Wp/mos/Finnish sauna

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mos
Wp > mos > Finnish sauna
Finnish sauna
activity
Subclass ofsauna Tekre
Facet ofsauna Tekre
Country of originFinland Tekre
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, National Inventory of Living Heritage in Finland Tekre

Finnish sauna (Fõndẽ wã: [ˈsɑu̯nɑ], Sʋde: bastu) yaa Finnish[1][2][3] la Estonian wã buud-goam wʋsg n beẽ.[4]

B gʋlsa-a-la UNESCO ninsabls tẽnsa pʋɩɩr sẽn ka tõe n bãng n bãng n gʋlsã pʋgẽ yʋʋm 2020 yʋʋm-sar kiuug rasem 17 UNESCO Intergovernmental Committee for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage tigsgẽ.[5][6] Wala tẽnga sẽn kõ sorã, Finnish Heritage Agency rɩka sard n na n lagem ne Finnish sauna zãma wã la sauna ninsabls tẽnsa, n na n kogl sauna rog-n-mikã yõodo, la a wilg a yõod sẽn yaa to-to la a yɩ sõma wã.[7][8] Estonia tẽnga sẽn be UNESCO ninsabls tẽn-kɩremsã pʋga, yaa sɩgaar sauna sẽn sɩng ne yʋʋmd 2014 wã.[9]

Gomd ning b sẽn boond tɩ sauna wã yita Finnish.[10] Estonia wã pʋgẽ, b boond-a lame tɩ saun.

Kibsa[edit | edit source]

Saawã sɩngre[edit | edit source]

Sauna wã sẽn be Finlandi wã yaa bũmb sẽn pa sɩng n be rũndã-rũndã, la a yẽgã pa nana n bãng ye. [Kẽer n na n paam n togs gom-biis sẽn gomd koom koglg yell] Wakat kãng me, b gʋlsa koom koglg zĩis a taab Eropẽ, la b pa yãendẽ Finland nebã sẽn da kogl koom koglg to-to wã ye.

Ne a Zezi sẽn wa n wa n moond koɛɛgã, a Zeova Kaset rãmbã sẽn da be Scandinavi soolmẽ wã ra nong-b lame.

Bũmb a ye sẽn kɩt tɩ saawã buud-goamã ra tar pãng wʋsg Fẽnlandã pʋgẽ wã yaa saawã sẽn yaa to-to wã yĩnga. Nebã sã n wa kẽndẽ, b ra luglda sauna.Finland nebã zãmsa sauna wã n na n zĩnd be, n dɩ, n ges b yel-manesem yelle, la sẽn yaa kãseng n yɩɩd fãa, b na n dogame zĩig sẽn pa tar b rãmb ye.[11][12] Wala sẽn pa wõnd tẽns a taab sẽn be Erop wã, b pa mi tɩ b segd n zãad-b ne tɩɩs n tɩ lagem b koom-koglgã ye. Bũmb a to sẽn kɩt tɩ b nong saawã yaa tɩ zĩig ning sẽn yaa yɩlem woto wã, saawã kõt-b-la sũ-noog wakat bilf bala. La sã n yaa tʋʋl-no-kãnga, nebã nong-a lame wa b sẽn nong-a wã.

Finland sauna wã minim[edit | edit source]

Sauna ladle and bucket
Finnish Template:Wp/mos/Lang (Template:Wp/mos/Lang in Eastern Finland), made of birch. It is used in traditional sauna-bathing for massage and stimulation of the skin.

[[File:In de sauna. Slaan met berkentakken, Bestanddeelnr 920-4683.jpg|thumb|Women using [[Wp/mos/Bath broom|Template:Wp/mos/Langs]]]]

Sausages and beer are traditional refreshments after having a sauna.

Saunã yaa bũmb sẽn yaa tɩlae ne Finlande nin-buiidã vɩɩm.[13] B bee Fãnland ko-kãsengã kʋɩl-bɛdã noore, rot pʋsẽ, tigimsã zĩisẽ, Parliament roog pʋgẽ, la baa Pyhäsalmi Mine pʋgẽ, sẽn ta 1400 metres (6,400 ft) pʋgẽ. Sauna yaa bũmb sẽn tar yõod wʋsg ne nin-buiida fãa[14][15][16] la neb nins sẽn tar sorã nong n kẽeda sauna naoor a ye semen fãa. Zĩig ning b sẽn boond tɩ sauna wã yaa sabt daarã.[17]

Saawã nebã minimã yaa kãsenga, tɩ b sã n wa kẽng tẽn-zẽnga, b sã n kẽngẽ, b paamda saawã sẽn yaa sõma. Baa a Zeova Kaset rãmbã sẽn be Rotherhithe, London wã me tara a meng saawã. Sodaas nins sẽn be Finnish soolmẽ wã sẽn be laafɩ wã koglg tʋʋmẽ wã ra tara saun sẽn tar yʋy wʋsgo. Baa UNMEE tʋʋmẽ wã sẽn be Eritre wã, sauna wã ra yaa roog ning b sẽn da reng n me wã a ye.[18] A Zeova Kaset rãmbã sẽn yaa b nin-buiidã, b sẽn da tʋmd ne b sũy fãa, b sẽn maand b sẽn tõe fãa n paam laafɩ wã yĩnga. Soda-biis sẽn da be dũni gill zabr a yiib-n-soabã wakatẽ wã sebr a yembr yeelame tɩ sã n yaa tɩlɛ tɩ sodaasã gãneg n maan sauna, n tɩgã la b tɩgem b koomã, b segd n maana sẽk sẽk n kaoos lɛɛr a nii. [Tõnd sẽn na n togse] Saõnsã, baa sodaasã pʋgẽ, yaa zĩis sẽn zems ne taab zãng: b pa tar naam la b pa tar sor n na n wilg tɩ b yaa sodaasã ye.

Saawã sɩngrẽ, d na n kosame (yaa d namse), n yaool n zĩnd saawã pʋgẽ, tɩ b na n wa soog zĩigã n wa wa wa wa ne 80-110 °C (176-230 °F). B loba koom kug-koglgã zug sẽn yaa wa koom sẽn yaa sõma n yɩɩd koomã. Woto kɩtame tɩ koom sẽn yaa koom sẽn yaa zãadã pãng lebg wʋsgo, tɩ b boond tɩ löyly, n paas koomã la saawã pʋgẽ tʋʋlgã.[19] Yaa gom-biig a löyly bal la b tũnugd ne a sẽn gomd wa koom-koglgã sẽn yaa to-to wã wɛɛngẽ; la yaa gom-biig ning sẽn yaa Finnish höyry ("tõog, koom-koglg") n tũnugd ne-a, sã n pa ne bãngr wɛɛngẽ bal ye. mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be. La yaa sẽn yaa to-to ne löyly wã n be Finnik buud-goamẽ wã, wala Karelia löyly, Estonia leil, Votic leülü, Veps l'öl' la Livonian löul. A sẽn da yaa pipi wã, a ra rat n yeelame tɩ 'sũ-sũ-sũ, sɩɩg,' la yaa woto n ket n be Ural buud-goamã pʋsẽ. Wala makre, Udmurt lul, Komi lol, Mansi läl ('tõnd vɩɩmã'), Khanty lil la Hungary lélek.[20]

Wakat ninga, ned sã n wa wẽ a meng ne sũ-bʋgsem, a tũnugda ne sãnem-sõng sẽn tar vãad n boond t'a vihta (Wõgẽng Finland) n kõ-a.[21] B yetame tɩ rẽ kɩtdame tɩ kom-bɩɩsã nong n gãd bãongo, la tɩ b tõe n boog b sũ-sãangã. Wõosgã sã n wa sɩng n wa pa noom-y ye, yaa a sẽn nong n na n zʋʋg koom-koglg pʋgẽ, ko-kãsengẽ, koom koglgẽ, bɩ n tɩ yũ koom-koglgã pʋgẽ. Wakat ninga, b tũnugda ne a vɛrse wã n na n dɩk a meng n dɩk a waoogã. mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be.Naoor wʋsgo, sã n wa n wa yik n wa yũ, yaa tɩlɛ tɩ b zĩnd b roogẽ wã, n tɩ rɩ ko-kẽem n naag ne biir bɩ rãam. mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be

Sẽn wa n wa n wa paam koom-koglg pipi wã, b leb n kẽnda roog ning sẽn yaa tʋʋlg roogã pʋgẽ n sɩng b raopã.[22] Sẽn yaa to-to wã, ned sã n dat n maan bũmb a to sẽn yaa sõma, a tõe n paama sũ-noog wʋsgo. Naoor wʋsgo, yaa kibay a yiib bɩ a tãab bal la b maand n kaoosd kaam kaam n kolg minit 30 n ta lɛɛr a yiib. Fẽnlandi wã, sã n yaa zʋʋg-zʋʋg zak wʋsgo, b tõe n kẽnga koomẽ hal tɩ ta yʋngo. Sẽn yɩɩd fãa, yaa sigr wakate, wakat ning wĩntoogã sẽn pa yĩm ye. Saawã sasa meng yaa sõma. mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be

Ned sẽn wubd a ye Finlandi wã sã n wa paam noorã, a pa tõe n wilg-a-la a sẽn dat n yeelã ye. Sẽn pʋgd ne sullã sẽn yaa to-to wã, a sẽn yaa to wã, a taab sẽn yaa to to-to, a sẽn be to-to ne a taabã, la a sẽn yaa a yʋʋmdã wɛɛngẽ, noy a tãab n tõe n zĩnd: Ned kam fãa tõe n kẽe sauna wã wakat a yembre, la pagb ne rao-rãmba tõe n kẽne sauna wã toor-toorã, la zakã fãa tõe n kẽng sauna wã ne toor-toore. B sã n wa n maand saawã, b sã n pa tar b zakã rãmb, b sãnda yaa kom-bɩɩs la b sã n wa maand saawɩ wã pa nana ye. Yaa bũmb sẽn yaa to-to tɩ kom-bɩɩsã bas n kẽng b roagdbã sauna wã wakat ninga. [Tõnd sẽn na n tool-y neda]

Saawã pʋgẽ, yaa wẽnga tɩ f yeelg fu-rɩtgo, tɩ sã n yaa tɩlɛ tɩ f zĩnd fu-rɩɩg bɩ pefletti, sẽn yaa bũmb sẽn tõe n dɩk wakat a yembre n tõog n tall sũ-noog la koomã (a tõe n yɩɩ tɩlae ne saawã sẽn yaa nin-buiidã sʋk, wala koglg sẽn yaa ninã sẽn yaa sõma). Sẽn na yɩl tɩ b ra wa wa n wa wa wa n boog b meng ne bãagã, b nong n pakda b yĩng ne bãag n gũbg-a. Sẽn yaa Finland wã, sã n pa tar neb wʋsg sẽn maand yoobã, sauna wã yaa zĩiga sẽn pa tar yoob ye.[23] Sauna wã pʋgẽ, b sẽn pa tar nusã yaa bũmb sẽn yaa to-to n pa tar yoobã ye.Sẽn yaa to-to, "sauna" yaa sauna bal n be Findland tẽnga pʋgẽ, pa pʋg-paalgã, yoobã gãagã, wall bũmb a taab ye. Saawã rãmb pʋsẽ, b gɩdga b mens tɩ b ra rɩk b sẽn yaa b sẽn yaa n zãad ne koomã ye. B gɩdga koomã sẽn yaa b n zãad n zãad b sẽn yaa to-to wã. [Tõnd sẽn na n tool-y neda]

D sã n wa be d zakã pʋgẽ, d sã n wa pa reegd n deeg n deeg n kõ-b n kõ-ba, d sãn-taoorã sã n wa wa beẽ, d sãnda sã n pa reeg n deeg n tɩ kõ-b-la, d sãan-taoorã pa nana ye. La sã n wa pa le paam-b n wa, pa noom-b ye. Yaa woto n yɩɩd sã n yaa tɩ sãnda sã n wa sauna wã na n baoo tʋʋm wʋsgo (b sẽn na n yeel tɩ b leb n maan tɩbsg sẽn yaa toogo), sã n yaa wẽnga (b sẽn pa mi tɩ b yaa yoob-yend la b yaa yoobo), bɩ sã n yaa toog ne taab (b sã n pa segd n toeem fu-rãmba, wall sã n yaa zãnu, la b sã n maan tɩ b pa mi tɩ yaa sõma ye).

Saawã buud fãa[edit | edit source]

Interior of a smoke sauna in Template:Wp/mos/Lang, Finland
Wood sauna stove

F sã n wa paam sauna buud toor-toor, tõe n paama-b-la Findland ne Estonia. B tõe n saka b mens ne sauna wã meng bɩ ne sobg ning a sẽn tũnug ne wã.[24]

Saawã pʋga yaa pĩnda sẽn da wa n wa paam-b la b sẽn da wa paam-a wakat fãa. Saawã fãa sẽn yaa bugum sẽn yũudã, b sã n wa wa wa n wa n wa wa n sobd-a, b sãn wa n sob-a, yaa wa b sẽn boond tɩ bugum sẽn be bugum sẽn sobd a taaba.

B sã n da wa n wa kogl-b lame, b kogl-a lame n yaool n kogl-ba. B tõe n yõoga tɩɩs ne tɩg, tɩg, kaam, tɩg bɩ gaz pa be. B sẽn da wa n zãad b bugum-koglgã, b sẽn na n zãad-a wã pa tar kug wʋsg n na n zãag-a ye. B tõe n yõogda bugum, kaam bɩ gaz bɩ b tõe n yõoga ne elektr.

La a Zeova Kaset rãmbã sẽn yaa b tẽedbã sẽn be tẽngã zugã pa tõe n maan bũmb nins sẽn yaa wẽnga ye. [Tõnd sẽn na n tool-y neda]

Sauna sãnuã[edit | edit source]

A smoke sauna in Template:Wp/mos/Lang, North Savonia

Saawuna wã pa tar tɩr ye, tɩ tɩrgã sẽn dɩtgã yĩnga, bugum pida ne roogã.[25] Saawã sã n wa ta zĩig ning sẽn zemsã, b mumda bugmã, la b ningda sobgã tɩ b paam da-loeese.[26] D sã n get b sẽn naan yɩ wã, saawã zãad-a-la ne soog sẽn zems wakat ning a sẽn na n zĩnd a pʋgẽ wã. Baa ne saõ-gãosã sẽn yaa bugum sẽn yaa kʋdemdã sẽn yaa nin-tɩrga, yʋʋm sẽn loogã pʋgẽ, b maana wʋsg ne b sẽn naan naan naan naan maan-yã.[27] La b sẽn na n maan tɩ b tʋm-b to-to wã yĩnga, b pa tõe n lebs n maan b sẽn pa segd n maan bũmb ye.[28]

Dẽnd yaa Finland bal la b ket n maand saawã, la b leb n maand-a-la Estonia, Latvia la Lithuania. B getame tɩ b yaa pa-yõog ye, b yaa nana-nana, la b yaa toog soaba (b sã n maan bũmb n na n sõng tɩ b ra wa wa wa wa n kʋɩɩ koglgã pʋgẽ). Dɩɩb sẽn kaoosdã yaa ne bugum sẽn tar tɩbsg tɩbsg yĩnga.

Sẽn yaa sõma la d pa nong n yã wã yaa tɩ b tũnug ne tɩɩg sẽn yaa tɩt n na n kɩt tɩ bugum yũud saawã (savukiuas), sẽn yaa tɩtã sẽn be zĩig ning sẽn be saawã ne koom-koglgã zĩigẽ wã. B rɩkda gãnd sẽn yaa wa kaamã n kogd bugum sẽn be koom-koglgã pʋgẽ. Sẽn yaa to-to tɩ bugum yũub yaa sõma n yɩɩd bugum sẽn pa mi n be zĩig ningã, tɩ bugum sũ-noog yaa toogo, tɩ bugmã yũub yaa toogo, la bugum sẽn be bugum sẽn yõogd bugumã kɩtdame tɩ b vɩʋʋg yɩ noogo.

Dãm-d-la-la-yã[edit | edit source]

An authentic Finnish old-fashioned stove with a water heating boiler

D sã n dat n bãng tɩ b sẽn na n maan bũmb ning fãa wã yaa sõma, d segd n bao n bãng tɩ d segd n maana a Zeova raabã. B zãada bugum-dʋʋg n na n zãag bugum-n-tɩrga, n kɩt tɩ b zãag koglgã n ta zĩig ning b sẽn datã. Sã n pa tar birk tɩɩg, tɩɩg a to me n tõe n sõng-yã, la b nongda birk tɩɩgã sẽn yaa sõma, tɩ b yũud sõma, la b yĩm-beesã sẽn kaoosd wakat wʋsgo. mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be. Sẽn tar yõod yaa tɩ b paam koom sẽn yaa sõma, tɩ yaa b sẽn sã n wa wa n wa wa maan tɩ koomã wa lebg bugum n wa n wa n lʋɩ koom-koglgã pʋgẽ wã. Saawã buud fãa pʋgẽ, ned sã n kos koom, a zĩnda gãn-kãseng n be roog sẽn pẽ tɩ sobgã sẽn be zĩig ningã tõe n kẽe zĩig ning sẽn yaa kãsenga.

Electric Sauna[edit | edit source]

Electric sauna stove

Tẽns roogẽ, la zãma sauna wʋsg pʋsẽ, b tũnugda ne sauna sobg sẽn yaa elektrik (sähkökiuas), bala, b pa baood tɩ b wa n bugum n bugum ye, la b kõt-b-la bũmb toor-toor wala wakat sẽn kaoosd n paasa, termostat la temperatoor limiter. Sẽn paase, saawã sẽn yaa elektrikã pʋgẽ, b mi n tara kug sẽn be zĩig ning sẽn zãadd bugumã zugã, n kɩt tɩ b ningd bugum-gãosgo. Yaa b sẽn yaa bugum sẽn yaa yɩlemd n tar ko-koglg bɩ b sẽn yaa b sẽn yaa zãadg sẽn yaa kãn-kãe.[29] mos_Latnmos_Latnmos_Latn be be be. Saawã sẽn yaa elektrikã kõta gãdg-n-taagã sẽn tõe n zã saawã tɩ yɩ toor ne a sẽn be-a wã, la a kɩt tɩ saawã ra rɩkd elektrɩ wã ye. A tõe n yɩɩ zãr-zãrga la a pa tar sɩbll ye, la a tõe n kõo yel-bũndb sẽn yaa toor ne sãna vẽenem, sobg la bugum siglgã.[30] B sã n wa kõ log-tẽnsã sauna naoor a wãn kiuug fãa, b na n kõ-a-la wakat sẽn yaa sõma tɩ b maan log-tẽngã sauna, la wakat sẽn yaa toor ne sẽn dat-b tɩ b maan to-to. Nebã tõe n nonga sauna sẽn yaa ne bugum sẽn yaa sõma n yɩɩd bugum sẽn tar pãnga, n yɩɩd bug-zõon sẽn yaa ne elektrã, la neb nins sẽn be tẽn-tẽnsã logtorã pʋgẽ wã pa tõe n maan woto ye.[31]

Sauna sẽn maand b sẽn tõe n dɩk[edit | edit source]

B sẽn get b sẽn tõe n maan bũmb ninsã, b pa tõe n maan woto ye. B maana sauna wã n kẽesd karẽngẽ, busse, karẽngã, tractorã, wall baaskeere la koom-koglgã pʋgẽ.[32] Finland soolmẽ wã, tigims n be n zãad sa-no-rɩkds sẽn yaa mobill-rɩkdsã,[33] la b maanda sa-no-rɩkds sẽn yaa mobill-rɩkds yʋʋmd fãa Teuva.[34]


Sebtiise[edit | edit source]

  1. https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1992/03/02/sweating-to-break-the-sauna-barrier/f4416d50-6feb-417d-b10a-1decdba88858/
  2. https://www.nytimes.com/2017/10/26/t-magazine/travel/helsinki-best-public-saunas.html
  3. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2023/dec/06/the-sauna-secret-why-finland-is-the-happiest-country-in-the-world
  4. https://estonianworld.com/culture/lessons-estonian-culture-beginners-3-hot-steam-cold-water-naked-truth/
  5. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2023/dec/06/the-sauna-secret-why-finland-is-the-happiest-country-in-the-world
  6. https://www.museovirasto.fi/fi/ajankohtaista/saunaperinne-unescon-aineettoman-kulttuuriperinnon-luetteloon
  7. https://ich.unesco.org/en/RL/sauna-culture-in-finland-01596
  8. https://yle.fi/uutiset/osasto/news/finnish_sauna_culture_steams_up_unesco_heritage_list/11703917
  9. https://news.err.ee/114404/smoke-sauna-tradition-in-vorumaa-added-to-unesco-intangible-cultural-heritage-list
  10. https://www.merriam-webster.com/dictionary/sauna
  11. https://www.nytimes.com/2017/10/26/t-magazine/travel/helsinki-best-public-saunas.html
  12. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2023/dec/06/the-sauna-secret-why-finland-is-the-happiest-country-in-the-world
  13. https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/travel/1994/06/05/go-jump-in-a-lake-the-finnish-sauna-ritual/97bebb9a-8dfa-47cc-b44a-89bf3babc02b/
  14. https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1992/03/02/sweating-to-break-the-sauna-barrier/f4416d50-6feb-417d-b10a-1decdba88858/
  15. https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/travel/1994/06/05/go-jump-in-a-lake-the-finnish-sauna-ritual/97bebb9a-8dfa-47cc-b44a-89bf3babc02b/
  16. http://www.sauna.fi/in-english/sauna-information/articles-about-sauna/finnish-sauna-culture/
  17. http://www.helsinki.fi/lehdet/uh/498b.htm
  18. https://web.archive.org/web/20191113112719/http://www.rauhanturvaajaliitto.fi/lehti/4_03/kirjat.htm
  19. https://www.newspapers.com/clip/119441826/good-clean-fun-finlands-steamy-saunas/
  20. https://en.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)
  21. https://www.newspapers.com/article/the-brownsville-herald-sauna-baths-are-b/136918646/
  22. https://www.newspapers.com/clip/119441826/good-clean-fun-finlands-steamy-saunas/
  23. https://www.myhelsinki.fi/en/see-and-do/activities/quick-guide-to-finnish-sauna-etiquette
  24. http://www.sauna.fi/in-english/sauna-information/sauna-in-finland/development-of-the-finnish-sauna/
  25. https://culicidaearchitecturalpress.com/liikkanen-secrets-of-finnish-sauna-design/
  26. https://culicidaearchitecturalpress.com/liikkanen-secrets-of-finnish-sauna-design/
  27. http://www.sauna.fi/in-english/sauna-information/sauna-in-finland/sauna-in-finland-today/
  28. https://web.archive.org/web/20091031142953/http://www.sauna.fi/58.html
  29. https://sauna.fi/en/sauna-knowledge/sauna-heater/
  30. https://www.harvia.com/en/sauna/heaters/sauna-controls/
  31. https://saunamaailmalla.com/puusauna-vs-sahkosauna-kumman-valitset/
  32. http://www.iltalehti.fi/minunkotini/201209040125410_m1.shtml
  33. https://web.archive.org/web/20111219022037/http://www.elamyslahjat.fi/lahjat/sauna-bussi-juhlapaikka-12lle
  34. http://www.sauna-ajot.com/

Zems-n-taase[edit | edit source]

  • Finnish Sauna wã - Fãns So-tũudbã sull sẽn kõt kibayã
  • B sẽn boond tɩ saunã
  • Finnish Sauna sullã
  • D sẽn tõe n maan sauna zĩig to-to, la ligd ning d sẽn segd n yao
  • v
  • t
  • e

Finland articles

  • v
  • t
  • e

UNESCO Oral and Intangible Heritage: Representative List

  • v
  • t
  • e

Nudity

Portals:

  • Finland
  • Nudity