Ne Ishpitzi se insectoj ipal ne orden itukay Coleoptera ipal ne familiaj itukay Lampyridae. Tik Nawat, ne Coleoptera itukay Shikut. Yajika, ne ishpitzi se clasej shikut. Ne ishpitzi itukay ijkiuni tik ne dialectoj ipal Ijtzalku [1], pero ishpitzin tik Witzapan (Santo Domingo de Guzmán) wan ishkipitzin tik Kwisnawat [2]. Kwak yaja kwilin ne ishpitzi itukay talumit[3] melka nemit ukse kwilin tik ne orden ipal ne muyut ne weli tawilua nusan. Ne ijinsectoj ne welit tawiluat nemit sejsempa tik ne tajtaketza wan ijpak ne teupan ipal ne ikman Pipilmetzali wan Mayametzali [4].
Man, ken weli ne ishpitzi tawilua? Yejemet, kenhaya ukse takwalmet ka weli kichiwat bioluminiscenciaj (tawil kimakat sejse yujyultuk) ,kipiat tik iijtik se kimicoj itukay luciferin, ini musalua wan oxygenoj pal tawiluat[5]. Kwak tawiluat yejemet tesu tutuniat, su te, mikiskiat tajtatuk. Ne tawil itachishka shushuknaj, tultik u chiltik.
Tik Kuskatan, wan nujme tik ne Americas, nemit miak clasej tekenhat ijishpitzi. Ume yejemet tik ne Generoj intukay Photuris wan Photinus. Ne Photuris siwashikut kwak yaja tawilua, kinutza ne ukich ma wiki muteleksa iwan. Pero sejse wipta ne ajsituk ne seuk ukich, ne Photinus, kwakuni, yaja kikwa. Ijkiuni, yaja kikwi se venenoj ne yaja muneki pal mutajpia, ika nemit ukse takwalmet ne welit kikwa ken ne tutut u ne tukat.
Ne ishpitzi kipia se kimicoj itukay luciferin ijtik ne iijtik pal tawilua
Ne ishpitzi kipia se kimicoj itukay luciferin ijtik ne iijtik pal tawilua
Ne ishpitzi kwak kwilin itukay talumit
