Wp/nci/Āltepētl Mēxihco
Āltepētl Mēxihco, Mēxihco Tēcuācān moāchcāuhtōcāitia Mēxihco in Calpōlli Tlahtōlōyān (Template:Es2 Ciudad de México, México Distrito Federal; Template:Ot2 Hnini M'onda; Template:Maz2 Jñiñi B'onro; Template:Mix2 Ñuu Ko'yo) ca in Mēxihcatl Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl ītēcuacān. Ītōcā in achi Āltepēnanyōtl Āltepētl Mēxihco īpan Mēxihcah Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl, Āltepētl Mēxihco ahciqui in Mēxihco Tēcuācān, in Mēxihco Tlahtohcāyōtl īhuān in Hidalgo.
Mēxihco inic ōme āltepētl Cemānāhuac cah, auh in āltepētl īca ocachi caxtillahtōhqueh, īhuān ocachi mācēhualchānehqueh cah.
Tōcāitl
[edit | edit source]thumb|left|120px|Mēxihco Tenochtitlan ialtepemachiyo. "Mēxihco" quitōznehqui "Mēxihtli" ahnozo "Mēxihtin" īhuān "-co" zanyenō campa. Quilmach cē aztēcatl yāōquizqui īn ōmpa Chicōmoztoc. Ahnozo, occequīntīn quihtoa cah zanyenō Mētztli īxīc, auh īpampa oncān motōca "Mēxihco".
Āxcān Caxtillahtōlcopa mohcuiloa "Āltepētl Mēxihco" iuhqui Ciudad de México.
Occequīntīn macehuallahtōlcopa motenehua;
- Mixtēcatlahtōlli: Ñuu Ko'yo
- Mazāhuahtlahtōlli: Jñiñi B'onro
- Michhuahcatlahtōlli: Echério
- Otontlahtōlli: Hnini M'onda
Cemānāhuacāyōtl
[edit | edit source]
Āltepētl Mēxihco ītōcā Mēxihco ītēcuacān. Āltepētl Mēxihco tlatēctli in tlahcopāmpa in Mēxihco tlacatiyan. Cuāxōchtia in mictlāmpa īca in Tlahtohcāyōtl Mēxihco īhuān huitztlāmpa tlahtohcāyōtl Morelos. Quipiya 1,479 km² in huēyātēntli in mohtlamantiliah īpan cempoalmatlahtli omōme: in huitztlāmpa in Tepēhuacan Chichinauhtzin, noihqui Āpanco Xōchimilco īhuān in hueyi tepetl Āxōchco ica 3930 m. tliltetl ocachi cuauhuic ipan Mēxihco Calpōlli Tlahtōlōyān, in ompa mictlampa Sierra de Guadalupe; īhuān in tlāpcopa in Ixtlahuacan Mēxihco īhuān in centettihuītz in Sierra Nevada. In tlācatiyān ītlaīxpayo 5 375 m.
Huehuehcauhtica nican, quipiaya ce hueyatezcatl quitoznequi Atezcatl Tetzcoco ica nauhcoyonqui, in ocachi cuauhtic catca Atezcatl Xochimilco, occequin, Atezcatl Tetzcoco ihuan xocoyoc Atezcatl Tzompanco catca. Tlalhuacticpac omitztlaquetz in Hueyāltepētl Mēxihco.
Yōlcatiliztli
[edit | edit source]Nō xiquitta Mēxihcah totomeh quemeh cuāuhtli, tzopilōtl, centzontli, ahnozo yōlcameh coyōtl, māpachtli, miztli, cuechcōātl, āyōtōchtli, āxōlōtl, zacatōchin īhuān occequīntīn.
Tlahtōllōtl
[edit | edit source]thumb|left|150px|Amoxtli Mendocino ihuan in īāltepētlacauh. In Ānāhuac Tlahuelmayān ōchantiaya īpan huēhuetlācah in ītōcā tlācatl Tepeixpan. Huēhuehtlācah Neandertal.
In Achto tlācah īpan in Ānahuac, in cuicuilcah cana huitztlampa catca, yehuan otlachiuh ce yohualtic tzacualli motocayotica Cuicuilco, ihcuah ce tletepetl motenehua Xictli otzatz ihuan tleatoyatl cubrió in āltepētl.
Āltepētzintīliztli
[edit | edit source]Aztēcah ōāltepētlaniah Mēxihco Tenōchtitlan, āltepētzīntiliztli 18 ic ēyi mētztli, 1325 Template:2casa cē ānepantlālpan ātēzcatl Mētztli īapan. In āltepētl cah azqui ōmpōlōah ihcuāc caxtiltēcah tēpēhuanih ōhuāllāh, īpan 1519 Template:1caña auhoc 1521 Template:3casa xihuitl. Īpan 1524 Template:6casa xihuitl, in caxtiltēcah quiāltepētlaniah "municipalidad" Āltepētl Mēxihco, ītōcā "México Tenustitlan", auh, īpan 1585 Template:2casa xihuitl "Ciudad de México".[1]
Īpampa huēyi zahuatl, ōmomiquilitzino in tlahtoāni Cuitlahuactzin. Quinihcuāc, ōmotlahtōcatlalitzino Cuauhtēmoc iuh intlahtōcatzin Mēxihco Tenōchtitlan.
In caxtiltēcah tēpēhuanih ōquixitiniah Mēxihcah īpan Tlachicuēyi 13, 1521 Template:3casa xihuitl.
Mācuīlpōhualxihuitl XIX
[edit | edit source]
Tras la independencia, in Āltepētl Mēxihco catca icua del Estado de México. Ipan 18 de noviembre 1824 in Congreso otlachiuhquihtoznequi ce calpōlli tlahtōlōyān, lugar que albergaría los poderes federales. El territorio del Distrito Federal se conformó ica Āltepētl Mēxihco ihuan occequin chicuace altepecalpolli: Tacuba, Tacubaya, Azcapotzalco ihuan Mixcoac xiuhpan 20 de febrero 1837.
Mācuīlpōhualxihuitl XX
[edit | edit source]Mēxihcatl Icnīuhyāōyōtl ōmopēuh īpan 1910 Template:2conejo auh ōquitlami 1917 Template:9casa xiuhpan.
Zātēpan īpan Tlachiucnāuhti 19, 1985 Template:12casa ōquichīuh in huēyi tlālollīniliztli. Ōhuetz huēyi cacaltin īhuān miaquīntīn tlācah ōmicqueh.
Mācuīlpōhualxihuitl XXI
[edit | edit source]In achcauhtepachoani īpan Āltepētl Mēxihco, Marcelo Ebrard cah īhuīcpa 2006 Template:7conejo xihuitl.
Tlanahuatīliztli īhuān cemitquimatiliztli
[edit | edit source]thumbnail|200px|right|Tecpan Āltepētl Mēxihco.
Āltepētl Mēxihco ca xeluihca 15 īxiptlahyōtiliztli, iteiquini Marcelo Ebrard Casaubuon motenehua caxtillantlahtolcopa jefe de gobierno.
| Tēitquīni | Cāhuitl |
|---|---|
| Rosario Robles | 2003-2006 |
| Andres Manuel López Obrador | 2006-2009 |
| Marcelo Ebrard | 2009-2012 |
In Calpōlli Tlahtōlōyān īxeliuhca
[edit | edit source]| Calpōlli Tlahtōlōyān īīxiptlahyōtiliz | |||
| center|300px | |||
| Īxiptlahyōtiliztli | Chānehqueh (2010) | Tlaīxpāyōtl (km²) | |
| Calpōlli Tlahtōlōyān | 1.479 | ||
| Álvaro Obregón | 727 034 | 96,17 | |
| Āzcapōtzalco | 414 711 | 33,66 | |
| Benito Juárez | 385 439 | 26,63 | |
| Coyōhuahcān | 620 416 | 54,4 | |
| Cuauhxīmalpan | 186 391 | 74,58 | |
| Cuāuhtemōc | 531 831 | 32,4 | |
| Gustavo A. Madero | 1 185 772 | 94,07 | |
| Iztacalco | 384 326 | 23,3 | |
| Iztapalāpan | 1 815 786 | 117,00 | |
| Magdalena Contreras | 239 086 | 74,58 | |
| Miguel Hidalgo | 372 889 | 46,99 | |
| Mīlpan Tlacpac | 130 582 | 228,41 | |
| Tlāhuac | 360 265 | 85,34 | |
| Tlālpan | 650 567 | 340,07 | |
| Vesnustiano Carranza | 430 978 | 33,40 | |
| Xōchimīlco | 415 007 | 118,00 | |
Tequiyōtl
[edit | edit source]Āltepētl Mēxihco, hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan. Occequīntīn mēxihcah huēyi tequipanoltin in tlalpixcayōtl īhuīpan cintli, tlālcacahuatl, āhuacatl, chayohtli, chīlli, nohpalli, ochonetli, xonacatl, limonxocotl, nōhuān pitzopixcayōtl, tōtōlpixcayōtl, ichcapixcayōtl, cahuayōpixcayōtl, cuacuepixcayōtl, tentzonpixcayōtl, pipiyolpixcayōtl, īnōmpan coyonimatiliztli.
Āltepētl Mēxihco cē tequiyōtl īpan Ixachitlan ītech temocpan. In yacaticac tequiyotl in ahuicyaniliztli ic cualli yeyantli īpan itentli Mediterraneo Hueyatl. In Santa Fe hueyic centro financiero.
Chānehmatiliztli
[edit | edit source]thumb|200px|left|Āltepētl Mēxihco īhuēyāltepētini tlacāuhtli. In Āltepētl Mēxihco quipiya cē tlaltentli 749,11 km² īhuān ce tlacaliztli itechcopa 12.392 chanehqueh (Censo INE xihuitl 2002), īca 1,4% īpan nicān región īhuān cē densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuah cah (76,33%) īhuān 6.440 tlācah cah (51,97%). Cē 23,67% (2.933 chaneh.) in tlācamilqueh, īhuān cē 76,33% (9.459 chaneh.) in āltepētlācah
Āltepētl Mēxihco ītlahtōlhuān
[edit | edit source]In ahmo cah nahuatīllahtōlli Mēxihco. Caxtillāntlahtōlli tēl, motlahtoa iuh de facto āchcāuhtlahtōlli auh 92% chānehqueh quitlahtoah. Huēynahuatīlli īhuīc Mācēhuallahtōltin tēl, piya mochīntīn mācēhuallahtōltin motlahtoa Mēxihco, īhuīc tleinzāzo chānehqueh tlapōhualli, cualli iuhquin Caxtillāntlahtōlli canah motlahtoa auh mācēhualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilōlli īntlahtōlcopa. Caxtillahtōltica, nahuatīlli tōcā -achi 60 tlahtōltin- tlācatiyān tlahtōltin. Inīn piya mochīntīn Ixachitēcah tlahtōltin tleinzāzo chīhualiztli; quitōznehqui, piya nō ahmācēhualtin Mēxihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya Quicaputlahtōlli ōquichīuh īhuīcpa TCI, Mēxihco icpiya ixachi Caxtillāntlahtōqueh īca ōmpa tlahtōlqueh tlein ōnto Caxtillāntlahtōlli tlācatiyān, auh ica ⅓ mochi Caxtillāntlahtohqueh Cemānāhuac.
In tlahtōlli motlahtoa īpan Mēxihco cah Nāhuatlahtōlli, Mayatlahtōlli, Mixtēcatlahtōlli, Tzapotēcatlahtōlli, Otontlahtōlli, Mazāhuahtlahtōlli, Michhuahcatlahtōlli īhuān occequīntīn. Occequīntīn Europan tlahtōlli Inglatlahtōlli, Yidishtlahtōlli, Alemantlahtōlli, Franciatlahtōlli, Catalantlahtōlli, Galiciatlahtōlli īhuān Rumanitlahtōlli.
Neltococayōtl
[edit | edit source]
Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlācatl neltoquiztia īpan īcel teōtl tlachīhuani cemānāhuatl motenehua Ōmeteōtl ahnōzo Moyocoyani, mayātlācah motōcāyotia K’uh ītech occequīntīn ītōcāhuān.
Huēhuehmēxihcatl teōneltococāyōtl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa catolicismo romano, mācēhualtin ahmō ōneltoqui mochololih canahpa ohuitepētitlān īhuān occequīntīn tlaihiigfiuuvipagipcge8p8oghrupehrehwp whe8f 8egrg egrg pg ph uperg ppeg upp gpwegrpg pg rge gwgygrigregr g rgre reg erg eg erg rergp grpgg ercoac, ortodoxo tlalnetoqui in ompa Peñón de los Baños, īhuān inglatlālpantlalnetoqui ompa Polanco.
Axcan inonqueh calpolli itech Mahomayōtl, judioyōtl in ponpa Polanco, Huehuehcauh Altepetl Mexihco īhuān cristianoyōtl īhuīcpa huēytlahtōlāmoxtli īpal Fray Alonso de Molina, yeh ōquihcuilo Iudioyotl nozo Iudiocayotl, Mahomayotl auh Christianoyotl.
Tōltēcayōtl
[edit | edit source]thumb|200px|Tecpan Bellas Artes. thumb|right|200px|Mihtohtli "Chinelo".
Āltepētl Mēxihco cē āltepetl īcan mochi tlacuicuiliztli īpan Centlālticpac quihto Tlaquitcāyōtl īpan Tlachīhuatlācayātl īpan Tlahtohcāyōtl Mēxihco; ixquich tlamatocac tōltēcayōtl, yoliztli īpan ahmo tlamatocac tōltēcayōtl iuhqui tlacualcāyōtl, mācēhualmihtotiztli, mācēhuallahtōliztli.
Mācēhuallōtl
[edit | edit source]Āltepētl Mēxihco cē āltepētl īcan mochi tlacuicuiliztli īpan Centlālticpac quihto Tlatquicayōtl īpan Tlachīuhcāyōtl īpan Mexihco; ixquich tlamatocac tōltēcayōtl in ōmpa Mexihco huitztlāmpa, yōliztli īpan ahmo tlamatocac tlachīhualiztli iuhqui tlacuālcāyōtl, mācēhualmihtotiztli, mācēhuallahtolloliztli.
In mitohtli, cē mihtotli īpan Xochimilco, tlācah īhuān cihuah mihtōtia tlanāhuahquez zan cen cuīcayōtl īca mecahuehuetl, panhuahuetl īhuān tlapitzalli.
In yohuālmitohtli "Chinelo", ilhuitl īpan huēyāithualli Xochimilco iteopan.
Cuīcayōtl
[edit | edit source]Miaquīntīn cuīcayōtl neneuhcāyōtl cah inīn āltepēcalpōllōtl iuhqui banda, cumbia, balada ahnozo tlātlamantic.
Momotlalcāyōtl
[edit | edit source]In momotlalcāyōtl īpan Āltepētl Mēxihco cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl.
Āltepētl Mēxihco oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli.
Icniuhcayo Āltepētl
[edit | edit source]Āltepētl Mēxihco ca icniuhcayotl ica ininqueh altepetl.
| Āltepētl | Tliltetl | Tlācatiyān | Xihuitl |
|---|---|---|---|
| Los Angeles | California | Template:USA | 1969 |
| Nagoya | Aichi | Template:JPN | 1978 |
| San Salvador | San Salvador | Template:SLV | 1979 |
| Madrid | Madrid | Template:ESP | 1983 |
| Cuzco | Cuzco | Template:PER | 1987 |
| Berlin | Berlin | Template:DEU | 1993 |
| Seul | Seul | Template:KOR | 1993 |
| La Ahuana | La Ahuana | Template:CUB | 1997 |
| Āltepētl Cuauhtēmallān | Cuauhtēmallān | Template:GTM | 1998 |
| Dolores Hidalgo | Guanajuato | Template:MEX | 2008 |
| Cádiz | Andalucia | Template:ESP | 2009 |
| Pequin | Pequin | Template:CHN | 2009 |
| Estambul | Estambul | Template:TUR | 2010 |
| Rosario | Santa Fe | Template:ARG | 2010 |
| São Paulo | São Paulo | Template:BRA | 2011 |
Nō xiquitta
[edit | edit source]Āmoxtiliztli
[edit | edit source]- García Escamilla, Enrique, Historia de México (Mēxihco ītlahtōlloh), tlahcuilohua Nāhuatl īhuān Template:Es2 , otepoztlahcuiloc ipan Mēxihco Tēcuācān, Plaza y Valdés Editores, 1991.
Tlahtōlcaquiliztilōni
[edit | edit source]Amōxtiliztli
[edit | edit source]- This article was copied from Huiquipedia nah:Āltepētl Mēxihco; The reason for copying inside Incubator from Huiquipedia (nah) is to improve the reaction and adapt to the spelling and grammar of classic Nahuatl language.
- Template:Esmx - Mēxihco Tēcuācān achcauhzāzanilli
- Template:Esmx - Universidad Nacional Autónoma de México achcauhzāzanilli
- Template:Esmx - Instituto Politécnico Nacional achcauhzāzanilli
- Template:Esmx - Autónoma Metropolitana achcauhzāzanilli