk’am b’i pa kamikal. Sib’alaj kuya k’i taq k’utunem pacha’ chomarisanem ruk’ k’aqat, spojem rech le qulaj, xuquje’ kaqaj le uchuq'ab' kik'. Le qas kub’ano ruk’a’am kichib’al on kiti’onem taq chikop, le katijowik xuquje’ taq kunab’al.

Pa ucholajil uk'extajem, le uk’axal rech le anafilaxia are utzoqopixik k’i taq uwach saqmu'x kik' e tzoqopim wene rumal le q'atenel yab'il on ruk’ taq chakub’al man inmunológicos taj. Le rilik petinaq chech uk’olem taq retal xuquje’ uk’utunem. Le ukunab’alil are ukojik le epinefrina, le kaya ruk’ nik’aj taq retab’alil.

Pajom rij chi uxo’l jun 0,05 xuquje’ jun 2% kech le winaq pa le uwachulew kuyowajij anafilaxia pa uk’aslemal, xuquje’ taq le retwechib’al ajilab’al katajin kapaqi’k. Le tzij petinaq chech taq le tzij griegas ἀνά ana, contra y φύλαξις filaxis, protección. Template:TOC limit

Taq uk’utunem

Uk'utunem anafilaxia.

Le anafilaxia k’i uwach uk’utik rib’ kub’ano pa taq le kajb’al on ramaj ruk’ jun umajib’al rech 5 k’a pa 30 kajb’al we le k’utunem are chi upam le ib’och’, xuquje’ le 2 ramaj we kawa’ik. Le qas kuriq le yab’il are: le tz’u’mal (80–90%), le jek’b’al kaqiq’ (70%), le pamaj (30–45%), le anima’ xuquje’ taq kaq’ax wi le kik’ (10–45%), xuquje’ le chomab’al (10–15%), ruk’ keb’ on k’i taq k’olib’al.

Tz’u’mal

K'olib'al awonon xuquje' spojem che'l rij jun winaq ruk' anafilaxia

Le uk’utunem rachi’l kaqk'aqat pa ronojel, k'aqat, chomarisanem on usipojem chi’aj.Le k’o sipojinaq chech on angioedema kub’ij jun k’atik rech le tz’u’mal, pa uk’olib’al rech k’aqat. Le usipojik le aq’ on le qulaj kuk’ut wene jun 20% rech taq le yab’il. Nik’aj chi nim k’utunem wene are le tzaqem tza’maj xuquje’ le usipojik rech le wachaj. Le tz’u’mal xuquje’ wene kuk’ut raxroj rumal man k'o ta ukaqiq'.

Jek’b’al kaqiq

Wene kuk’ut rib’ rech kaqiq’ pacha’ man k’o ta akaqiq’, aninaqil jek'kaqiq' on q'atkaqeq'. Le man utz ta qas kajek’ awuxlab’ chi uxo’l taq le pospo'y , are taq le ch’ab’alil kajunamataj ruk’ jun q’atenem rech taq le sokotojik man qas ta k’ax chech le usipojik. Xuquje’ wene kuk’ut rib’ jasinem qulaj, q’oxom on ojob’anem.

Anima’ xuquje’ kaq’ax taq le kik’

Wene’ kuk’ut kumatz' rech taq le q'axkik' kuterne’j rib’ ruk’ q'atenel rech kik', k'axsilob' anima', on tak'anima'. Le e yowab’ib’ ruk’ patología coronaria subyacente kakik’ut jun nimalaj k’axk’olil chech le anima’ b’anowinaq rech le anafilaxia. Le kumatz tak'anima' kajunamataj ruk’ le uk’olem taq le k’olq’e’tal winaqirisanel histamina pa le anima’. Xa k’u cha’, qas kaya’taj aninaq usilob'em anima' b’anom ruk’ le uqajik le uq’axeb’al kik'. Pa jun 10% rech taq we yab’il q’alajisam jun uwachinem Bezold–Jarisch, are k’u le no'jimal usilob'em anima' ruk’a’am rib’ ruk’ kajinaq uchuq'ab' kik'. Jun uqajik uchuq'ab' ki'k on jun shock (pacha’ jun jachanem pacha’ jun cardiogénico). Wene kuya sutinem wachaj on utzaqem chomab'al. Junwi le uchuq'ab' ki'k sib’alaj qajinaq wene xew la’ le k’utunem rech anafilaxia.

Nik’aj chik

Le k’utunem pamaj wene ruka’am loq kumatz q'oxom pamaj, torotajem pamaj on xa’oj. Wene k’o sachib’al, utzaqem le punpu’x on q’oxom pélvico kajunamataj ruk’ le kumatz rech le wokob'al. Le unimarisaxik taq le kaq’ax le kik’ pericerebrales wene kuya q'oxom jolomaj. Xuquje’ kuya ub’ixik jun na’onem rech chuq'ab'il on rech "Kamikal petinaq".

Uxe’al

Le anafilaxia wene kuk’ut pa tzalijisab’al uwach pachike jastaq man k’o ta chi upam. Le qas ketzoqopinik are le itzel kunab'al rech kiti'onem on kichi'b'al taq chikop, taq katijowik xuquje’ kunab'al. Le taq katijowik are tzoqopinel chi kech taq le ak’alab’ xuquje’ q’apojib’, are taq le kunab’alil xuquje’ taq le kichib’al on kityo’nem taq chikop are sib’alaj kaya’taj chi kech le nima’q winaq. Jujun taq uxe’al are: qas kab’anowik, raqan uq’ab’ wokob’al pacha’ le semen, le látex, taq k’exonem hormonales, ya’onem wa’ib’al pacha’ le glutamato monosódico xuquje’ taq le tz’ajb’al wa’ib’al, xuquje’ le qas ukunab’alil. Xuquje’ are ke’ok taq tzoqopinelab’ pacha’ le kamulinem (eta’matal uwach pacha’ anafilaxia ya’om rumal le kamulinem) on le q’aq’tewal (we q’aq’ on tew), ruk’ taq le kub’an pa uwi’ taq le mastocitos]]. Le b’anatal kanoq ya’om rumal le kamulinem petinaq ruk’ taq le katijowik. Le q'atenelab' neurotyo'jilal, le taq antibióticos xuquje’ le látex are kab’anow chech are taq kakoj le sikirisab'al. Pa le 32-50% kech taq we yab’il man kach’ob’otaj ta le petinaq wi, xuquje’ kab’ix chech “anafilaxia idiopática”.

Katijowik

K’i taq katijowik wene kutzoqopij jun anafilaxia; wene kuk’ut rib’ pacha le nab’e utijik eta’matal uwach. Le taq katijowik tzoqopinelab’ jalan wi pa nik’aj taq tinamit rech le uwachulew. Pa taq le Ajch’aqaja’ b’antajik, le uxe’al kaq’axik are le nojisanem on le uk’utik pa taq le mani’y, pa le triko, pa taq le uwach che’ chaqijnaq chik, pa le marisco, pa le kar, pa le uwa’l tu’ on pa taq le saqmo’l. Le ajonjoli sib’alaj k’o uch’a’ik pa unik’ajal releb’al q’ij, are k’u pa Asia kariqitaj pa taq le arroz xuquje’ taq le garbanzos pacha’ uxe’al rech anafilaxia. Le qas k’ax uxe’al are le ukojik le alérgeno. Xa k’u jujun taq winaq kakil jun k’axk’olil are taq we kakichapo. Le ak’alab’ wene kakiq’axej taq le kichomarik. Le 16 kijunab’, jun 80% kech taq le ak’alab’ ruk’ anafilaxia pa le uwa’l tu’ on pa taq le saqmo’l kakiriqwi xuquje’ jun 20% le xkil anafilaxia kitukelam pa taq le mani’y kakich’ij we katijowik.

Taq ukunab’alil

Apachike kunab’al wene kutzoqopij jun anafilaxia. Le qas kakojik are taq le antibióticos betalactámicos (pacha’ le penicilina), uterne’m rib’ ruk’ le aspirina xuquje’ taq le kunab'alil qasab'al q'oxom man ruk' ta esteroides. Nik’aj chik antibióticos man qas ta kakojik, xuquje’ taq le kakil pa taq le kunab’al kuqasaj q’oxom man esteroideos are taq wa’ q’alajisam, je kub’ij wa’ chi pine’ jun winaq alérgica pa jun kunab’al kuqasaj q’oxom esteroideo wene’, qas are wi, kuch’ij jun chi uwach. Nik’aj chi uxe’al qas kayo’wik are taq le quimioterapia, le toq'oj, le protamina xuquje’ taq q’ayes tzakom. Jujun taq kunab’al (vancomicina, morfina, rilik ruk' rayos X chi’l nik’aj chik) kakiya anafilaxia are taq katzoqopix le sachem rech taq le mastocitos.

Le unajal karil jun winaq are tzij le ukojik, xuquje’ pa taq le ub’antajik intrínsecas. Le anafilaxia pa taq le penicilinas on pa taq le cefalosporinas xew we kimulim chi kib’ ruk’ taq le proteínas chi upam le b’aqilal, kuk’ jujun taq katijowik chi man k’ax ta kimulixik chi kiwach e nik’aj chik. Le anafilaxia pa le penicilina kuk’ut rib’ 2.000 – 10.000 ux’ol terapéuticas, xuquje’ le kamikal kak’ulmataj jun pa taq 50.000 ux’ol. We k’o jun kuk’ut rib’ chech taq penicilina le k’axk’olil kuk’ut rib’ pa aq’ le cefalosporinas sib’alaj nim, xa k’u are nitz’ chi uwach le jun pa le 1.000 kaya’taj wi. Le taq ojer radiocontraste kakib’an taq k’utunem pa jun 1% kaya’taj wi, are k’u le k’ak’ taq kakichomaj nitz’a’q kakib’an k’utunem pa jun 0,04% le kaya’taj wi.

Itzel taq kunab’al

Le Itzel kunab’al rech le kichi’b’al on kiti’onem taq chikop pacha’ taq le Himenópteros (awonon xuquje’ e sta’l) on taq le Triatominos (chinch) wene kakiya anafilaxia chikech e ko taq winaq. Le taq reacciones sistémicas kanoq, are nim jub’eq’ le ti’onem, are qas kachokon chech taq anafilaxias aq’anoq; xa k’u cha’, le nik’aj kamikal kaxajtajik man uk’utum ta pa ronojel.

Wene’ kariqitaj le yab’il

Le e winaq ruk’ taq yab’il spojk'aqat pacha’ q'atkaqeq', sipojem on q'aq'al tza'maj k’o nim k’ax chech uxajik anafilaxia pa taq le katijowik, látex xuquje’ radioq'eqsaqilal xa k’u man ruk’ ta kunab’al kakojik on ti’onem. Pa jun tzukunem b’anom chikech ak’alab’ xriqitaj jun 60% k’o kan kixe’al taq yab’il atópicas chi kech, xuquje’’ man xata jun 90% chi kech le kekam rumal le anafilaxia kiriqom asma. Le k’o mastocitosis chi kech on k’o jujun upwaqilal q'inomal we sib’alaj nim are nim le k’ax ruk’a’am. Are taq k’i ramaj q’axinaq chech le uk’isb’al k’utunen chech le ka’ilowik, are man qas ta nim le k’ax.

Patofisiología

Le anafilaxia are jun k'aq'at sib’alaj k’ax utzalijisaxik aninaq chi kub’an k’ax chikech taq le cholk'u'x b'aqilal. Xa rumal le utzoqopinem rech uxo'l taq sipojem xuquje’ citoquinas pa le mastocitos uloq xuquje’ basófilo, amaq’el xa rumal jun q'atenel yab'il xa k’u jujun mul xuquje’ ruk’ jun ub’antajik man inmunológico taj.

Inmunológica

Pa le ub’antajik inmunológico, le inmunoglobulina E (IgE) kajunamataj ruk’ le antígeno (le chokonisab’al man k’o ta chi upam le kab’anow chech le k'aq'at). Xa k’u cha’ le antígeno jat’il pa le IgE tzijom FcεRI k’ulanelab’ pa taq le mastocitos xuquje’ pa taq le basófilos. Are wa’ kak’amow kib’e pa le utzoqopixik taq mediadores inflamatorios pacha’ le histamina. We taq uxo’l k’ate kanimar le kumatz rech taq le tyo’jilal tyo'jil ch'uch'uj, kakitzoqopij jun unimal ib'och', kunimarisaj taq le k’iyarem patan rech katzaq pa le kaq’ax wi le kik’ xuquje’ kub’an chech le kaqaj uchuq’ab’ le tyo’jilal. Xuquje’ k’o jun ub’antajik inmunológico chi man rajawaxik ta le IgE chech, xa k’u man kach’ob’otaj taj we kuk’ut chikech e winaq.

Man inmunológica taj

Le taq ub’antajik man inmunológico taj kekiya’ taq raqan uq’ab’ chi kakiya le unitz'arisaxik rech taq le mastocitos xuquje’ taq le basófilos. Ruk’a’am taq uxo’l pacha’ taq le patanib'al saqq'eqal, uwa'l q'ayes, q’aq’tewal (q’aq’ xuquje’ tew) xuquje’ yikyotem.

K’utb’anem

Le k’utb’anem rech le anafilaxia kab’an ruk’ taq chonamen rech ajkun. We kuk’ut rib’ apachike chech we oxib’ k’utunem chech taq we kajb’al/ramaj ri’ pa le k’utunsanem jawi, nim wi le k’axk’olil rech anafilaxia:

1. Tz’u’mal on k’amatz’umal kub’an k’ax, ruk’ uk’axal ujek’ik kaqiq’ on qajinaq uchuq’ab’
2. Keb' on k'i taq k'utunem ri':

   a. Tz'umal on kamatz'u'mal kub'an k'ax

   b. Uk’axal ujek’ik’ kaqiq’

   c. Qajinaq uchuq'ab' kik'

   d. Uk'utunem uq'oxom pamaj

3. Qajinaq uchuq'ab' kik' chi rij uk'utunem jun k'aqat eta'matal uwach

Are taq kariqitaj jun tzaqem, le taq solwach rech kik’ triptasa on histamina (e tzoqopim kumal taq le mastocitos) wene kachokon chech rilik anafilaxia rumal taq kiti’onem taq chikop on taq kunab’al. man ruk’ ta wa’ we k’amb’ejab’al are q’atom ukojik we le uxe’al are katijowik, on le winaq kuk’ut chech jun uchuq'ab' kik' retal, xuquje’ we are q'alajisanem chech le rilik.

Ucholajinem

K’o oxib’ taq cholajinem rech le anafilaxia. Le shock anafiláctico uriqom rib’ ruk’ jun unimal ib'och' chi kub’an qajinaq uchuq'ab' kik' jas, chi q’alajisanem, k’o chi uxe’ le 30% rech le k’utunem rech le yowab’ on chi uxe’ le rajilab’alil standard. Le anafilaxia bifásica are le uximib’al k’utunem chi upam le 1 k’a pa 72 ramaj ri’ man ruk’ ta jun k’ak’ q’alajisanem pa le alérgeno. Le taq q’alajisanem rech xajtajinaq jalajoj wi, xuquje’ jujun taq eta’manem kakijikib’a’ chi le xajtajinaq ke’opan pa le 20% rech ta le yab’il. Le uximib’al kaya’taj chi upam jun uq’ijol rech 8 ramaj. Kakunataj ruk’ le ukunab’alil anafilaxia. Le pseudoanafilaxia on reacciones anafilactoides are jun ub’antajik anafilaxia chi man kuk’ut ta jun reacción alérgica, xa k’u rumal le nitz'arisam pa le mastocitos uloq. Le anafilaxia man inmune taj are le tzij kojom kamik rumal le Wokaj rech pa Ronojel Uwachulew rech taq K'aqat xuquje’ jujun taq ajchak kakuqxa’nij chi man kakoj ta chi le ojer tzij.

K’amb’ejanem rech taq alergia

[[Archivo:Allergy skin testing.JPG|thumb| Ub’anik jun K'amb'ejab'al k'aqat pa le wikiq’ab’ ch’u’kaj]] Le taq K'amb'ejab'al k'aqat kakowin chi uto’ik chech rilik le tzoqopinel. K’o taq K'amb'ejab'al uk'aqat tz'u'mal (pacha’ le k'amb'ejab'al tz'u'mal) chech jujun taq katijowik xuquje’ itzel taq kunab’al. Le uchomaxik rech le IgE q’alajisam wene kachokon chech usuk’ub’axik taq le alergias pa le uwa’l tu’, saqmo’l, mani’y, uwach che’ ko xuquje’ kar. K’o k’i taq k’amb’ejanem chi rij chech usuk’ub’axik taq le alergia pa le penicilina, xa k’u man junam ta ruk’ le nik’aj chi kunab’al. Le taq ub’antajik man inmunes taj rech anafilaxia xew utz ka’ilitaj pa le utzijob’elil on chi le k’utunsanem pa le alérgeno, xa k’u man ruk’ ta k’amb’ejanem cutáneas on uchomaxik rech kik’.

Jalan wi rilik

Pa jujun taq q’ij wene k’ax rilik le k’exb’em taq anafilaxias rumal q'atkaqeq'. Le b’anom k’ax rumal tzaqchomab'al on rumal sutwach xib'ib'al. Xa k’u cha’, le asma man kuk’ut ta k’aqat xuquje’ k’utunem gastrointestinales, le síncope kuk’ut rib’ ruk’ saqsoj kapetik, xuquje’ jun sutwach rech xib’in ib’ wene kub’an kaqarem chech le tz’umal xa k’u man kuya’ sipojem. Nik’aj chi taqanem le kuk’ut rib’ kajunamatajik are: escrombroidosis xuquje’ anisakiasis.

Riqitajem post-mortem

Jun winaq xkam chech anafilaxia le autopsia kuk’ut jun "anima’ man k’o ta upam" chi kak’aq chi rij pa jun utzalijem k’o Itzel kunab’al qajinaq chech xa rumal le unimal ib'och' xuquje’ ujachik chi jumul le unimal kaq’ax chi upam pa le uk’u’x ujachik uloq. Nik’aj chi etal are umulinem qulaj, eosinofilia pa taq le pospo’y, le anima’ xuquje taq le q’anal, xuquje’ k’utunem hipoperfusión miocárdica. Le taq uchomaxik xuriq taq upaqalib’al e paqab’am rech suero triptasa, jun upaqalib’al pa taq le upaqab’anem chi ronojel q’alajisam chech suero IgE.

Q’atenem

Kuqxa’nix uq’atik tzoqopib’al rech anafilaxia. Are taq man kaya’ ta wa’, le ch’ob’onem wene are jun ucha’ik. Le Inmunoterapia ruk’ itzel kunab’al rech Himenópteros are utz xuquje’ kuch’ob’ pa jun 80-90% chi kech e nima’q winaq xuquje’ jun 98% chi kech ak’alab’ chech alergias chi kech taq awonon, sta'l, nimaq sta'l, q'an taq stal, xuquje’ chi kech taq xkaqwa'il –solenopsis-. Le inmunoterapia oral wene are utz xuquje’ kuch’ob’ jujun taq yowab’ib’ chi uwach jujun taq katijowik pacha’ uwa’l tu’, saqmo’l, le uwach che’ ko xuquje’ taq mani’y; xa k’u, le taq mayib’al are qas are. Le ch’ob’onem xuquje’ are utz chi uwach jujun taq kunab’al, xa k’u kaya kina’oj le yowab’ib’ chi kakichajij kib’. Wene are utz kub’an ruk’ kach’ wene rajawaxik kaq’at chech le katijowik chech rutzirisaxik pacha’ taq oj, taq saq’ul xuquje’ taq saqwach, chi’l nik’aj chik.

Ukunab’alil

Le anafilaxia are jun aninaq ukunaxik chi wene kuya’ aninaqil rech uk'asuxik' pacha’ ujamik uq'axeb'al kaqiq', ya’b’al kaqiq’, nima’q uchuq’ab’ rech q'axem chi uxo'l taq ib'och' xuquje’ jun amaq’el ilonem. Le ukojik epinefrina are jun kunab’alil rech ucha’ik, are taq xolom ruk’ antihistamínicos xuquje’ esteroides. Kuqxa’nix jun q’ijol rech ilonem pa ja rech utzwachil rech 2 xuquje’ 24 ramaj chi kech le yowab’ib’ are taq we e utz chik, xa rumal jun anafilaxia bifásica.

Epinefrina

Jun okib’al ojer rech jun auto-inyector EpiPen

Le Epinefrina (adrenalina) are jun kunab’alil rajawaxik rech le anafilaxia, man ruk’ ta nim k'axk'olil chech le ukojik. Kuqxa’nix ukojik chi upam le tyo'jilal jun kunab’alil rech epinefrina chi uwach le anterolateral rech le unik’ajal tyo’jilal are taq we ka’ilitajik. Utz we kakoj le chi 5 k’a 15 kajb’al we le utzalijisanem uwach man kub’ana taj. Pa jun 16 k’a 35% rech taq le kaxajtajik rajawaxik jun kamul ukunab’alil , Xa k’u junwi we ka’ilitaj keb’. Le ub’e’al chi uxo’l tyo’jilal are utz kakoj raltz'u'mal xa rumal chi le uk’isb’al wene kab’eyey ujek’ik. Le taq mayib’al man qas ta k’ax rech le epinefrina ruka’am b'irb'atem, chuq'ab'il, cefaleas xuquje’ ub'irowem anima'.

Le yowab’ib’ le katajin kakikoj kunab’al ruk’ betabloqueantes kakik’och’ taq le mayib’al rech le epinefrina. Chech k’u we chanim, we le epinefrina man utz taj utz xuquje’ kakoj glucagon uxo’l taq ib’och’, chi ruka’am jun b’antajik man jun ta ruk’ le beta-receptores.

We rajawaxik, xuquje’ utz kakoj chi upam le ib'och' ruk’ ukojik jun solinem rech epinefrina diluida. Xa k’u cha’, le epinefrina chi uxo’l taq ib’och’ kaya ruk’ le k'axsilob'anima' pacha’ ruk’ le iq'atenel rech kik'. Kakoj le Tukelal toq'b'al rech epinefrina Chech ukojik pa utukelam pa keb’ ukunab’alil, jun chech nimwinaq on ak’al ruk’ jun pajanem kaq’ax chech le 25 kg xuquje’ jun chi kech taq le ak’alab’ ruk’ jun pajanem chi uxo’l le 10 xuquje’ 25 kg.

Tz’aqwuj

Le taq Antihistaminas (ruk’ le H1 pacha’ le H2), pine’ kakoj amaq’el xuquje’ wene qas utz chech taq le chomab’al tz’ib’am, man k’i taq k’amb’ejab’al taj k’o chech. Jun Ensayo Cochrane rech 2007 man xuriq ta eta’manem qas utz kape chech le ruqxa’nib’al xuquje’ man kakoj taj chi k’o jun umayib’al pa le Sipojem rech taq le jek’b’al kaqiq’ on pa taq le kumatz. Man tzij taj chi le Corticosteroides kakib’an jun k’extajem xajtajinaq kamik rech anafilaxia, Xa ku utz kakoj ruk’ q’alb’al k’u’xaj chech unitzarisaxik le K’axk’olil rech anafilaxia bifásica. Le uq’alb’al k’u’xaj ch’ajch’oj pa taq we kaxajtajik man tzij taj. Le salbutamol Nebulizado wene are utz chi uwach taq le broncoespasmoschi man kakunataj ta ruk’ epinefrina. Kojom Azul de metileno pa taq le k’axk’olil chi man kutzalijisaj ta uwach ruk’ nikaj taq kunab’al chik, xa rumal le umayib’al kajorojik rech taq le tyo’jilal ch’uch’uj.

Uq’atenem

Kuqxa’nix chi kech le e yowab’ib’ pa le anafilaxia k’o ta b’a jun ki “cholchak rech b’anik chech taq alergias”, xuquje’ kepixab’ax le tat nan chi kakib’ij pa taq le tijob’al chi rij taq le alergias kech le kalk’u’al xuquje’ chi rij jas kab’anik we k’o aninaq anafiláctica. Le cholchak rech b’anik ruk’a’am le ukojik rech tukelal toq'b'al rech epinefrina, le kuqxa’nixik kak’am b’i jun qulq'ab' rech ub'ixik ukunaxik, xuquje’ ya’l na’oj chi rij pacha’ uq’atik taq le tzoqopinelab’. K’o Inmunoterapia chi kech nikaj tzoqopinelab’, chech uq’atik xajtajem petinaq rech anafilaxia. Jun kunab’alil rech ch’ob’onem le ukojik le kunab’al are taq kaq’ax k’i junab’ utz chech le kiti’onem chikop, are taq le ch’ob’onem ya’om uch’ob’ik are utz chech k’i taq katijowik.

Ya’om ub’ixik

Chi kech taq yowab’ib’ chi uxe’al eta’matal uwach xuquje’ k’o ukunab’alil aninaq, le ya’om ub’ixik are utz. Pine’ le uxe’al man eta’matal ta uwach, k’o kunab’al q’atb’al uwach utz chech le ya’om ub’ixik. We kaya’taj le kamikal, amaq’el rumal jek’b’al kaqiq’ (qas are wi jeq'ik) on rumal rech cardiovasculares (shock), ruk’ uwachinem rech kamikal pa jun 0,7 k’a pa 20% rech taq le kaxajtajik. Riqom chi kamikal xaq k’ate’ kape pa taq kajb’al. Le uwachinem chi kech taq e yowab’ib’ ruk’ anafilaxia b’anowinaq rumal le kamulinem qas are utz, ruk’ man k’i ta con menos xajtajinaq xuquje’ man qas ta k’ax are taq le yowab’ katz’aqat le ujunab’.

Epidemiología

Le k'ak' taq xajtajem rech le anafilaxia are jun 4,5 chi 100.000 e winaq chi junab’,ruk’ jun ucholajil k'aslem rech le 0,5 k’a pa 2%. Le taq retwechib’al ajilab’al kanimarik: le xajtajinaq pa taq le junab’ 1980 etwechim jun 20 chi 100.000 chi junab’, are taq pa ri 1990 are jun 50 chi 100.000 chi junab’. Le unimarem are qas rajawaxik pa le anafilaxia b’anom rumal le katijowik.Le k’axk’olil sib’alaj are nim chi kech taq k’ajolab’ xuquje’ taq le ixoqib’.

Kamik le anafilaxia are aj il rech 500–1.000 kamikal pa jun junab’ (2,4 chi millón) pa Estados Unidos, 20 kamikal chi junab’ pa Reino Unido (0,33 chi millón) xuquje’ 15 kamikal chi junab’ pa Australia (0,64 chi millón).Le rajilab’al rech kamikal xqaj uloq pa taq le junab’ 1970 xuquje’ taq le junab’ 2000. Pa Australia, le kamikal rumal anafilaxia petiinaq chech le katijowik kaxajtaj wa chi kech taq ixoqib’, are k’u le kamikal ruk’ kiti’onem taq chikop kaya’taj chi kech le achijab’. Le uxe’al le kamikal chi anafilaxia sib’alaj rajawaxik tzoqopim ruk’ taq kunab’al.

Uxe’al

Le tzij "afilaxia" winaqirisam rumal Charles Richet pa 1902, k’ate k’u ri’ xk’ex chi uwach "anafilaxia" xa rumal amaq’el katatajik. Xa rumal la’ xya’ chech le Premio Nobel de Medicina y Fisiología rumal le uchak chi rij le anafilaxia pa ri 1913. Xa k’u cha’, le k’extajem b’anom uloq ojer.Le tzij petinaq chech taq le tzij rech le Griego ἀνά ana, chirij, y φύλαξις filaxis, chajinem.

Tzukno’jchak

Amaq’el kab’an taq choq’ab’ chech epinefrina sublingual chech ukunaxik le anafilaxia. Katajin keta’max uxe’ Inyección subcutánea rech le man tyo’jilal anti-IgE taj omalizumab pacha’ k’amb’al cholajil chech uq’atik le ya’tal kanoq, xa k’u k’a maja katz’ib’axik.

T’iqb’al chi rij

• Template:Dmoz

<!—NOJISAB’AL TZIJ RECH TZUKUNEM -->

<!—T’IQB’AL INTERWIKI -->