Jump to content

Wp/nci/Caxtillān

Add links
From Wikimedia Incubator
< Wp | nci
Wp > nci > Caxtillān
Hueytlahtohcayotl Caxtillān
Reino de España
Pamitl Chimalli
Chanehqueh 49.955.400
Superficie 1,964,375 km²
Tecuacan Madrid
Hueytlahtoani Felipe VI
Tequihuah Mariano Rajoy
Tecpantlahtolli Caxtillāntlahtōlli ihuan macehualtlahtolli.
Tomin Euro

Hueyitlahtohcayotl Caxtillān itoca Caxtillān (caxtillāntlahtōlcopa: Reino de España ahnozo España), cē tlācatiyān īpan Europan īhuan cē centlamantli Europan Cetiliztli. Madrid in itecuacan ca, altepetl campa quipia ītepacholiz.

Cuaxochtia canahpa mictlampan īca Cantábrico hueyatl, canahpa huitztlampa ica Mediterraneo hueyatl campa Baleares, Gibraltar ihuan Marruecos, canahpa tlapcopa ica Andorra ihuan Francia, in altepetl Livia noyuhqui tlapcopa ca ipan Francia tlalihtec in Pirineo tepetlahco, ihuan canahpa icalaquiyampa ica Portugal ihuan Ilhuicaātl Atlántico icampa Canarias.

Tlaltocaitl

[edit | edit source]

Inin tlalyacatl ocuep tlaltocatzin ipampa Hispania punicotlahtolcopa: Tochtlalli. Inin itoca huehuehcauh tlacuepalli canahpa nonotza España caxtillantlahtoltica. Occe tlahtolli omopouh tlein España motenehua i-spn-ya ahnozo Itepozchihualoyan Tlalpan nahuatlahtoltica.

In nahuatlahtolli itlaltoca Caxtillan ca cannel, manel in caxtiltecah omotocah españoles inahuatlahtoliz ixpayolmeh[1]; in ihcuac omotetlahtolana itechpa inquizcan, intenanquililiz ocatca ipanocayoh mochipa Castilla (kaʂˈt̪ilʝa quimonēci kaʃˈtilʝa), ic in nahuatlahtohqueh omochiuh in catyan tocaitl Caxtillan (kaʃˈtillaːn). Ica in tlahtolli Castilla omochihua in tlanelhuatlahtolli caxtil, achtopa ahtle tlamatiliztli, ocachi in sufijo -tlan [2]. Zatepan in tlahtolli caxtil omocuep ce yancuictlahtolli ica in axcan tlamatiliztli.

Tlalcemanahuayotl

[edit | edit source]

left|300px|thumb|Iberia tlalyacatl īhuan Tlalhuactli Baleares.

Itlalpan ixtli ca 1,959,248 km² ihuan tlālhuāctlīxtli 5,127 km². Īānāhua tlatlamachiyōtiāni 11,122 km. Ca miaquīntīn tlātlālhuāctli. Cuāxōchtia canahpa mictlāmpa īca Cantabrico Huēyātl, canahpa huitztlāmpa nō Mediterraneo Huēyātl campa Baleares Tlātlālhuāctli, (Mallorca, Menorca, Formentera, Ibiza) īhuān Chafarinas Tlātlālhuāctli, Gibraltar īhuān Marruecos, canahpa īquizāyampa nō Andorra īhuān Francia īpan Livia āltepētl īpan Francia in Pirineo tepētlahco, īhuān canahpa īcalaquiyāmpa nō Portugal īhuān Atlántico Huēyātl īcampa Canarias Tlātlālhuāctli, (Palma de Gran Canaria, Tenerife, Gomera īhuān Lazarote).

In tepētl ocachi cuauhtīc[3] Teide ompa tlalhuactli Tenerife īhuān inīc ōme ocachi cuauhtīc nicān Tlālyācatl Iberia Mulhacén īhuān Veleta ipan Sierra Nevada in ompa Granada, occe tepetl quemeh Aneto ipan tepetlah Pirineo. In tepeyohtic sistema tepetlah Pirineo, tepetlah Cantabrico, tepetlah Betis, Sierra Nevada, Sierra Morena, Sierra de Guadarrama occequin. In ātōyātl ocachi huehca Ebro, occequin atoyātl quemeh Tajo, Guadalquivir, Duero īhuān Miño.

Yeyāntli

[edit | edit source]

Nican yeyāntli ahmoneuhqui īpan mochi Caxtillān, inon tlācatiyān īca mediterreaneo yeyāntli īca miactin tēpetl, in xopantlan ahmo quiyahuitl ica ixachi tonayoh īpan ahco totonilmachioyotl[4]. Nicān mictlāmpa ixachi xoxoctic ihuan tepeyoh ica chicahuac ehecatl ihuicpa Cantabrico hueyatl quemeh tlahtocayoh cuauhtlah Picos de Europa in ompa Cantabria, Asturia ihuān León. Nochipa tepetlampa quipia miac cuauhtlah cepayauhtic. In caxtiltencalixcuatl ica Andorra īhuān Francia In tepetlah Pirineo ca, cē yeyantli cenca tepeyohtic in yuh Sierra de Guadarrama, Sierra Morena ihuan Sierra Nevada, tlen atlacomolli quipia ixachi ātl en forma de atemoctli ihuan atoyātl īpan tlani temperatura. Quiyauhtlah yeyantli ōmpa atentli Galicia īhuān atentli Asturia.

Īpan nō tlahcopampa zacatlah īca ehecahuacqui, Caxtillān nican quipia ixtlahuatl īhuān tepetzintli quemeh motenehua La Mancha icampa arabitēcah. In huaccaixtlahuatl[5]. nican tlacatiyan Almeria īhuān tlalhuactli Lazarote cah, quemeh tlahtohcayoh cuauhtlah Timanfaya in ōmpa Canariah Tlātlālhuāctli.

Yōliztli

[edit | edit source]

In yolcah chanti in ōmpa cuauhtlah tlein quipiya Europan mazātl, mazatl, jabalí, Caxtillān ocotōchtli, gamo europeo, castor īhuān āhuitzotl. Nō xiquitta Caxtillān tōtōmeh quemeh in cuāuhtli īpan Picos de Europa ca Asturia.

Nicān tlācatiyān quipia occequintin yolcah, miac yeh extintos quemeh tlācamāyeh, Europan mazatl, uro, cuetlaxtli, occequintin. Mazqui quipiya occequin cuahuitl in roble, abedul ahnozo pino.

Huehcapatlahtolyotl

[edit | edit source]

Template:Main

In Iberia Tlālyācatl ōchantiaya īpan huēhuetlācah in ītōcā tlācatl Cro-Magnon ītlein āxcān yehhuāntin vaxcatēcah. Huēhuehtlācah Neandertal ōtlahcuiloh oztoco, ōquichcuācuahuehmeh in ōmpa oztotl Altamira.

Inīn xiuhpan 2000 a.X., celtah occequīntīn tlācah acicoh nicān īhuān ōnitlanemicoh īca iberiatēcah. Celtah ōcalchīhuacqueh īchanhuān īca tetl īhuān zācatl latintlahtōltica castrum, ōmicqueh īca vascotlācah īhuān iberiatēcah. Celtah ōquipiacqueh a huēyitōltēcayōtl īhuān huēyi tēpachoaliztli.

Īpan 1100 a.X. xihuitl, feniciatlācah ahnōzo punitlācah ōhuallauh nicān Iberia zātēpan Troya Īyāōyō canahpa Guadir āxcān ītōcā Cadiz. Feniciatlācah acicoh Iberia īyuhqui Almería anāhuac īhuān Grecia acicoh īpan Ampurdán inīn xiuhpan 218 a.X. xihuitl. Greciatlācah īhuān feniciatlācah ōnitlacahuacoh inic cē āmoxtli, mazqui aic yehhuāntin nezcayopanoliah ica iberiatēcah. Achtotlācatl vascotlācah cateh campa chantiah in ōmpa Iberia Tlālyācatzin.

Romatēcah acicoh Iberia xiuhpan 218 a.X., tehhuāntin tlahtōayah latintlahtōlli īhuān ōquimpopoloh canahpa iberiatlācah, tehuān ōquixtianayah in iberitēcatl āltepētl. Huēyitlahtoāni Adriano ōtlācati īpan Italia āxcān ītōcā Santiponse, Sevilla Teucyōtl. Īpan punitēcah yāōyōmeh ītitlān Cartago īpan Roma Huēyitlahtocāyōtl īpopoloh Iberia Tlālyācatl.

Yehyehua 416 Template:3ped xihuitl, occē alemancalpōlli, ītōcā visigodotlācah, ōacicoh īpan Caxtillān quemeh huēhhuetlācah ic Roma, yehhuātl ōtepēhuacqueh alantēcah īhuān vandalotlācah, axiltiauh suevotlācah in ōmpa Galicia. Visigodotlācah ōtlapachoacqueh achcauhuiptlah Mācuīlpōhualxihuitl 8, yehuātl ōmocuepacqueh Catolicismo Romano īhuān īāltepēnanyō Toledo ōyeya.

Inīn 689 Template:3casa xihuitl, arabiatlācah ōacicoh canahpa Africa mictlāmpac. Īpan 711 Template:12caña xihuitl, in arabiatlācah ōquipēuh ixpan visigotlācah in ōmpa Īyāōyō Guadalete, nicān ōmopohuac mahomaquipololo īhuīcpa Iberia Tlālyācatl, ixachi tlācah ōmocuepacqueh canahpa Mahomayōtl inic cē tēucyōtl, ahnozo tlālpan arabihuēytlahtocāyōtl ītōcā al-Andalus, īāltepēnanyōtzin Cordoba.

Inīn xihuitl 718 Template:6conejo īpan Asturia cē pillacatzin motōcāyotia Pelayo ōtlaicali īca mahomatlācatl, yehhuāntin mā quipiyah inīn tlācatl. Pelayo motēnehua īpan In yāōyōtl Covadonga, asturyāōquixqueh, quenin mā pēhua In Tlahtocāyōtl Asturia motōcāyotia "La Reconquista" (Yancuīc Popololiztli), ica Criatianoyōtl īhuelitoyō īpan Iberia Tlālyācatl.

Visigodotlācah ōcholohuacqueh canahpa tepētlah Pirineo īca Francia huēyitlahtohcāyōtl. Ihcon Carlomagno ōtlachīuh īchān yāōquizqueh quemeh ītōcātzin "La Marca" (In Machioyōtl). Francia ōxexeliuh ītlālhuān īpan tepitzin cristianotēucyōtl. Inīn 988 Template:3ped xihuitl, in tēuctin īpan Barcelona, ōquipopoloh in tlahtocāyōtl īpan Pirineo tepētlah īca Francia tlahtoānih.

In Mācuīlpōhualxihuitl 8 auh 9 quipiaya mahomahuelītiyōtl īpan tlālyācatl īca cristianotlahtohcāyōtl in ōmpa mictlāmpa. Canahpa tlamiliztli Mācuīlpōhualxihuitl 8, in Omeya tēuctli Abderramán I, chololli īpan Siria, ōtlachīuh īhuīc al-Andalus, īxachimatiliz huelītiliztli, cē celcatīc tēucyōtl ītōcā “Califato de Córdoba”.

Abderramán III otlachiuh al-Andalus ipampa celcatic tēucyōtl īpan Califato de Damasco, ye īca teōneltoquitlamaquixtiliztli īhuān ahmo política, tlahzocamati ipampa acoquitzaliztli īpan matiliztin, toltēcayōtl īhuān tlahcuillotl; īhuān netlacuitlahuilitoc īpan āltepēmatiliztli. In āltepētl ixachi huelitinih, Valencia, Zaragoza, Toledo, Sevilla īhuān Córdoba. catca, In pohualxiuhpan X, īca al-Hakam II, Córdoba ocachi huēyi āltepētl īpan Europan, quipiuh 500.000 chanehqueh ihuan huēyi toltēcayōtl. In Mahomahuetzquiliztli opeuh ihcuac in arabitēcah cenyeliztin ozomacque īca occe arabipillahtohcāyōtl otlachiuh tepitzin tlahtohcāyōtl motocayotia Taifas.

[[Īxiptli:Spain Andalusia Granada BW 2015-10-25 17-28-47.jpg|thumb|left|200 px|Alhambra.]]

Ihcuac, ahmo huehca tepētlah Pirineo oquipiaya occequintin ōme cristianotlahtocayōtl Navarra īhuān Aragón. Atzalān āpan Iberia, in cristianotlācah oquipopoloh ocachi mahomatlālli, In Tlahtohcāpillōtl Asturia īca īāltepēnāyō Oviedo otocacuep icampa Huēyitlahtohcāyōtl León ihuicpa itlapacholiz ihcuac Ordoño inic Ōme ahcopa in tlahtoanicpalli, centililli īca copilli ihuic Galicia, Asturia īhuān León. Otlācati yancuīc tlahtohcāyōtl Caxtillah īcampa Sancho III, tlahtoāni īhuic León, tlaquitcachiuh canah īcone Fernando.

Azozan in niman pohualxiuhtin, inonqueh tlahtocayōtl mopanoz canahpa Fernando I nōzo occetlahtoanih īpan cahuitl, atle xi tlapolohua ihuelitiyo ican tlahtoāni. Nicān tlacatiz ihuicpa León occēquin tlālli ica huēyi teucyōtl ītōcā Portugal, quenin notlachihuaz īca tlahtohcāyōtl. Nicān oquipiac cualli tlahtoqueh yehuantin anmotocah Alfonso VI īhuān Alfonso VII ipan León, yehhuantin otlachihuacqueh acohpan inin tlahtocayotl canahpa Huēyitlahtohcāyōtl, ompic huēyiteōpixcayōtl Roma, ipampa mochi Iberia tlālyacatl īhuān Francia Huitztlāmpa. Inin tlamiliztica, īpan xihuitl 1402, Copilli Portugal oixcomacac īca Tlahtohcāyōtl Caxtillān, aquin opeuh in oquimpopolo Canarias Tlālhuāctli, chantiliztica ancateh ica huanchetlācah, in tepehualiztli īca normandotēcah ic tlahtoani Enrique inic Yei ihuicpan Caxtillān, quenin otlami oquipan 1496 in auh hueycaxtilcopilli.

[[Īxiptli:Toledo Santa Maria la Blanca.JPG|thumb|right|200 px|Toledo]]

In imamictiliz Isabel ihuicpa Caxtillān īhuān Fernando ihuicpa Aragón, inonqueh ome Caxtillān copilli omotlacetililli, īpan popololiztli canahpa Mahomatlahtocayōtl Granada xiuhpan 1492 īhuān, zan niman, Navarra xiuhpan 1512 tlein otetocac cē tlahtocaoyotl, īca itomin ihuan i calixcuacaltin inompa Ātoyatl Ebro oc Carlos yoyaoyo xiuhpohualpan XIX. Navarra tlahtoani onicholoac Pirineo tepetlampa īhuān occē mocuepazquiazqueh in īpan tlahtoani Francia.

Noihuan nican oquipeuhca cē mamictilitlayectiliztli īca Portugal tlen otlān īpan 1580, ihcuac Felipe inic Ōme otlehco itlahtocaicpal, tlacentiliuh zatlatzonco cē niman tlahtoani toda nicpampa in Iberia Tlālyacatl.

Īpan 1492, monihcuilo in quizaliztli ihuic judiotlācah quenin ahmo otlahualcaquih motlaneltoquiliz ipan cristianoyōtl, quemeh Felipe inic Nahui Franciaco. Cristóbal Colón, nicpampa tlahtoani Catolico, aci, ayancuipan, canah Ixachitlān īca iacalhuan.

In huēyi tlahtoqueh Fernando inic Cē inic Cē ihuan Isabel La Católica. Quiza Cristóbal Colón īpan 1492 xihuitl in ihuicpa motocayotia Puerto de Palos (Cuacuahuitl Ācalquīxōhuayān), ompa ca Altepetl Huelva ipan Caxtillān, in oyuhpanoc yei icaltica ome metztli, zatlatzonco oacico tlalhuacpan in itoca Guahananí, nicān in yancuīc tlalpan Yei iacal motocayotia La Niña (In Cihuāconētl), La Pinta (In Tlapālācalli), La Santa María (In Yectli Tonantzin María).

[[Īxiptli:Portrait_of_Philip_II_of_Spain_by_Sofonisba_Anguissola_-_002b.jpg|thumb|left|200px|Felipe II.]]

Ipan 1700 xihuitl, omic caxtillahtoāni in itoca Felipe Inic Ome. Tlacatzin in tetzcutica huehueintin caxtillahtoqueh catca in Iquiqueh itech pohuiah icenyiliz Teutontlālpan nozo Austria, auh yehuatl aic oquintlacachiuh ipipilhuan.

Nicān ompehua ompa Caxtillān hueyi yaoyotl in Francia quinchihuilito in ihuicpa auztēcah ipampa caxtillahtocacontetoquiliztli. Teuctli in itoca Felipe de Anjou, in aquin iixhuiuh catca hueyi tlahtoani Luis inic Matlahctli ihuan Nahui, oquimpeuh iyaohuān.

Īpan 1898 xihuitl, Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān quinyaochihua īca Caxtillān īhuān quintlatlalochtia Cuba, Necuiltōnolācalquīxōhuayān ihuan Filipinas. Īpan 1819 xihuitl, Caxtillān quinamaquiltia ichanehhuān Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān, icecniquizaliz in itoca Itlalmaitl Florida (Xōchiyocān).

Inin xiuhpan 1931, mihtoa ce mecatlanahuatiliztli in ōmpa Caxtillān ipampa in tepacholiztli ihuicpa tlahtocayaoquizcani Francisco Franco. Pehua ce tlacayaoyotl tlacatlahtocaltepenahuah īhuān tlahtocaltepenahuah, ica miectin miquicqueh, nezahualiztli īhuān icnoyotl ītech caxtiltēcah. Mochintin caxtilcenyeliztli ocahuacoh xexelocqueh monequi quizaliztli ihuic īcaxtilcoconehuān canapa occequin huehcatlahtohcayōtl cemeh Cuba, Mēxihco, Argentina, Rusia īhuān occēquintin tlācatiyān nicpampa xi tlapiltzanti in caxtilcoconeh.

Īpan 1975 xihuitl, omic yaoquizcani Francisco Franco; in axcān Juan Carlos de Borbón huēyi tlahtoāni Caxtillān catca, inonqueh in inic ce tlacaticqueh tetenahuatoh ipampa caxtiltecah.

Āxcān Caxtillān

[edit | edit source]

Īpan 2004 xihuitl, in 11 Tlayēti, Madrid omaceuh cē tlaixpololiztli temamauhtini mahomatlācah īpan tepozcalli itech altepetepozcoac tlein huallaztia īnompa Guadalajara cahnapa Atocha Tepozcoatilohuayān, yehhuatl temamauntinimeh omictiloh ixachi chipahuachanehqueh. Quenamo, José María Aznar tlapoloa tetenehuatlapohualli Partido Popular nic pampa tlahtocateixiptla ixpan ipochcayaotl Jose Luís Rodríguez Zapatero itech Partido Socialista Español PSOE.

Caxtillān ce tlacatiyan ica ahcocaliztli icampa tlacatl ic nican ocicoh tlaneminimeh occe tlācatiyān quemeh Ecuador, Colombia, Argentina, Peru, Brasil, Bolivia, Venezuela, Cuba, Rumania, Polonia, Marruecos, India ihuan Africa occecquintin tlācatiyān. In Ehēcalquixohuayān Barajas ihuicpa altepetl Madrid, oxittontlayonqui ce ahuachuaztli ihuan omictiloh ome ecuadortecah, omaceuh ce tlaixpololiztli temamauhtini ETA ipan Vasconia icampa calpolli Batazuna.

Occepa otlatlani Partido Socialista Español (PSOE) nicpampa tlahtocateixiptla Jose Luís Rodríguez Zapatero ixpan ipochcayaotl Mariano Rajoi ihicpa Partido Popular.

In Huēyitlahtohcāyōtl Caxtillān xiuhpan 2010 quemeh in tlahtocateixiptli Europanēcatl Tlacetilīztli cah cē ītēcuacān ic Jose Luís Rodríguez Zapatero īpachohuāliz.

Chanehmatiliztli

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Plaza de Castilla (Madrid) 06.jpg|thumb|150px|left|Madrid]] [[Īxiptli:Barcelona in Parc Güell.JPG|thumb|150px|right|Barcelona]] [[Īxiptli:Ciudad de las ciencias noche.JPG|thumb|150px|left|Valencia]] [[Īxiptli:Torredelorotyteatrolamaestranza.JPG|thumb|150px|right|Sevilla]]

Caxtillān quipia 46.200.737 chānehqueh ipampa 1 Tlacēnti 2007. In tlalli icampa tlācatl ihuīc 89,6 hab/km² nican, tlani tlein occequintin tlacatiyan Europan Tlāpcopa. In tlalli ocachi chaneh, in atentli ihuan itzatlan Madrid altepetl. Caxtillān cē tlācatiyān quenin piya calpōllacatl icampa mācēhualtica vaxcatēcah, asturiatēcah, catalantēcah, galicitēcah, occē noyuhqui tlanemi ixachi tlācatl occēquintin tlācatiyān.

Tlalli ocachi ochantililli inemi in ompa atentli Mediterraneo Hueyatl, Atlantico ailhuicatl īhuān atzatitlan āltepētl Madrid, tlalnepantlah quipia tepitzin tlacatl ipan altepēmaitl, quemeh La Mancha Ixtlahuatl ahnozo tepetlah, Cantabrica tepetlampa nozo Pirineo tepetlampa.

Nican altepetl ocachi ochantililloh Āltepētl Madrid īca 6 954 583 chānehqueh, Āltepētl Barcelona īca 3 327 872 chānehqueh, Āltepētl Valencia īca 1 664 663 chānehqueh, Āltepētl Sevilla īca 1 332 669 chānehqueh, Āltepētl Málaga īca 1 099 004 chānehqueh, Āltepētl Bilbao īca 949 939 chānehqueh, Āltepētl Oviedo īca 857 495 chānehqueh, Āltepētl Alicante īca 725 395 chānehqueh, Āltepētl Zaragoza īca 688 643 chānehqueh, Āltepētl Vigo īca 659 632 chānehqueh; icampa miyac chanehqueh. Hueyialtepetl nicān Caxtillān, cē tlahtohcāyōtl quenīn chantiah miacquīntīn chōntalchānehqueh, tlen 20% ihuicpa occequin caxtiltlacatiliztli.

Neltococayotl

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Basílica de Santiago 02.JPG|thumb|150 px|Hueyiteocalli Santiago de Compostela.]]

Huēhuehcaxtiltēcatl teōneltococāyōtl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa catolicismo romano, mācēhualtin ahmō ōneltoqui mochololih canahpa ohuitepētitlān īhuān occequīntīn tlaihiyōhuatilocqueh zannō Santo Oficio (Caxtillān Atlācayōtl) in ōmpa Sevilla. Ihcuāc caxtiltēcah ōmpēhua mā xicristiania canah mācēhualtzintin zan motlamati Catolico teōneltococāyōtl quēmeh cristianoyōtl, mātēl in teōpixqueh tlamatizqiazqueh tlein ōyeyah occequīntīn cristianomeh ītōcā lutero tlalnetoqui, ortodoxo tlalnetoqui, īhuān inglatēcatlalnetoqui.

Caxtillān ca cē tlācatiyān ixachi católicos Europanco, in caxtiltēcatl tlahtohcāyōtl ahmō inic cē neltococāyōtl. In xexeliuhca intlā teōneltococāyōtl tlācapachotiliztli īhuān īopacholiz in tētlamamaquiliztli inīn tlācatlahtocāyōtl omcauh ic, īhuān ayāc catca īpan inīn nahuatīlli quin āxcān. Ihtoquiztia in āchcāuhteōtiliztli īpan caxtiltēcatl tlahtocāyōtl yezquia zan niman catolicoteōnechicoliztli, īhuān Constitución de Cadiz ihto tlein ahocmo piya ixnamiquiliztli nicpampa occequīntīn.

Tlācanemitiliztli

[edit | edit source]

Template:Col-begin Template:Col-2 Occēquin caxtiltecah oneminih canahpa (Ixachitlān īhuān Europan), nahuatīlo īpampa in tlein caxtiltēcah chantiah īpan:

Template:Col-2 Nicān Caxtillān, cē tlahtohcāyōtl quenīn chantiah miacquīntīn chōntalchānehqueh:

Template:Col-end

Tlahtōlli īpan Caxtillān

[edit | edit source]

thumb|250px|Tlahtōlli īpan Caxtillān In ahcauhtlahtōlli īpan Caxtillān īhuān occequīntīn tlahtocāyōtl cemānāhuac. Ocachi 450,000,000 chānehqueh camacti inōn tlahtōlli in temopampa Chinatlahtōlli īhuān Inglatlahtōlli. Nīcan tlācatiyān in āchcāuhtlahtōlli Caxtillāntlahtōlli, noyuhqui Caxtillān piya occequin inic ōme tlahtōlli.

In ōmpa Caxtillān piya occequin tlahtōlli quemeh catalantlahtōlli īpan Catalania, tlālhuāctli Baleares (ahnōzo mayorcatlahtolli) īhuān Cemāxcayōtl Valencia (ahnōzo valenciatlahtōlli), in galicitlahtōlli ipan Galicia īhuān cequintin tlālli ihuicpan León īhuān Zamora, in vascotlahtōlli īpan Vasconia īhuān Navarra (cuāxōchtia canahpa mictlāmpa īca Pirineo tepētlah) īhuān Aran occitantlahtolli in ōmpa Ixtlahuac Aran. Noiuhqui motlahtoa in asturiatlahtōlli ipan Asturia (ahmotlazoyotl ic achcauhtlahtolli, yeceh ixmaqui itlamaniliz īhuān inetlacuitlahuiliz) in ōmpa León, Zamora, in yuh aragontlahtōlli mictlāmpa nō Huesca in īpan Aragón īhuān in extremaduratlahtōlli īpan Extremadura cah.

Chicahualiztli huan tepacholiztli

[edit | edit source]

Chinaco quipixtoc se caltlapahtiquetl ica ceh macehualtepahtiquetl, huan zan quemanticah yahui tlen tepachianih ihquino iztoqueh tomacehualpoyohuah axcanah cualli mopahtiah.

Caxtillan ixeliuhca

[edit | edit source]
Caxtillān īxeliuhca
center|500px
Cemāxcāyōtl Chānehqueh (2005) Tlaīxpayōtl (km²) Tēcuacān
Hueyitlahtohcayotl Caxtillan 44 108 530 504 645 Madrid
1. Andalucía 8 202 220 87 268 Sevilla
2. Aragón 1 326 918 47 179 Zaragoza
3. Asturias 1 080 138 10 603 Oviedo
4. Baleares 1 071 221 4 992 Palma de Mallorca
5. Canarias 2 075 968 7 447 Santa Cruz de Tenerife/ Las Palmas de Gran Canaria
6. Cantabria 582 138 5 221 Santander
7. Catalania 7 364 078 32 114 Barcelona
8. Caxtillan ihuan León 2 553 301 94 223
9. Caxtillan-In Mancha 2 043 100 79 463 Toledo
10. Galicia 2 783 100 29 574 Santiago de Compostela
11. Extremadura 1 097 744 41 634 Mérida
12. La Rioja 317 501 5 045 Logroño
13. Madrid 6 271 638 8 021 Madrid
14. Murcia 1 426 109 11 313 Murcia
15. Navarra 619 114 10 391 Pamplona
16. Valencia 5 029 601 23 255 Valencia
17. Vasconia 2 155 546 7 234 Vitoria
18. Ceuta 78 320 19 Āltepētl Ceuta
19. Melilla 71 339 12 Āltepētl Melilla

Tequitiliztli

[edit | edit source]
Tlanamacnetītlaniztli Tlanamactlacuiliztli
Tlācatiyān 100% Tlācatiyān 100%
Template:FRA 19,3% Template:DEU 15,0%
Template:DEU 11,4% Template:FRA 14,5%
Template:PRT 9,4% Template:ITA 8,5%
Template:GBR 8,5% Template:GBR 5,8%
Template:ITA 8,4% Template:NLD 4,9%
Template:USA 4,0% Template:CHN 4,3%
Template:NLD 3,1% Template:BEL 3,7%
Template:BEL 2,8% Template:PRT 3,3%
Occequīn 33,1% Occequīn 40,0%

Caxtillān cē tequiyōtl īpan Europan ītech temocpan. In yacaticac tequiyotl in ahuicyaniliztli ic cualli yeyantli īpan itentli Mediterraneo Hueyatl. Caxtiltēcatl tequiyōtl tequipanoa īhuīc tlaquixtilli tlalpixcayotl īca inic cē ichcapixcayotl īpan Tepetlah Pirineo, nōiuhqui inic ōme tequipanolli piya cē ācalquīxōhuayān ītequipanoliz in ōmpa Barcelona īhuān Valencia. In SEAT cē tepozmalacatl otlachihualoc īpan Caxtillān ipampa huaznenqui tlachihualotiliztli.

In cuilotl inīc cē pixcayōtl in ōmpa Caxtillān, occequīntīn caxtiltēcah huēyi tequipanolli in tlalpixcayōtl īhuīcpa xocomecatl (inic yei hueyicauh īpan tlalticpactli), zapalōtl, lalaxtli, cintli, ācintli, xītomatl, limaxocotl, ichcatl, nōhuān pitzopixcayōtl, cahuayōhpixcayōtl, cuacuahuehpixcayōtl, ichcapixcayotl, pipiyolpixcayōtl, īnōmpan coyonimatiliztli tlaquixtilli teconalli, tlīltepoztli, amochitl, temētztli īhuān Iztāctepoztli.

Tlamatiliztli īhuān āmantēcayōtl

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Roque z04.jpg|thumb|right|150 px|Ilhuicamachiyohuayan in ompa tlalhuactli La Palma ipan Canariah Tlālhuāctli.]] Caxtillān cenca cualli mohuelquezqui īca pani yancuīc chihualizmatiliztli īhuān tlachihualoyān, acān in xocoyotl xiuhpan in tlachihualiztic altepecuauhtlah īpan tecuiyo tlachihualoyan, in yuh icopa Tepochcalli, tlahtlaniliztli ihuan tlamiaquiztli. Axcān quipia 41 tlachihualiztic altepecuauhtlah (12 ipan funcionamiento ihuan 29 ipan proyecto). Occe yancuic chuhualizmatiliztli Caxtillān in ehecatlachicahualiztepec tlein tlachiuh tlahuilyollohtli nōzo tlahuilli īhuān ahmo ihmatiuhtia tlalyolizyoliztli.

Tlachicāhualiztli

[edit | edit source]

Nican tlalpan quipia hueyi ilhuicamachiyohuayan in ompa tlalhuactli La Palma ipan Tlahuactli Canariah itechpahuicpa Instituto de Astrofísica Canaria, quihto ican in ilhuicamachiyotilli ocachi huelitini īpan Centlalticpac.

Huaznenquiliztli

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Iberia.a320-214.ec-hdl.750pix.jpg|thumb|right|150 px|Iberia ehecatlaltic caxtiltecatl tepoztōtōtl.]] [[Īxiptli:Renfe clase 100.JPG|thumb|right|150 px|RENFE ce caxtiltēcatl tepozcōātl.]]

Miaquīntīn huaznenqui Caxtillān cateh, nīcan quipiya 105 ehēcalquixohuayān cateh ipampa mochi tlālpan īhuān īāltepētlālhuān, nīcan 33 patlac tlācatiyānco quenin tlaquipanoh 205 ehecatlaltīc tepoztōtōtl, in ocachi huelitini ehecalquixohuayān Madrid-Barajas ica 70,000,000 ahuicyanih īpan xihuitl. Ehēcalquixohuayān El Prat ipan Barcelona cenca huelitini īca nahui yancuīc tepoztōtōtiloyān, Sondika īpan Bilbao īhuān occequin in ōmpa Ibiza, Málaga, Valencia īhuān Palma de Mallorca.

In tepozohtli mecatlali nochintin āltepētl īpan Caxtillān, in tlahtocayotīc tōcachihualiztli RENFE tlanehchicoa cahuitl ipampa itepozcoahuān īca 250 km oc 300 km imanin. Tepozcōātl Alta Velocidad Española AVE (Caxtiltēcatl ahcohuelihuitl) aci canahpa āltepētl Paris, Zurich ahnōzo Milano, mecatlaliuh Caxtillān īca Europan. In matlatiloyān ihuic āltepētepozcōātl ca īpan Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia īhuān Palma de Mallorca. Nō in āltepētepozcoatl Madrid quipiya 310 Km īc 616 000 000 tlācah īhuān āltepētepozcōatl Barcelona quipiya 115 km ic 480 000 000 tlācah.

Nīcan tlālpan quipiya 370 000 km ihuic chiyapopotic ohtli, inin matlatl tlaxitocac hueyiohtli, tlaxoxouhqui hueyiohtli, ochpantlaqui ohtli īhuān nexpanacatl tepozmalacaohtli. Caxtillān quipiya 13 200 km ihuic hueyiohtli atleh zan xitlapohua tlalohtli, āltepēohtli, ohcalli īhuān cuauhohtli.

Nohuican Caxtillān quipiya cenca cuālli apanohtli īca 53 acalquixohuayān patlac tlacatiyanco ipan Huēyātl Tlālnepantlah ihuan Ilhuicaātl Atlántico, Acalquixohuayān Algeciras huelihuitl ipampa ahcopa pohualli ihuic panoni; acalquixohuayan Vigo occe tenyotica, noyuhqui acalquixohuayān Barcelona, acalquixohuayan Cadiz īhuān acalquixohuayan Palma de Gran Canaria.

Tōltēcayōtl

[edit | edit source]

thumb|400px|center|El entierro del conde Orgaz otlacuilo ipampa Murillo.

In caxtiltēcayōtl, quimahuiliztilia in ompa Caxtillān, in tenyoh tlamantli in tlahtolli ihuan in macehuallotl. Caxtillān cē tlācatiyān ican mochi tlacuicuiliztli ipan Centlalticpac quito Tlaquitcayotl īpan Tlachihuatlacayotl icampa UNESCO; ixquichi tlamatocac toltecayōtl, yolizyoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl quemeh tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehualtlahtolloliztli.

Ipan inon tlalpan ihuicpa huehueyi tlahcuilomeh quemen Velázquez, El Greco, occequin. Inin xiuhpan 1650, zanno ihcuac tlahchilohuaya ompa Caxtillān in iteuhcayo Don Bartolomé Estebán Murullo. Occepa xihuitl Pablo Picasso ihuan Salvador Dalí.

Nican Caxtillān, itlachiuh cuacuauhmihtotiztli caxtillāntlahtoltica Tauromaquía, ce mihtotli itech tolontic atualtzacualoyan tlein imictih oquichcuacuahueh nicampa cē tlacatl tlamictiani motocayotia torero, in ompa aitualtzacualoyan ahnozo Plaza de toros, itlachiuh corridas de toros (motlalohualiztli cuacuahuemeh) ipan Las Ventas, Madrid, La Maestranza, Sevilla ahnozo encierros (tlatzacualli) ipan Plaza Monumental in ompa Pamplona.

Īpan Caxtillān, teōnantzin Nantzin Teresa de Ávila īhuān teōpixqui Juan de la Cruz ōāmatlacuiloh āmoxtli īca Caxtillahtōlli. Azozan Miguel de Cervantes ōāmatlacuiloh El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha quemeh inic cē āmoxtli īpampa Caxtillahtōlli. Azozan huehca xihuitl oquiamatlacuilo Benito Pérez Galdós ahnozo in xochicuicani Federico García Lorca ipan motocayotia Caxtiltecatl Tlacatlahtocayotl xiuhpan 1940.

Tlacualcāyōtl

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Paella Marinara.JPG|thumb|180px|Paella itech Valencia.]] Caxtillān tlācatiyān ica ixachi tlacualli in ōmpa tlatetzauhtli, neuctli, paella, pitzonacatl, cuacuauhnacatl, tōtōlnacatl; caxtilchīlli, pitzocuitlaxcotli, chiancacatl, chichihualatl, tlatezauhtli, xocoqui, in tlauhtli, caxtillaxcalli, xocomecatl īca tlapaloctli, lalaxtli mazatexocotl, ezxocotl, chiyacuilotl, limonxocotl occequīntīn.. Mazqui in mācēhuallacualli inic cē catca, īpēhualiz īhuīc āxcān caxtiltēcatl tlacualli ōquichīuh arabitepēhuacāuhpan. Neuhqui, miaquīntīn tlacualcāyōtl motēquitiltīlia āxcān son herencia de los āchcāuhtīca nextamaliztli ic cintli, in tlacuallli tlamatiliztli īpan tlecuitl, la molienda en molcaxitl īhuān metlatl. Arabitēcah ōacicoh azafrán, in ōmpa Teutontlālpan in teixhuinotl.

Nican tlalpan itlacua noyuhqui los churros, las tapas, neictlaxcalli in ompa las confiterias ihuan chocolaterias.

Cuīcayōtl

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Santiago 4.JPG|thumb|180px|Gaiteiros (ehuatlapitzatianih), ipan Galicia.]] Caxtiltēcatl cuīcayōtl ce hueyi īhuān cenca variada Europancopa, nican tlālpan quipiya nochi instrumentos musicales tlen opano itechcopahuicpa Asia, Africān Mictlampa īhuān Europan Tlahcopampa. In mecahuēhuētl ce instrumento tocado nican Caxtillān. In ehuatlapitzalli occe instrumento tocado īpan Galicia, Asturia īhuān León, in catañuelas oquipiya ipan imihtotiliz in ōmpa Iberia tlālyacatl.

Miaquīntīn cuīcayōtl neneuhcāyōtl cah inīn tlācatiyān iuhquin rock, pop nōzo tlātlamantic. Huēyi tlacuīcaliztli cateh Mecano īhuān Mägo de Oz.

Huēyi cuīcatiani

[edit | edit source]

Huēhuetlatquicayōtl

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Cuenca CasasColgadas1.jpg|thumb|160px|Casas Colgadas, en Cuenca.]] [[Īxiptli:Alcázar de Segovia 1-7-07.JPG|thumb|160px|Alcázar de Segovia.]] [[Īxiptli:Monasterio de Suso (2).jpg|thumb|160px|San Millán de Suso (La Rioja).]] [[Īxiptli:Arcoiris_en_el_Palmeral_de_Elche.jpg|thumb|160px|Palmeral de Elche, en Alicante.]]

Momotlalcāyōtl

[edit | edit source]

[[Īxiptli:Spanish World Cup celebration.jpg|thumb|right|200 px|Xōtlachpatoliztli īpan World Cup 2010.]] In momotlalcāyōtl īpan Caxtillān ca ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, īhuān momotlalcāyōtl itech tepozcuaitl. Axcān, Caxtillān, cē centlalticpac huelitini īca momotlalcayotl, ihcuac tecuacan itechpahuic Olimpicayoh Mahuiltiliztli xiuhpan 1992 in ōmpa Barcelona, otlacauh huel miyac imomotlalcāyō ipampa tlācatiyān.

Caxtillān oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih īpan momotlalcayōtl quemeh: xopatiliztli, padel, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, karate, judo, taekwondo, boxeo, tenis, atletismo, gimnasia, trial, enduro, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 īhuān quiquiuhpatoltiliztli.

Nō xiquitta

[edit | edit source]

Āmoxtiliztli

[edit | edit source]
  • Ediciones Trébol, Diccionario Enciclopédico Visual īpān caxtillahtōlli, Cargraphics S.A., otepoztlahcuiloc ipan Colombia, 1997.
  • García Escamilla, Enrique, Historia de México (Mēxihco ītlahtōllotl), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān Template:Es2, otepoztlahcuiloc ipan Calpōlli Tlahtōlōyān, Plaza y Valdés Editores, 1991.

LOCKHART, James. The Nahuas After the Conquest: A Social and Cultural History of the Indians of Central Mexico, Sixteenth Through Eighteenth Centuries. Stanford University Press, 1994. (nāhuatlahtōlli - inglatlahtōlli)

Tlahtōlcaquiliztilōni

[edit | edit source]
  1. ↑ John Bierhorst yeh oquihcuilo "IXPAYOL, var ESPAYOL. Span., Español. Ixpayolme[h]..." ipan A Nahuatl-English Dictionary and Concordance to the Cantares Mexicanos whith an Analytic Transcription and Grammatical Notes.
  2. ↑ James Lockhart. The Nahuas after the conquest. 1992
  3. ↑ Quihtōznequi alto
  4. ↑ Quihtōznequi temperatura
  5. ↑ Quihtōznequi desierto

Amōxtiliztli

[edit | edit source]
  • This article was copied from Huiquipedia nah:Caxtillān; The reason for copying inside Incubator from Huiquipedia (nah) is to improve the reaction and adapt to the spelling and grammar of Classical Nahuatl language.

Cequin tlatilantli

[edit | edit source]

Template:Commons

Retrieved from "https://incubator.wikimedia.org/w/index.php?title=Wp/nci/Caxtillān&oldid=5659702"