Wp/ppl/Passiflora quadrangularis

Passiflora quadrangularis (Granadilla gigante)

Passiflora quadrangularis kaj tiktukeytia ishachi winkulash, parcha, badea, tumbo gigante u quijón. Yaja imekayu pasiflora. Yaja weya ka Abya Yala tik ne takutun kan ne taltikpak tutunik.

¿Keman weya?

Yaja nesik tik Abya Yala. Ne ishachi winkulash weya tik ne tal inawak ne wey puyek at wan se shikipil metros ajku, kemanian se shikipil chikwey tzunti metros ikajku. Yaja igustuj ne tal keman sujsul wetzi at. Ne ishachi winkulash weya itan ne tunal tatajku 17ºC wan 25ºC, yaja miki keman nemi sesek.

¿Ken itachiska?

Ne ishachi winkulash imekayu, yaja kiweyakilia^[1] tatajku majtakti m3 wan se pual m3 yajika yaja kimaka iekawyu. Yaja kipia shushuknaj wan weyak itzinu. Ne itzinu ken se nawi itech iwan miak imekayu kuyulijtuk^[2]. Ne iiswayu ne ishachi winkulash alawak, ashushuknaj, kuteweyak^[3], ka tatzinu ne iswat ken se iyulu wan tami tzuntamej, ne iswat iweyaka tatajku majtakti cm wan se pual makwil cm, ne iswat intzalan chikume wan kashtul cm patawak. Ne shuchit itachishka pushawatuk wan puputuka. Ne itakil ishachi winkulash ne ukchupi tumak itakil tik ne Passiflora imiekawan, ne itakil tatajku majtakti cm wan se pual majtakti cm weyak, ne iewayu alawak, itachiska ashushuknaj, ne inaka tepuntik, tzupelek wan istak. Ne inaka kipia sujsul iayu. Keman ne itakil ishtultia ne iewayu itachishka tultik.

Ne ishachi winkulash kipia miak ish, ne ish takwawak, patznaj iwan ne iewayu tzatzasnaj, ne iajwiaka chupi shukuk.

Ini imekayu kimaka itakil muchi ne shiwit, yaja weli kimaka tatajku se pual makwil wan se pual kashtul itakil keman ne itakil tumak, wan keman ne itakil chupi tumak weli kimaka tatajku yey pual majtakti wan se tzunti se pual itakil.

Ne ishachi winkulash shuchikisa tatajku ne metzti makwil wan ne metzti majtakti. Ne itakil ishultia tatajku yey pual ume tanestuk wan nawi pual makwil tanestuk. Ne tapishkal titekit tatajku ne metzti chikume wan ne metzti majtakti. Sejsika imekayu ajsi ka yultuk tatajku ume shiwit wan yey shiwit.

Ne itzinweyaka kichiwa ne tuijikniwan misuta wan yaja kinkuchteka.

Ken taiwan:

Iwan ne inaka wan ne ish ne tuijikniwan weli kichiwa: iayu, tzupelek, wetzi ichkat^[4], wan tishti tzupelek. Keman ne itakil tesu ishtultia welit kikwakwalatza pal kinkwat tik curry u iayu^[5].

Ne ishachi winkulash kipia taiwan ka ne tuijikniwan nemi pal kipia, ken ne: potasio, calcio, fósforo, hierro, vitamina A, B1, B2, B3.

Ken pajti:

Iwan ne iswayu ishachi winkulash kichiwat ne atutun^[6] pal ne kukulis kan nemi sujsul tzupelek tik ne esti^[7] wan pal iyulu wan pal kukulis kan ne esti chawi.

Ne itzinweyaka pal kimiktia ne piyal tik ne iijitimekayu. Ne ishachi winkulash kipalewia keman yuyumuka iyulu^[8] wan sujsul iyulu chuka^[9], kipalewia keman ne ielishku kikukua ipanpa nemi shukuk^[10], kipalewia kipajtia ne iewayu keman timutzunteki, kipalewia keman tesu kuchi^[11], kipalewia keman ne itzuntekun sujsul kikua^[12]. Ne itakil wan ne ish nemi yek pal ne ielishku. Ne itakil tiktukeytia “ne itakil pal ne sijsiwapil wan ne pijpiltzitzin” ika kinpalewia weyat.

Pal ne shuchital:

Melka ne ishachi winkulash igustuj weya itan ne tunal, weli kintuka tik se tzatzasnaj kal^[13], man tesu kipia itakil yajasan miak shuchit

Ne uske itukey:

Ne ishashi winkulas kipia miak itukey:

Badea, parcha granadilla, parcha real, parcha tik Colombia, Venezuela wan Ecuador. Tik Venezuela wan Ecuador ne taketzalis “badea” kitukeytiat ka ne itakil melka pal kijilwi nusan.

Granadillo tik República Dominicana

Badera, corvejo, motorro tik Colombia,

Granadilla tik Nicaragua, Honduras, El Salvador wan Panamá

Granadilla de costa tik Guatemala

Granadilla real, parcha de Guinea, sandía de pasión, quijón tik Bolivia

Tumbo tik Perú wan Ecuador

Maracuyá gigante tik Panamá

Tik España keman kituka pal shuchital tiktukeytia Pasionaria, iwan ukse winkulash las Pasionarias

Ipanpa uni:

↑ Extenderse, estirarse.
↑ Zarcillos.
↑ Ovaladas.
↑ Nieve, sorbete, helado.
↑ Sopa
↑ Te. Lit. agua caliente.
↑ Diabetes, elevada azucar en la sangre.
↑ Ansiedad.
↑ Depresión. Lit. Mucha tristeza
↑ Gastritis, ácidez estomacal. Lit. cuando el estómago duele porque está muy ácido.
↑ insomnio. Lit. cuando no duerme.
↑ Migraña, dolor de cabeza.
↑ Invernadero. Lit. casa de cristal.

Ijilpika:

Passiflora quadrangularis (Eng.): https://es.wikipedia.org/wiki/Passiflora_quadrangularis

Passiflora quadrangularis (Esp.): https://en.wikipedia.org/wiki/Passiflora_quadrangularis

Ishashi winkulash, cartilla de cultivo (Esp.): https://www.economiafamiliar.gob.ni/backend/vistas/doc/cartilla/documento5631631.pdf

[1] Extenderse, estirarse.

[2] Zarcillos.

[3] Ovaladas.

[4] Nieve, sorbete, helado.

[5] Sopa

[6] Te. Lit. agua caliente.

[7] Diabetes, elevada azucar en la sangre.

[8] Ansiedad.

[9] Depresión. Lit. Mucha tristeza

[10] Gastritis, ácidez estomacal. Lit. cuando el estómago duele porque está muy ácido.

[11] somnio. Lit. cuando no duerme.

[12] Migraña, dolor de cabeza.

[13] Invernadero. Lit. casa de cristal.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]