Wp/mos/Enugu

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mos
Wp > mos > Enugu
Enugu
city, big city, human settlement
Part ofSoutheast Nigeria Tekre
Inception1909 Tekre
Official nameEnugu Tekre
Native labelEnugu Tekre
NicknameCiutat del Carbó, Birnin kwal, Coal City Tekre
ContinentAfrica Tekre
CountryNigeria Tekre
Capital ofEnugu State Tekre
Located in the administrative territorial entityEnugu State Tekre
Located in time zoneUTC+01:00 Tekre
Coordinate location6°26′25″N 7°29′39″E Tekre
Shares border withUdi, Awka Tekre
Official websitehttp://www.enugustate.gov.ng/ Tekre
Local dialing code042 Tekre
Map

Tiuusgo[edit | edit source]

Enugu yaa Enugu[1] tẽnga sẽn be Nigeria. A bee Nigeria soolmã kɩ-sʋk-n-sʋkẽ. Nin-buiidã sõor sẽn ta 820,000 n be tẽn-kãnga. Enugu yʋʋr yita Igbo gom-biis a yiibã Énú Ụ́gwụ́ sẽn dat n yeel tɩ tãng zugu.

Sẽn sɩng ne yʋʋm kob-gĩnd a 17 soabã, Enugu sẽn be zĩig ning rũndã-rũndã wã yaa Enugwu-Ngwo ne Nike (/ niːˈkeɪ / nee-KAY) sẽn yaa Igbo nebã sull a ye. Yʋʋmd 1900 wã, British soolmã sẽn da soog Nigeriya soolmã, a lugla Nizeri soolmã sẽn be Nigeriya soolmẽ wã.[2][3][4]

Yʋʋmd 1900 soabã, b sigla Nizeriya soolmã sẽn be zĩ-kãsengã zug n na n tɩ zĩnd n na n yiis ko-kãnga. B sẽn yã ko-kãmã, b kɩtame tɩ b naan wa n naan boond tɩ Enugu Coal Camp, sẽn boond tɩ Enugugu Ngwo tẽn-kʋdgã sẽn be be be wã, n paam ko-kãsenga. B naan naan naan naan sigla Port Harcourt sẽn be be tẽn-kʋdã tẽn-zẽnga, sẽn be zĩiga rɩtg n be zĩ-kʋdga.

Yʋʋmd 1960 wã, Nizɛɛr sẽn paam b yembrã poore, Enugu lebga tẽns nins sẽn be Eastern Region wã tẽn-tẽngã.12 Yʋʋmd 1967 wã, yʋʋmd 1976 wã la yʋʋmd 1991 wã, b maana toeeng sẽn kẽed ne tẽns nins sẽn yaa Enugu soolmã.13 Yʋʋmd 1967 soabã, yʋʋmd 1967 soabã, b kɩtame tɩ Enugu lebg Biyafra soolmã tẽn-tẽnga.13 15

Tẽnga pʋgẽ, b sẽn boond tɩ "Nollywood" wã yaa tẽng ning sẽn get filimã la filimã sẽn getẽ wã.

Yʋʋmd 2006 wã, Nizɛɛr tẽnga sõdga wilgame tɩ Enugu soolmã neb sõor yaa 3,267,837. [1] Baa ne nin-buiidã sẽn yaa 48.84%, pagb sõor yaa 51.16% [16] (rɩt-rɩtb sẽn yaa 1.596,042, la pag-rɩta sẽn yaa 1,671,795).

Kudemde[edit | edit source]

[1] Yaa ne yembd zab la b paam b tẽng wʋsg sẽn da pa be laafɩ ye. Neb nins sẽn da be Hausa wã ra yaa Afõs rãmbã sẽn yi rɩtgo. B ra maanda bur-zõos n kõ neba sẽn da be Edo-rʋʋda. B ra getame tɩ yaa Afõos rãmbã la Afõs rãmba n wa n na n wa n wa n tɩ kõ-b Burkĩna wã.

A sẽn wa n be Burkĩna wã, a sẽn wa n na n zab ne Arochukwu la a tʋlg b tẽngẽ wã tɩ b tõog zabr la politikã, a maana yʋʋmd 1901. zabr sẽn zĩnd Burkĩna ne Aro wã sʋka, a sɩngame yʋʋmd 1901 yʋʋm-nif kiuug rasem a 1 daar n tãag yʋʋmd 1902 yʋʋm-nifu 24 daar n tãg Aro wã. A Aro Konfederasi wã saaga, la b paas a Aro zĩ-kãens a taabã n paas Nizeri soolmã sẽn be zĩ-tẽnga la a sẽn getẽ tɩ b yaa nin-buiidã.

Yʋʋmd 1915 wã, Britãnsã sɩngame n sõsda ne tẽng ning sẽn na n lebg Enugu wã nin-buiidã, n na n paam n tɩ bool ko-rɩtbã tɩ "Européenã tãns" n na n tɩ zĩnd n tɩ gãd ko-rʋʋda wã n naan me n me. Pipi roogã sẽn zĩnd zĩ-kãnga wã yaa Igbo tẽnsã sẽn da be koom-koglgã zug n be n be n zĩnd n be n tɩ be n be tẽng zug n be tẽng zugu. Yaa W. J. Leck ne Européen-dãmb a taaba n be tẽng zugã. Yaa tẽn-kãnga bal n be n da be n be be tẽng zug sẽn be n be zĩig ning sẽn be n lʋɩt n be n lʋɩtẽ wã. Ko-rɩ-koglgã sẽn da be n getẽ tɩ "Europẽn-dãmb tãns" wã yaa "Europẽn tãns" sẽn da be tẽng zugẽ wã. Koɛr-koglgã pipi roogã sẽn be zĩig sẽn yaa Igbo tẽnda, sẽn boond tɩ "Alfred Alfred (Igbo: Alfred's Hill) bɩ "Alfred's Camp" sẽn be tẽng zugu, sẽn be tẽng zug a

industrialization[edit | edit source]

B sẽn maan zabrã yʋʋmd 1901 wã, b maana zabr zabr zabr n na n zab ne Arochukwu la b tʋlg b tẽn-tẽngã tɩ b tõog zabr la politikã.

zabr sẽn zĩnd Ingrãndsã ne Aro sʋka, sẽn sɩng yʋʋmd 1901 yʋʋm-sar kiuug rasem a 1 wã, n kaoos hal tɩ ta yʋʋmd 1902 yʋʋm-sar rasem a 24 wã, tɩ b tõoge.[5]

Aro Konfederasi wã saaga, la Aro sẽn da be zĩigã fãa wã leb n kẽnga Nizɛɛr soolmã sẽn be zĩ-kãnga soolmẽ wã. B yeel-a lame tɩ yʋʋmd 1900 wã, b naan deeg-a.[6]

Yʋʋmd 1909 wã, b yãa koabg tẽng sẽn boond tɩ Enugwu Ngwo tẽngẽ wã, la yʋʋmd 1913 wã, b wilgame tɩ koabgã yaa wʋsgo. Yʋʋmd 1914 soabã tɛka, b ra zoe n naag n naag n naan naan naan naan wa naan wa naan naan wa n naan naan wa na n naan wa naan yɩ koabg la naan wa naan lebg koabg n naan wa naaga n naan wa n lebg koabga.


Sebtiise[edit | edit source]

  1. http://dictionary.reference.com/browse/Enugu
  2. https://nigeria.opendataforafrica.org/ifpbxbd/state-population-2006#:~:text=2006%2C%20persons%3B%20sex%20ratio%20-%20males%20per%20100,140%2C431%2C790.%20Male.%2071%2C345%2C488.%20Female.%2069%2C086%2C302.%20Sex%20ratio.%20103.3.
  3. https://nigeria.opendataforafrica.org/ifpbxbd/state-population-2006#:~:text=2006%2C%20persons%3B%20sex%20ratio%20-%20males%20per%20100,140%2C431%2C790.%20Male.%2071%2C345%2C488.%20Female.%2069%2C086%2C302.%20Sex%20ratio.%20103.3.
  4. https://www.manpower.com.ng/places/senatorial-zones/15/enugu-state
  5. https://books.google.com/books?id=WNwgU_0wQukC&pg=PA123
  6. https://books.google.com/books?id=qzL0-nBbMCQC&pg=PA353