Wp/mos/Fiesta de la Candelaria

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mos
Wp > mos > Fiesta de la Candelaria
Fiesta de la Candelaria
festival
CountryPeru Tekre
Located in the administrative territorial entityPuno Department Tekre
LocationPuno Tekre
Country of originPeru Tekre
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Tekre
Described at URLhttp://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/festivity-of-virgen-de-la-candelaria-of-puno-00956, https://ich.unesco.org/en/RL/00956, https://ich.unesco.org/fr/RL/00956, https://ich.unesco.org/es/RL/00956 Tekre

Candlemas, B boond-a lame me t'a Zezi Kirist waoogr kibsã, a Maari sẽn yaa pʋg-sõngã yɩlgr kibsã, wall a Zezi sẽn wa n be wẽnd-doogẽ wã kibsã. Yaa kiris-neb kibs sẽn tẽegd a Zezi waoogrã. A tika a Zezi sẽn wa n be zĩig ning a Luk 2:22-40 pʋgẽ wã zugu. Sã n yaa ne Maankʋʋre 12 soabã, pag ra segd n yɩɩ yɩlemd n kõ pe-bil wa maoong sẽn yõogd bugum, la wall wall wall wall wall wall wa yel-wẽnã maoongo, rasem 33 biigã bãong kõom poore. Yaa sigr kiuug rasem a yiib daare, sẽn yaa daar a 40 soabã (sẽn pʋgl rogmã) la b sẽn boond tɩ Nowɛllã.[1] Baa kiris-neb kẽer sẽn nong n yiisd b Nowɛllã bõn-yoodã yʋng ning b sẽn boond tɩ Tɩɩm-vẽenemã, kiris-neb nins sẽn be tẽns a taab pʋsẽ wã yiisda b bõn-yoodã kibsã poore. A Candlemas daarã, kiris-neb wʋsg (sẽn yɩɩd fãa Ortodõs-rãmbã, Rom Katolik-rãmbã, la Protestant-rãmb a taab sẽn naag ne Luter rãmba, Anglikan-rãmbã la Metodist-rãmbã) me rɩkda b fɩtl-dãmb n kẽng b wẽnd-doogẽ wã, tɩ b ning-b barka, la b rɩk-b yʋʋmd tõre.

Kʋdemdã[edit | edit source]

Candlemas day by Marianne Stokes, 1901

Yaa wẽnd-doogã kibs a ye sẽn yaa kʋdemd n yɩɩda. A Egeria sẽn da yaa nin-tũusdgã gʋlsa b sẽn da maand to-to Zerizalɛm yʋʋmd 380 wã:[2]

La sɩd-sɩda, b maanda yɩlgr kibsã ne waoogre. Daar-kãngã, b maand-b-la we-kẽndr n dabd Anastasisã nengẽ. B fãa kẽndame, la b maanda bũmb fãa ne sũ-noog wʋsgo, wala Pakã sasa. Maan-kʋʋdbã fãa moonda koe-noogã, la a Zezi karen-saambã me gomda koe-noogã zĩig ning a Zozɛf ne a Maari sẽn tall Zu-soabã n wa wẽnd-doogẽ wã rasem pis-naasã, la a Sɩmeõ ne Wẽnnaam no-rɛɛs poak a Ann sẽn ya a Famuwɛll bi-puglã sẽn yã bãmbã yelle, la goam nins b sẽn yeel bãmb sẽn yã Zu-soabã, la kũun nins b ba-rãmbã sẽn da kõ wã yelle. La b sã n maan bũmb fãa tɩ zemse, wa sẽn zems minimã, b na n dɩka sakrame wã, la b bas nebã tɩ b looge.[3]

Tẽns nins sẽn be yaangã pʋsẽ, b ra maanda Nowɛllã yʋʋm-sar kiuug rasem 25 tɛka, sẽn sɩng ne yʋʋmd 354 sẽn deng a Zezi rogmã. Yaa a Poll a Liberius n wilg rẽ. Rasem pis-naas sẽn pʋgl yʋʋm-sar kiuug rasem 25 yaa tʋʋl-nif kiuug rasem a 2. Rom soolmã sẽn da be yaangã babsẽ wã, Rom konsol a Justin lugla Hipapante wã kibsã.

The presentation of the Lord in the temple by Fra Bartolomeo, 1516

A Gelasius I (492-496) sẽn da yaa zʋɩf-rãmbã taoor soabã sõngame tɩ b kɩt tɩ b maand kibsã, la pa yẽ n sɩng-a ye. Wõnda yaa wakat ning a Zustiniyãn bãaga sẽn zĩnd yʋʋmd 541 wã la b sɩng-a n boond tɩ Pãagã, n yaool n sɩng-a zĩig fãa. Rom nebã ra maanda Lupercalia wã tʋʋl-nif kiuug sʋka, n waoogd Lupercus sẽn yaa rogem la pe-kɩɩmb wẽnnaamã. Feralia wã yɩɩ wakat kãng bala.

A Lupercalia ra wae n kẽeda ne a Zezi sẽn wa n be wẽnd-doogẽ wã, sẽn yɩɩd fãa, kardinall a Sezaar Baronius sẽn maan yʋʋm kob-gĩnd piig la a yoob soabã pʋgẽ wã yĩnga. Sẽn yɩɩd fãa, yaa yɩlgrã yell la b ra gomda. Baasg zãnga, tõe tɩ rẽ pa sɩd ye, bala b ra pa maand Lupercalia wã Zerizalɛm ye, la yaa be bal la ned tõe n yã a Zezi waoogr kibs kẽer sẽn zems wakat kãngã. Pãap Gelasius I ra pĩnd n gʋlsa lɛtr n tool senatɛɛr a Andromachus, sẽn da rat n lebs n lugl Lupercalia wã yɩlgr yĩnga. B sẽn boond tɩ Gelasian Sacramentary wã gomda a Zezi waoogrã yelle, n wilgdẽ t'a Gelasius yãka kiris-neb kibs n ledg pagbã kibsã. La Gelasian Sacramentary wã wilga Gallican pãn-tusdg sẽn yaa kãsenga, la b sẽn gʋls-a yʋʋmd 628 la 731 wã sʋka. Woto yĩnga, tõeeme tɩ pa a Gelasius n kɩt tɩ b paas kibsã ye.

Sẽn paase, a Gelasius sẽn wa n gomd ne a Andromachusã, a pa mak n na n tũnug ne a zu-sobendã ye. Wala makre, a yeelame tɩ Lupercalia wã ra pa na n le tall pãn-tusdg ning a sẽn da tar pĩndã, la t'a ra pa zems ne kiris-nebã tagsgo. Rẽ tõe n wilgame t'a ra pa tar pãng wʋsg Rom aristokrasã zugu.

Yʋʋm kobs loogr poore, sẽn zems yʋʋmd 1392 bɩ yʋʋmd 1400, b yãa pʋg-kõor a Maari bõn-naandg sẽn makd pʋʋsg kãngã mogrã noore, Guanche rũm-kɩɩmb a yiib sẽn yit Tenerife (Canary Islands).[4] A Maari sẽn wa n pukã la b sẽn dɩk a makrã n mak ne Biiblã kibarã, b sɩngame n maand kibsã ne a Maari yʋʋre yʋʋmd 1497, wakat ning a Alonso Fernández de Lugo sẽn yɩ zab-zabd sẽn maan pipi kibs ning sẽn boond tɩ Candlemas n dɩk a meng n kõ a Maari, sẽn zems ne Pĩndg kibsã sẽn da yaa tʋʋl-nif kiuug rasem a 2.[5] Nand tɩ b tõog n deeg Tenerife, Guanche tẽn-bi-bɛdã ra maanda kibs sẽn kẽed ne a Maari wẽn-naandgã zugu, Beñesmen kibsã sasa, sigr kiuugã pʋgẽ. Ra yaa tigisgã kibs sẽn da yaa yʋʋmd sɩngr bãnde. Rũndã-rũndã, b maanda Virgen de Candelaria kibsã Kanari tẽn-kɩremsã pʋgẽ, sẽn paas yʋʋmd-bɩʋʋng kiuug rasem a 2 wã, b maanda kibs-kãng me yʋʋmd-bɩʋʋng kiuug rasem a 15 wã, sẽn yaa Virgen Maari sẽn dʋ saasẽ wã raare, katolik kalendɛɛrã pʋgẽ. Sã n yaa ne kʋdemdã bãngdb kẽere, kibs nins b sẽn maand n waoogd a Maari sigr kiuugã yaa bũmb sẽn tẽegd Beñes rãmb kibsã yelle.[6]

Sã n yaa ne Swede la Fɛɛnd Lutheran wẽnd-dotã, b maanda Candlemas daarã daar fãa (zãmsg sẽn sɩng ne yʋʋmd 1774 wã) sẽn dat n yeel tɩ zaabr rasem a 2 la sẽn pa ta rẽ tʋʋlg kiuug rasem a 8, sã n pa yaa tʋʋlg kãngã sẽn yaa yaoolem daarã sẽn deng Karẽngã, sẽn dat n yeel t. Sull ning b sẽn boond tɩ Quinquagesima (sʋdẽ: Fastlagssöndagen, finẽ: Laskiaissunnuntai). Woto wã, b maand-a-la semen a ye sẽn deng rẽ.[7]

Rom wẽnd-doogã minindã sẽn da yaa tɩ maan-kʋʋdbã ningd fɩtɩl-dãmb barka, wa n kẽnga Alemayn. Alemayn-dãmbã sẽn da tẽed tɩ wĩndgã sã n wa vẽegd ne a Candlemasã, a na n kɩtame t'a yãadg lebg lik n kɩt tɩ "wintɛɛr a yiib-n-soabã" wa beẽ wã, yaa rẽ n wa ne Etazĩni-dãmbã sẽn boond tɩ Groundhog Day wã, bala neb wʋsg sẽn da sɩng n wat n be Pensilvani wã ra yaa Alemayn-dãmba.

France la Belgium[edit | edit source]

Crêpes are a traditional food on La Chandeleur

Katolik wẽnd-dotã sẽn be Fãrens, Bɛlzik, la Swis Romandã maanda a Candlemas (Frans: La Chandeleur, Dutch: Maria-Lichtmis) tʋʋl-nif kiuug rasem a 2. Tradisiõ wã yeelame tɩ b pa segd n ning bõn-vɩɩs nins sẽn be gãosgẽ wã tao-tao hal tɩ ta Candlemas, sẽn yaa kibs ning sẽn na n baas kiris-nebã kibsã ye. [ sɛb n be be be ]

Tẽns kãens pʋsẽ, b geta Candlemas wa b sẽn boond tɩ crêpes daarã. 19 B yeelame tɩ yaa a Gelasius pipi soabã n da maand woto. Yaa a Gelasius pipi soabã n da kɩt tɩ b pʋɩd pankoɛɛs nin-tũusds nins sẽn da wat Romã. 20] B sẽn yaa zũnd-zãndã la b sẽn yaa sãnemã makda wĩntoogã sẽn be zĩig ningã, n wilgdẽ tɩ sig-noyã watame tɩ waoodã sẽn yaa lik la waoodã sa. [ 21] Baa rũndã-rũndã me, b tõe n dɩka bõn-makr sẽn yaa takɩ n maan krep-rãmbã. B minimdame n na n lobd burã ne nug rɩtgo, n zãad sãnem ligdi (wa Louis d'or) bɩ ligdi a taab ne b goabg n na n paam arzɛk yʋʋmd tõre. Ned fãa segd n gũusame t'a sã n wa rat n dɩ-a, a rɩk-a lame n lebs-a. 20]

Bɛlgẽ wã, b minim n dɩta pankoɛɛse. B segd n yõga fɩtl-dãmb nins fãa sẽn be roogã pʋgẽ wã. B tẽedame tɩ saag sẽn yaa vẽenema, a Candlemas wakatã, na n yɩɩ yʋʋm sẽn na n yɩ sõma ne bũmbu. 22]

Germany[edit | edit source]

Pĩnd wẽndẽ wã, b ra boond-a lame tɩ Lostag. B ra boond-a lame tɩ yaood wakat, tʋʋma wakat sẽn pa kaoose, la "koaadbã yʋʋmdã" sɩngre. Sẽn paase, rog-n-migs wʋsgo, yel-bũn sẽn gomd weerã yelle, la gom-biis a taab la yɩɩl n tɩ loe ne kibs kãngã.

"Tẽn-koaadbã yʋʋmdã" ra sɩngda ne Candlemas, la rẽ tɛka, zĩigã tʋʋm bɩ segls nins b sẽn maand n na n maan-a wã tõe n le sɩngame tɩ zems ne yɛlã. A Candlemas daarã, koodã yel-gɛt segd n da paama a rũmsã rɩɩb sẽn na yɩl n dɩg ne waoodã pʋɩ-sʋkã. Sã n yaa ne yel-bũnd ning sẽn yet tɩ ned tõe n dɩɩ wĩndga, a Candlemas daarã, wakat ning nebã sẽn da tʋmd ne vẽenem sẽn yaa bõn-naandsã saab taame, wa pagbã sẽn da zĩid rotã pʋgẽ wã.

La 'tʋmdã yʋʋmdã' baasame. B ra yaooda tʋm-tʋmdbã yaood ning b sẽn da paamdã, la b ra tõe n bao n paama tʋʋm a to, bɩ b kell n tʋm yʋʋm a to, tɩ naoor wʋsgo, yaa b sẽn na n yõg taab nug bal la b na n maane. B ra nong n kõta tʋm-tʋmdbã neooda, b sẽn na yɩl n ning-b barka, b sã n kell n tʋm wʋsgo, bɩ b sã n wa baood tʋʋmd n paase.

Luxembourg[edit | edit source]

Yaa pĩnd wẽndẽ bug-vɩɩs sẽn da kẽnd ne bug-vɩɩs n maand kibsã, la rũndã-rũndã, b maanda kibs ning sẽn boond tɩ Liichtmëssdag wã n pẽgd kambã. Ne sul-bõoneg b kẽnda soayã pʋga, sigr kiuug rasem a 2 wã zaabre, n zãad fɩtl sẽn be vẽenemẽ bɩ b sẽn maan-a b toore, n yɩɩnd ninsabls tẽnsa yɩɩla, sẽn yɩɩd fãa "Léiwer Härgottsblieschen". Sẽn na n yɩlẽ tɩ b tõog n wʋm yɩɩlã, b tẽedame tɩ b na n paama kũun sẽn yaa wa b sẽn na n kõ-b tɩ b yũu b sẽn tõe n yũ bɩ b na n kõ-b tɩ b yũ. [ 23]

Puerto Rico[edit | edit source]

Kibs-kãngã kɩtdame tɩ kiris-neb nins sẽn be Porto Riko wã ket n maand Nowɛllã. Kibs-kãensã sʋka, b na n talla a Nuestra Señora de Candelaria ( Tõnd Maamã sẽn yaa vẽenemã) bõn-naandgã b nugu. Kẽer me tũuda ne fɩtl-dãmb hal tɩ ta wẽnd-doogẽ wã b sẽn maand Misa wã. Zaabrã, b tõe n kell n maana b sẽn na n yõog bugum la b yɩɩle. zags kẽer sẽn be tẽn-kɩremsã yõogda b Nowɛll tɩɩs nins b sẽn kʋɩ wã da-kãnga, sẽn na yɩl n maan kibsã. 24]

Canary Islands la Philippines[edit | edit source]

La Virgen de la Candelaria bɩ Nuestra Señora de la Candelaria ( Tõnd pag sẽn yaa vẽenem bɩ Tõnd pag sẽn yaa fɩtɩl-dãmb), b sẽn boond tɩ La Morenita, maanda a Maari sẽn yaa pʋg-sadã waoogr Tenerife tẽngẽ, sẽn yaa Canaries tẽng a yembr (Espayn). Tõnd ma-bi-poak sẽn yaa vẽenemã yaa Kanari tẽn-kɩremsã nin-sõngo. Bãngr-gomd ning b sẽn boond tɩ Basilica of Candelaria sẽn be Candelaria, Tenerife wã yaa wẽnd-do-kãseng ning b sẽn dɩk n kõ pʋg-sad a Maari wã la Basilica minor sẽn sɩng ne yʋʋmd 2009. A kibsã maanda tʋʋlg kiuug rasem a 2 (Candlemas, Fiesta de la Candelaria) la tʋʋl-nif kiuug rasem 15 sẽn yaa Canaries tẽn-kɩremsã zu-sobend kibsã.

Filipẽ wã, tõnd ma-bi-poak a Zezi sẽn yaa fɩtl-dãmb ma wã me yaa Visayas wĩndgã babg no-rɛɛs-poaka. Silang, Cavite, b maanda a kibsã tʋʋlg kiuug rasem a 1 n tãag a 3, tʋʋlg kiuug rasem a 2 yaa kibsã raare.

Gwatemala[edit | edit source]

A Virgen de las velas yaa Jacaltenango nin-sõngo, la a kibsã yaa Nowɛllã kibsã saab bãnde. 25]

Mexico[edit | edit source]

Kiris-no-bilã fuugã la a waoogrã la zak rãmb rɩɩb ne tamales a Candlemas yaa Meksik minim-kãsenga. [ 26] Zĩ-kãnga kibsã minim yaa wʋsg ne Epiphany wã kibsã, tɩ b sã n wa rɩ rosca de reyes (rĩm-dãmb bĩisrã) n na n bãng ned ning sẽn segd n sigl La candelaria wã. Ned ning fãa sẽn na n yã muñeco wã (Kirist biig sẽn yaa wa bõn-bɩʋʋng) b sẽn ning b toogã pʋgẽ, b boond-a lame t'a kiris-nedã ba-rãmb la a ba-rãmba, tɩ rẽ poore, a na n yeelg niño diosã (Kirist biig sẽn yaa wa bõn-bɩʋʋng) ne fut sẽn tar bõn-yood wʋsgo. Rẽ poore, b talla biigã n kẽng wẽnd-doogẽ wã tɩ b na n ning-a barka. B sẽn tẽegd yel-kãense, b nong n dɩkda b rãmb n taasd neb a taaba. 27]

Rẽ poore, yaa zakã rãmb n na n dɩ. Ned ning fãa sẽn na n maan bõn-kãngã Epiphany wã segd n segla tamales me. B tẽedame tɩ b maanda woto n na n tẽeg Meksik nebã sẽn deng kiris-nebã wakat sẽn da yaa to-to wã, b sẽn da wa n kõt b nebã b zom-zõosã. Zakã rãmb fãa la b boond tɩ b wa rɩ (n mik tɩ yaa neb nins b sẽn boond tɩ Rosca wã Epiphany wã), sẽn kɩt tɩ kibsã yaa zak pʋgẽ la pʋɩtẽ. 27] Bõn-kãens maandame, pa Meksik pʋgẽ bal ye, b maand-b-la dũniyã gill zugu, wala makre, Fãrens. Yaa rẽ n kɩt tɩ b sẽn boond tɩ Mexikã kibayã me bee Fransã kibay nins b sẽn boond tɩ intériel patrimoine culturel wã pʋgẽ.

A dancer of Diablada puneña in the Candlemas festivity

.

A Virgen de las Candelas yaa Puno tẽnga nin-sõngo, sẽn be Peru, sẽn maand yʋʋmd fãa tʋʋl-nif kiuug pipi daarã. 28] Yaa kibsa sẽn yaa kãseng n yɩɩd sẽn kẽed ne nin-buiidã vɩɩm, yɩɩla la reemã yell Peruu. Sã n yaa ne kibs nins sẽn kẽed ne Quechua la Aymara nin-buiidã la Altiplano metiz rãmbã, la sẽn kẽed ne neb nins sẽn kẽed ne kibsã tẽnsã la sẽn pa tẽnsã wɛɛngẽ, b makda kibs ning sẽn maand Rio de Janeiro la Oruro sẽn be Bolivi wã n yaa kibs a tãabo sẽn yaa kãseng n yɩɩd Amerikdisiidẽ wã.

Kibarã sẽn tar yõod n yɩɩdã yaa yɩɩl la reem sẽn sigl Federación Regional de Folklore y Cultura de Puno, sẽn naag ne reem sẽn yɩɩd 200 sẽn be reem sẽn yɩɩd 150 pʋgẽ. B sẽn boond tɩ "dansã buud" sẽn yit Puno tẽnsã pʋsẽ wã, la b sẽn boond tɩ "dansã buud sẽn yaa fu-yerdã" sẽn be tẽngã babs toɛy-toɛyã pʋsẽ. Bõn-kãens pʋsẽ, neb 40000 n be n tãoodẽ, tɩ neb 5000 me be n yɩɩndẽ, tɩ neb 25000 n be be n maandẽ, tɩ b sʋka, yaa taoor dãmbã, neb nins sẽn sõngd-b tɩ b maandẽ wã, neb nins sẽn maand b sẽn na yɩl tɩ b yĩn-gãong gãndg yɩ sõma wã, la neb nins sẽn maand b sẽn na yɩl tɩ b yĩn-gãong gãndg yɩ sõma wã, la b sẽn maand futã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, b sẽn na n ningd-b gãndgã, la b sẽn na n ningd-b gãndgã. Tãnsa sull kẽer bee ne sigls sẽn tar fu-yerdse.

Ges-y me[edit | edit source]

  • Liturgical year

Sebtiise[edit | edit source]

  1. https://archive.org/details/apracticalcomme00knecgoog
  2. http://www.newadvent.org/cathen/03245b.htm
  3. http://digital.library.upenn.edu/women/egeria/pilgrimage/pilgrimage.html
  4. https://corazones.org/maria/candelaria.htm
  5. https://web.archive.org/web/20170824012038/Https://www.laopinion.es/afondo/2009/02/09/medio-siglo-fervor-candelaria/197498.html
  6. https://es.wikipedia.org/wiki/Juan_%C3%81lvarez_Delgado
  7. https://weather.com/photos/news/2018-02-02-groundhog-day-history-photos