Wp/prg/Baskan Tautā

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | prg
Wp > prg > Baskan Tautā
Baskantautas pōlitiska tāutaskarti
Baskantautas regiōnis be administratīwas aīnibis

Baskan tautā (bask. Euskadi) tautā en pussideināwakkariskai Eurōpan, kwēi buwinna baskai. Šandēinan Baskan Tautā ast padelītan sirzdau Prankrīkin be Špānijan. Baskan Tāutas galwasmistan ast Bilbao (bask. Bilbo).

Istōrija[edit | edit source]

  • Sen keltans baskai ulinna prīki Rōmas Impērijan, adder tenesse tautā pastāi preidātan prei Rōman. Ni pastāi neggi keltizītan, neggi rōmanizitan. Pa Rōmas Impērijas krūsnan baskai laikāi swajjan niperlānksnan, ni izpalā di tennans erkareūtun neggi arābamans, neggi pra wastawūkimans.
  • Zūrgi 824 mettan tikka Pampelunas kunnegista, zinātan dīgi kāigi Nawarras kunnegista, kawīdas teritōrijan bēi palīgu šandēinas Baskan Tāutan.
  • Zūrgi 1200 mettan regiōni Gipuzkoa, Araba be Bizkaia pastāi preidātan prei Kastilijan, adder erlaikāi swajjan autonōmijan enpeisātan en Nawarras Statutans (fueros)
  • Enkērdan Prankrīkis rewoluciōnis Gaksōnijas (prancōziskas Baskan Tāutas delīks) autonōmija pastāi arāikintan
  • En 1814 Špānijas kunnegs Ferdinands VII en nawwai kōnstituciōnin ast kitawīdinuns kōnstituciōnin be etimmuns baskamans tenēisan tikrōmins be pawirpīngiskwans
  • En mettans 1833-1837 enkērdan karlistan kareūsnas baskai stalāi en kunnegas Don Carlosas pāusu. Pa kareūsnan praspilīsnan, fueros pastāi pastippai naikīntan.
  • En 1894 mettan tikka pirma baskiska naciōnalistiska pārtija - PNV (Baskan Naciōnaliska Pārtija)
  • En 1931 mettan gimma špāniska republiki, kawīda dāi baskamans autonōmijan pa referendan en 1936 mettu. En Baskan Tāutan ni engūbi Nawarras regiōni, beggi bēi jāu warewīngi kōlunizītan pra špānins.
  • En 1936 mettan gen. Franco pagaūwa fašistiskan senskīsenin prīki republīkin. Fašistai bēi prīki wissans tikrōmins per kittans amzins nikāi špānei. Baskai segīwusis autonōmiskan republīkin Euzkadi be ulinnusis prīki fašistans.
  • En kareūsnai mīstan Gernika-Lumo bēi pastippai pernaikīntan pra miksiskan Luftwaffe
  • En 1957 mettan radikālai dīlitajai stesses PNV gruntinna karriskan ōrganizaciōnin ETA (Euskadi Ta Askatasuna - Pawīrpingisku be Baskan Tautā)
  • En 1980 mettan Baskan Tautā ast gaūwusi autanōmijan