Wp/mos/Rabinal Achí

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mos
Wp > mos > Rabinal Achí
Rabinal Achí
literary work
Inception1850 Tekre
CountryGuatemala Tekre
Form of creative workplay Tekre
Authorunknown value Tekre
Country of originGuatemala Tekre
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity Tekre
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00144, https://ich.unesco.org/fr/RL/00144, https://ich.unesco.org/es/RL/00144 Tekre

A Rabinal Achí yaa Mayã teyatr reem sẽn gʋls ne Kʼicheʼ buud-gomdã, la b maand-a yʋʋmd fãa Rabinal, Baja Verapaz, Gwatemala. A yʋʋrã yaa Xajoj Tun, sẽn dat n yeel tɩ "dans du Tun" la b sẽn boond me tɩ tãb-n-piisi.[1][2] Yaa tʋʋm-noy nins sẽn nan yɩll tɩ b tõog n maan sẽn nan yɩll tɩ b tõog n maan sẽn nan yɩll tɩ b tõog n maan tɩ b tõog n maan tɩ b tõog n maan tɩ b tõog n maan tɩ b tõog n maan tɩ b tõog n maan. Yaa yʋʋm fãa yʋʋm-vẽkr kiuug rasem 25 daar la a maand Rabinal tẽnga neba fãa. B sã n naag taab n kẽnd n yɩɩndẽ, la b naag taab n wẽed yɩɩlã, b na n tõog n yɩɩl-a lame. B sẽn maan woto wã yaa bũmb sẽn zĩnd Rabin tẽngã pʋgẽ yʋʋm kobse, la a ket n yaa bũmb b sẽn maand rũndã-rũndã me. Rabinal Achí kibarã tika zab sẽn zĩnd Rabinal ne Kʼicheʼ, sẽn yaa tẽn-kɩrems a yiibã sʋka. B rɩka fu-rɩtb sẽn tar neer la raad n naan n welg ninsablsã b sẽn tʋmd b rolbã yɩɩllã la reemã pʋgẽ wã.[3]

Guatemalan masks on display. The Rabinal Achi depends on the use of such masks in all performances.

Sɩngri[edit | edit source]

A Rabinal Achí yaa Maya yɩɩl-peelem-solemd sẽn zĩnd yʋʋm kob-gĩnd piig la a nu soabã pʋgẽ, sẽn tũnugd ne fut sẽn tar pãng la gãndg sẽn maan ne tɩɩg n na n togs b nin-buiidã kibay la b kʋdemdã sẽn sɩng to-to wã, n leb n gom neb wʋsg la politik yɛl sẽn tɩ loe ne Rabinal soolmã neba, b sẽn wilg ne gãndg weoogo, teyatr la mizikã. B sẽn da tʋmd ne bũmb ningã yaa ra-taag sẽn maan ne raad la tãb-biis a yiibu. B sẽn naan-a wã pʋgẽ, b tũnugda ne teed toor-toore n na n maan bũmb toor-toor wala b sẽn boond tɩ gourds sẽn na yɩl n wẽed yɩɩl-bɛdã. Rabinal Achí wã sɩng n be hal yʋʋmd 1600 wã, la b maanda-a-la yʋʋm-vẽkr kiuug rasem 25 sẽn na yɩl n waoog a Paul sẽn yaa Rabinal nin-sõngã.[4][5][6]

B sẽn sɩng n gʋlsd yɩɩlã[edit | edit source]

Baa ne a Rabinal Achí sẽn sɩng n be hal yʋʋmd 1500 wã tɛka, b pa gʋls-a tɩ ta kaoosg zugẽ ye. Sebr ning sẽn gʋls-a wã yaa ned sẽn pa mi a yʋʋrã, la a Charles-Étienne Brasseur de Bourbourg sẽn yaa Frans tũudmã nin-kãsenga lebg-a-la ne farãs gom-biis sẽn yit Achi gom-biis a Bartolo Sis sẽn da kõ-a yʋʋmd 1856, la a pa yiis-a yʋʋm piiga ye. A Bartolo Sis gʋlsa sõssã sẽn da be reemã pʋgẽ wã yʋʋm a yoob sẽn deng rẽ. B sẽn wa n zab n deeg tẽn-gãongã n kɩt tɩ b lebg n dɩk Ɛspayn buud-gomdã n gʋlsã, sɛb wʋsg sẽn zĩnd sẽn deng Kolõmb wakatã ra menemame, la sɛb kãngã ket n bee hal n tãag rũndã.

Tʋʋmdã sõmblem[edit | edit source]

Neb wʋsg sẽn naag n yɩɩl la b sao n togsda kibarã. Nin-kãensã makda Maya buud toor-toor la b tẽn-kɩremsã, la b gomda yɛl toor-toore, wala Maya nin-kãsemsã la b no-tũudsã, tẽns toɛy-toɛyã zabre, la zabr ning sẽn zĩnd Rabinaleb la Kʼicheʼ nebã sʋka.[7]

Zĩigã[edit | edit source]

A Rabinal Achí wã pʋgẽ, b gomda zabr sẽn zĩnd Rabinaleb la Kʼicheʼ nebã sʋka. Rɩk-n-taarã tʋʋm-kãseng wilgda tɩ Kʼicheʼ Achí, Kʼicheʼ naabã sãama tẽns a naase, n yaool n mak n na n yõg a Rabinaleb kambã. Bala yaa tʋʋm-wẽng sẽn yaa kãsenga, b yõkda a K'iche' t'a Rabinaleb tẽegd a K'iche' a tʋʋm-wẽnsã la a tʋʋm-sõamyã fãa. B bʋʋda a Kʼicheʼ bʋʋdo, la b baas n yãka yam n na n kʋ-a. A tẽegda a rogem tẽnga yelle, la a sakame tɩ b kʋ-a, n lebs a Rabinal tɩrlem.[7]

Bõn-naandse[edit | edit source]

  • A Rabinal Achí, a Rabinal naab
  • K'iche Achí, K'iche' wã naab.
  • A Rabinaaleb rĩmã
  • A JobʼToj
  • Achij Mun (a tʋm-tʋmdã)
  • A Ixoq Mun sẽn tar pag la rao zʋgo
  • B sẽn boond-b tɩ b ma wã
  • Uchuch Q'uq'
  • Uchuch Raxon


Baa ne neb wʋsg sẽn be filmã pʋgẽ wã, yaa neb a nu bal la b gomd ne. Tãab-n-tʋʋmdã yaa zuloees n yɩɩd fãa, sẽn na n wilg vɩɩm la kũum zuloees ning Kʼicheʼ Achí sẽn segdã. Dãnsa rãmb kẽnda gilgr pʋgẽ tɩ dĩm dãmb a yiibã zabd ne taab sʋka. Sõsg ning sẽn be be wã me yaa sẽn na yɩl n paas gom-kãngã pãnga. B boonda yɩɩn-gʋlsdbã tɩ b kẽ reemã zĩigẽ, tɩ rãamã wẽedẽ. B zãms-a lame t'a sɩng a yãadem wakat n wẽed tãmpʋr sõngo.

B sẽn da maand to-to wã la rũndã-rũndã Rabinal Achí[edit | edit source]

Rabinal Achí wã ket n maanda rũndã-rũndã, yʋʋmd fãa yʋʋm-vẽkr kiuug rasem 25 Rabinal.[8] Cofradías wã, sẽn dat n yeel tɩ saam-biis sull sẽn be tẽn-kãng pʋgẽ, a Bartolo Sis sẽn da yaa a ye wã n da get yel-kãngã yelle. Yaa woto la nin-buiidã tõe n paam n zĩnd ne b yaab-rãmbã la b maan kibsã.[8]

Sẽn kẽed ne Achis sẽn be Rabinal rũndã-rũndã wã, b ket n maanda Rabinal Achí wã vugr yʋʋmd fãa, a Poll kibsã sasa.

A Rabinal Achí yɩɩ yʋʋmd 1955 ne Dirección General de Bellas Artes. B ra segd n zãaga b mens ne pag ne rao lagengã rasem pis-tã sẽn deng la b sẽn wa n na n maan-a wã poore. B leb n maana rasem pis-yopoe n segl b mens tẽebã wɛɛngẽ, la b ra segd n kosa Mayã wẽnnaam dãmbã sor n na n tõog n maan b sẽn datã ne weoog la kũun kũunã. [ 4] Sẽn na n yɩlẽ n maan woto, jaguarsã la wag-rɩtbã ned kam fãa ra tara ned a ye sẽn na n maan-a, sẽn yaa toor ne tigr piig la a tãab ning b sẽn da minim n maandẽ wã. 4]

Yʋʋmd 2005 soabã pʋgẽ, UNESCO wilgame t'a Rabinal reemã yaa bũmb sẽn yaa sõma wʋsgo.

Sebr sebre[edit | edit source]

  1. Akkeren 1999, s. 281.
  2. A Dennis Tedlock, Rabinal Achi, seb-neng a 2. 200
  3. van Akkeren, Ruud (2000). Wẽnnaam bi-puglã zĩiga: Rabinal, a kibayã, a reemã la a drama wã. Leiden Inivɛrsite: Aazi, Afirik la Amerindi rãmb zãmsg lekollã. s. 320. ISBN 9057890453 yaa sẽn nan yɩll tɩ b tõog n maan b sẽn datã.
  4. Yaa Leinaweaver, a Richard. "Rabinal Aki: Commentary". Latin Amerik reezõ wã.
  5. "Maya dansã drama, Rabinal Achí - Gũusg Gasgã". Revue Magazine wã. 2016-12-09. A paama-a yʋʋm 2017-12-11.
  6. "El "Rabinal Achi"". Espiritualidad Maya de Guatemala.
  7. Bɩ y bas-a, a Richard. "Rabinal Achi: Commentary". Latin Amerik reezõ wã.
  8. "La Danza Rabinal Achí" wã. A paama-a yʋʋm 2017-12-11.
  9. Carson, Margaret (2008). Zab-n-taase: Latɛn Amerik teyatr la reem-n-tʋʋmã sebr sẽn tar tags-kãsenga

Sebtiise[edit | edit source]

Akkeren, Ruud van (July 1999). "Sacrifice at the Maize Tree: Rabʼinal Achi in its historical and symbolic context". Ancient Mesoamerica. New York, USA: Cambridge University Press. 10 (2): 281–295. doi:10.1017/s0956536199102104. ISSN 0956-5361. OCLC 364022517. (subscription required)

Akkeren, Ruud van (2000). Place of the Lord's Daughter. Rabʼinal, its history, its dance-drama. Leiden: CNWS.

Carson, Margaret (2008). Stages of conflict: a critical anthology of Latin American theater and performance. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press.

"El "Rabinal Achi"". Espiritualidad Maya de Guatemala. "La Danza Rabinal Achí". Retrieved 2017-12-12.

Lehnhoff, Dieter (2005). Creación musical en Guatemala (in Spanish). Guatemala: Editorial Galería Guatemala. pp. 180–84. ISBN 99922-704-7-0.[permanent dead link]

Leinaweaver, Richard E. "Rabinal Achi: Commentary". Latin American Theatre Review. "Maya dance drama, the Rabinal Achí - Revue Magazine". Revue Magazine. 2016-12-09. Retrieved 2017-12-11.

Tedlock, Dennis (2003). Rabinal Achi. A Mayan Drama of War and Sacrifice. Oxford.


External links[edit | edit source]

  1. https://books.google.com/books?id=8H1FozHfnZkC&pg=PA200
  2. https://Special:BookSources/9057890453
  3. https://web.archive.org/web/20171211195507/http://www.revuemag.com/2016/12/maya-dance-drama-the-rabinal-achi/
  4. http://www.espiritualidadmaya.org/articulos-academicos/99-el-rabinal-achi
  5. https://web.archive.org/web/20171211195507/http://www.revuemag.com/2016/12/maya-dance-drama-the-rabinal-achi/
  6. http://www.espiritualidadmaya.org/articulos-academicos/99-el-rabinal-achi
  7. 7.0 7.1 https://mundochapin.com/2012/01/la-danza-rabinal-achi-la-guerra-entre-los-kiche-y-rabinaleb/3330/
  8. 8.0 8.1 http://www.unesco.org/culture/intangible-heritage/15lac_uk.htm