Wp/mos/Sinjska alka

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mos
Wp > mos > Sinjska alka
Sinjska alka
equestrian sport
CountryCroatia Tekre
Country of originCroatia Tekre
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Tekre
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00357, https://ich.unesco.org/fr/RL/00357, https://ich.unesco.org/es/RL/00357 Tekre

Sinjska alka (Croatian pronunciation: [sîːɲskaː âːlka]) yaa wed-moosg sẽn maand Croatian tẽng ning sẽn boond t'a Sinj, yʋʋmd 1715 tɛka.[1] Yaa sẽn na n tẽeg Croat-Venetian zab-kãseng ning sẽn zĩnd Ottoman-Venetian zabrã pʋgẽ sigr kiuug rasem 14 yʋʋm 1715, sẽn kẽed ne Croat-Venetian neb sẽn ta 700 sẽn lagem ne Venetian neb sõor sẽn pa waoogã sẽn tõog n kogl Sinj ne Ottoman sodaas 60 000 sẽn da lʋɩt Mehmed-paša Ćelić taoorã.[2] B sẽn tõog zabrã, b tõogame tɩ b tõog n soog Sinj n kẽes-a Venɛs Dalmati soolmẽ wã, wa sẽn zems ne Pasarowitz kaoolã b sẽn maan yʋʋmd 1718.[3][4]

Sinj nin-buiidã ra tẽedame tɩ Sinj pagã maana yel-solemd n dig Otomann dãmbã, n sõng-b tɩ b tõog n kogl b tẽngã. Tẽngã kibs sẽn yaa a Maari sẽn kẽ saasẽ wã (Velika Gospa), sigr kiuug rasem 15 wã, b sigla tigr n na n waoog Sinj pagã.

Alka wã meng yaa wed-moosg b sẽn maand wed-moosg pʋgẽ, tɩ wed-moosdb wʋsg sẽn wa n kẽnd ne wed-moosg n zabd ne b kãn-kãe n dat n wẽ ligdi (alka), la b kõt-b-la bõn-datɩ tɩ zems ne b sẽn tõe n kẽ ligdã babg ning pʋgẽ wã. Yʋʋmd 2010 soabã pʋgẽ, b kẽesa Alka wã UNESCO ninsabls tẽn-kɩremsã pʋgẽ.[5]

Bõn-datɩ[edit | edit source]

Scoring in alka: bottom segments are worth 1 point, top segment is worth 2 points, and the central ring is worth 3 points.
Alkar Ante Zorica, 4-time winner
Alkar's squire (alkarski momak)

Alka yaa bõn-yoodr ning b sẽn tũnugd ne zuloeesẽ wã yʋʋr la woto. A yaa bũmb a yiib sẽn tar pãng wa taab sẽn lagem taab ne gãnd-taab a tãab sẽn be zĩig a yembre. B sẽn dat n kʋ-a wã, b rɩk-a lame n gãneg ne wĩir sẽn be rasãndã sʋka. Sẽn naagd-a zabrã (Alkar) rʋʋda a wiidã, n kẽnd ne pãng wʋsgo, n kẽnd n dat n wẽ ne a kãnfãagã sẽn be yaangã. A sã n wa pa tõog n wẽ, a paamda bõn-yend n tãag a tãab bala, la a sã n pa tõog n wẽ, a pa paamd bõn-yend ye.[6]

Neb nins sẽn kẽes b toogã[edit | edit source]

Yaa neb nins sẽn dog Cetinska krajina wã bal n tõe n kẽes b toog Alka wã pʋgẽ.[7] Yaa zu-zẽkr wʋsg tɩ b kẽes b toog reemã pʋgẽ. Alka vojvoda ("Duke") yaa naam ning b sẽn kõ Alkars sodaasã taoor soaba. Yaa zu-zẽkr meng-menga, tɩ f tõe n lebg alkar vojvoda, la yaa Cetinska krajina nin-kãsems bal n tõe n yɩ rẽnda. Alkarã nebã sẽn da yeelgd fuug ningã yaa wa sodaasã sẽn da yeelgd yʋʋm kob-gĩnd 18 soabã pʋgẽ wã. Alkar fãa tara a sodaag (alkarski momak) sẽn yeelg nin-kʋd fuugu, n zãad zab buud toor-toor (yatagan, flintlock musket la rifle, mace, gãong).[8][9][10] Alkars kẽnda wed-rʋʋd sẽn wub, bɩ b sẽn zã bɩ b sẽn get b yell bal Alkars' Stud pʋgẽ.

Kʋdemdã[edit | edit source]

Shield bearer (štitonoša) and two mace-bearers (buzdovandžije) in August 1969

B sẽn naan Sinjska Alka wã yaa yʋʋm koabg la pissi la a nii wã sɩngrẽ, sẽn na n yɩll n kell n tall wags-taab nins b sẽn da maand Venɛse Dalmati soolmẽ wã: Zadar, Imotski la Makarska. Sebr ning sẽn gomd Alka yell n yɩɩdã yaa sonɛt a tãabo, la yɩɩll a ye sẽn gʋls Italɩɩ wã yɩɩl-gʋlsd a Julije Bajamonti yʋʋmd 1784. Sebr ning sẽn yaa kʋdemd sẽn gomd Alka yellã yaa a Raymond Thurn sẽn yaa Otirisi pipi Komisɛɛr ning sẽn da get Otirisi Dalmasi wã yellã lɛtr a sẽn gʋls Sinj Komisɛɛr a Josip Grabovac yʋʋmd 1798 tʋʋl-nif kiuug rasem 10. Sebrã pʋgẽ, a Konte Thurn togsa Komandɛɛr Grabovac tɩ Palatin Komisõ wã sẽn yit Vienne wã "sakame tɩ b kell n tall Alka Sinj wã kibsã yaoolem daarã".

Pĩnd wẽndẽ wã, b ra maanda Alka wã wakat toor-toore, wakat-wakate, naoor a yiib yʋʋmd fãa (yʋʋmd pʋgẽ: yʋʋmd 1798 (karnevalã yaoolem daarã la sigr kiuug rasem a 9) la yʋʋmd 1818 (sik kiuug rasem 15 la tʋʋlg kiuug rasem 6). Yʋʋmd 1834 wã, b sigla tigis-kãnga tʋʋlg kiuug rasem a 9, tʋʋlg kiuug rasem a 19 yʋʋmd 1838, la tʋʋlg kiuug rasem a 4 yʋʋmd 1855 wã, bã-longdgã sẽn wa wã yĩnga. Alka maandame wakat fãa sigr kiuug rasem piig la a nii, sẽn yaa naama Franz Joseph rogem daar, sẽn sɩng ne yʋʋmd 1849, wa sẽn zems ne yʋʋmd 1902 Statutã. Sẽn sɩng ne rẽ tɛka, b maanda Alka wã tʋʋl-nif kiuug pʋgẽ (la sẽn zems ne noy paalgã), kiuugã pipi pʋɩ-sʋk pʋgẽ, sẽn na yɩl tɩ b tõog n maan Bara, Čoja la Alka wã tʋʋl-nif kiuug pʋgẽ.

Yʋʋmd 1818 soabã pʋgẽ, a sẽn da wa n kẽnd Dalmati soolmẽ wã, rĩm a Frans a yiib-n-soabã kẽnga Sinj, la tẽngã neb sigla Alka sẽn yaa toor-toore, n na n waoog-a. Naabã kõo ned ning sẽn paam-a kũunã kug-bila sẽn tar ziir sẽn zems forint 800. Sẽn paase, yʋʋmd 1818 wã, Vienne ra kõta ned ning sẽn na n paam-a kũunã florins 100, la tõe tɩ rẽ n da yaa bũmb ning sẽn kɩt tɩ b ra ket n maand zallã. A Franz Joseph sẽn wa n na n soog tẽngã yʋʋmd 1848 wã, a kɩtame tɩ b kõ kũunã sẽn yaa forint 100 wã. Yʋʋmd 1902 n tãag yʋʋmd 1914 wã, kũun ning b sẽn da kõt ned ning sẽn paam-a kũunã yaa korona 4000, la yʋʋmd 1914 n tãag yʋʋmd 1918 wã yaa korona 600.

A Alka ra yaa bũmb b sẽn da maand wakat ning rĩm dãmb wall nin-kãsems a taab sẽn da wat n na n ges tẽngã. Yʋʋmd 1842 tʋʋl-nif kiuug rasem 28 daare, b sigla Alka n na n waoog Otris naab a Albrecht a sẽn wa n na n kẽng Sinj wã, la yʋʋmd kãng me tʋʋl-nif kiuug rasem 22 n na n waoog Otris naab a Franz Karl. Yʋʋmd 1875 tʋʋlg kiuug rasem 18, rĩm a Franz Joseph kẽnga Sinj. A waoogr yĩnga, Sinj tẽnga neb sigla Alka sẽn yaa bũmb sẽn yaa kãseng wʋsgo. A Mate Bonić la sẽn paam-a tõogrã. Naabã kõ-a-la sãnem nug-rɩtgo.

Alka sigla naoor a naas Sinj tẽngẽ: yʋʋmd 1832 Split, yʋʋmd 1922 Belgrad, yʋʋmd 1946 Zagreb la yʋʋmd 2017 Vukovar. A Vicko Grabovac n yɩ Alka Duke sẽn kaoos n yɩɩdã, a sẽn da so Alka kibs rãmb 28 (1908-1936). A Bruno Vuletić yɩɩ Alka Duke naoor 21 (1964-1985) la a Ivan Vuletić naoor 17 (1872 - 1894).

No-rɩkds[edit | edit source]

Alka 160 m long racecourse in the center of Sinj
Detail of a squire's dress and weaponry: yatagan and two muskets.

A Sinjska alka yaa wed-moosg sẽn kẽed ne wiidi, tɩ Alkars 11 la 17 n tõe n kẽes b toog a pʋgẽ. Alkarã sẽn yaa wed-rʋʋdb sẽn zao wed-moosã zug segd n pɩʋʋga wed-moosg zĩigẽ wã sẽn tar woglem sẽn ta metr 160 wã ne pãng fãa, la sẽn pa ta sekõnd 12 pʋgẽ, la a mak n na n wẽ kut bil sẽn boond t'a alka wã sʋka. Alka wã yaa gãn-yẽng b sẽn maan ne gãn-yẽng a yiibu, b sẽn maan ne kut sẽn lagem taaba, tɩ b sẽn lagem ne taab to-to wã yaa a tãabo. Zĩigã sẽn be pʋgẽ wã yaa milimɛt 35 la a to wã yaa milimɛt 132. Alka wã wils la a wilsã yaa milimɛtr a 6,6 la b tara bẽdg sẽn tar noore, n teesd Alka wã. B rɩkda sẽbr sẽn be goabgã zug n na n gãneg-a wã. Alka wã zãntlem taa metr a 3,32. Alka wã gũuda (najmeštač alke) la a sõngda tara zɩɩb Alka wã sẽn segd n zĩnd zĩig ning la a zãntlem sẽn segd n yɩ to-to wã yĩnga. A gũuda kɩtdame tɩ alka wã gãndg gãndg ne gãndg sẽn tar metr a 3,22 la a get a zãntlem sẽn segd n yɩ to-to wã, t'a sõngda yẽ me gãndg gãndgã wĩirã.

B sẽn dat n maan bũmb ningã yaa tɩ b paam bũmb nins fãa b sẽn tõe n paam b naoor a tãab pʋgẽ wã. Zabrã sasa, teedã fãa segd n paa wed-moaagã ne a Alkar zugu, la b pa segd n bas tɩ bũmb baa a ye lʋɩ ye. A sã n maan woto tɩ Alkarã pa bãng ye, a segd n kosa Alka Duke wã sor n na n le maan woto. La a sã n mik tɩ bũmb n lʋɩ, a segd n zoe n kẽnga be n pa wẽ a Alka wã ye.

Sebtiise[edit | edit source]

  1. https://www.alka.hr/en/
  2. https://books.google.com/books?id=2_1CAQAAMAAJ&q=%22Giornale+del+blocco+ed+assedio+della+fortezza+di+Sign%22&pg=PA34
  3. http://www.telegram.hr/politika-kriminal/prava-istina-o-1715-nekoliko-vaznih-napomena-o-tome-za-koga-su-sinjani-ginuli/
  4. https://web.archive.org/web/20180805203302/http://free-st.htnet.hr/Sinj/alka.html
  5. https://ich.unesco.org/en/RL/sinjska-alka-a-knights-tournament-in-sinj-00357
  6. https://web.archive.org/web/20120509124347/http://www.alka.hr/anatjecanje.html
  7. https://web.archive.org/web/20210215144020/https://www.alka.hr/storage/upload/userfiles/files/statut-vad/statut-2018.pdf
  8. https://www.alka.hr/alka-wiki/alkarski-momak-a23
  9. https://www.alka.hr/en/sinjska-alka/alkars-squires-s47
  10. https://www.alka.hr/en/sinjska-alka/alka-dress-and-weapons-s48