Wp/mos/Chinese paper cutting

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mos
Wp > mos > Chinese paper cutting

Sõngr sẽn yaa zaalem n yit Wikipedia pʋgẽ

Chinese paper cutting
art
Subclass ofArt of paper cutting Tekre
Country of originPeople's Republic of China Tekre
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Tekre
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00219, https://ich.unesco.org/fr/RL/00219, https://ich.unesco.org/es/RL/00219 Tekre
Chinese paper cuttings in a shop.
A cut-paper "window flower" during Chinese New Year

Paper cutting sɩngr ning sẽn da yaa seb-kãnga (Chinese: 剪紙; pinyin: jiǎnzhǐ) sẽn be China soolmẽ wã tõe n dat n yɩɩ yʋʋmd 2000 soabã, wakat ning a Cai Lun sẽn wa n naan seb-kãmã, sẽn yaa Eastern Han dynasty soolmã taoor soab n naan n naan sebã.

Sɩnay sɛb kaoob yaa Sɩnay sɛbã sẽn da yaa sõma wã me. B ra nong n tigimda ra-rãmbã ne seb-vẽndse, la b ra nong n dat n maneg n maneg n kẽed ne seb-kʋdse. B na n maana b toor-toor ne b sã n dat n maan bũmb n kõ-b la b maan-b ne b sãn-tɩrsã. B sẽn wa n maand tɩ b ra tõe n dɩk b sẽkã, b lebga Sɩnay nebã sẽn da nong n maandã. B sẽn da nong n pakd so-toakã la fẽnẽ wã yĩnga, b boond-b lame tɩ "fẽnẽ-rɩtgo" (窗花; chuāng huā) bɩ "fẽnẽnẽ-papir fẽnẽ". B sã n dat n maan woto, b sã n dat tɩ b maan bũmb n maan bũmb tɩ yɩ sõma, b tõe n kɩtame tɩ vẽenemã yãg zĩig ning b sẽn da yãkdã.[1] Naoor wʋsgo, b maanda bõn-naands ne seb-bil sẽn yaa miuug sẽn yaa wa b sẽn dat n wilg tɩ b yaa sũ-noog la sũ-noog ne Zĩ-naandb buud-goamã pʋsẽ, la b tũnugda ne balse. Naoor wʋsgo, b tũnugda ne bõn-naandsã b sẽn da tigim ne seb-papillã n maand kibs wala yʋʋmd ning sẽn wat ne Sɩngr kiuugã, kãadem la rogem sasa, bala b getame tɩ seb-naands nins b sẽn tigim ne b sẽn tigimd ne seb-gãosgã makda sũ-noog la sũ-noog.

Yeyre[edit | edit source]

Sɩngrẽ wã, b ra maanda sɛb-sɛb ne b yaab-rãmbã la b wẽn-sakdb fãa. Sã n yaa ne arheolozi sɛb, seb-sɛb sẽn yaa b sẽn da yãkd a to wã yita yʋʋm kob-gĩnd a 6 soabã, baa ne neb kẽer sẽn tẽed tɩ b tõe n le maana a to wakat ning b sẽn boond tɩ Warring States wakat (sa-kẽnga sẽn deng yʋʋmd 3 sẽn deng a Zezi rogmã), hal tɩ pa sɩng ne seb-sɛbã sẽn da wa n naanã ye. Wakat kãnga, nebã ra tũnugda ne bõn-naands a taab wa vãad, sãnem, silk la selfsã n maand b sẽn pa tõe n maan bũmb ninsã. Rẽ poore, b sẽn wa n naan seb-kãngã, nebã bãngame tɩ b tõe n kaoo-a, n tall-a, la b lob-a. La seb-kãngã lebga seb-kãngã tʋʋm-kãsems tʋʋmde.

Tang dynasty [2][edit | edit source]

Baa ne sɛb sẽn da paam n naan yɩt wakat ning sẽn da yaa a Han soolmã wakatẽ wã, b ra rɩkda sɛb sẽn na yɩl n kaood la b raag bũmb sẽn yaa wa sãnem fool, silk la vãad n tɩ maneg-b tɩ b maan tɩ b maan maan tɩ b maneg-b sõma, hal tɩ b ra wa maan sɛb sẽn pa zems ye. A Tang soolmã sasa, b ra maanda karengã ne pãng wʋsgo, la b ra nong-a-la wʋsg Sɩngr soolmẽ wã. B ra maanda tʋʋm nins b sẽn da maand wakat ning b sẽn boond tɩ "Tang" wã. B ra maanda b sẽn da tõe n maan bũmb ninsã.

Song dynasty[edit | edit source]

Song soolmã wakatẽ, Sɩngd sɛbã sɛbã sɛb ra lebga fɛɛg sẽn yaa sõma n yɩɩd, tɩ karen-biis nins sẽn paam zãmsgã naan maand tʋʋm-kãsemse. B tũnugda ne no-kãngã n na n manegd seb-kãnga, n naan maan-b wa b sẽn maand zĩm-biis. B sẽn da maand b sẽn da maand bũmbã ne karɛt sẽn tar kaam la b sẽn da tar b sẽn da maan bũmbã ne b sẽn da pak-a wã, b maana bũmb sẽn yaa b sẽn da gʋlsd bũmbã.[3]

Ming la Qing dynasties [4][edit | edit source]

Ming la Qing soolmẽ wã, b ra modgdda b mens n maand b sẽn tõe fãa n yiisd sebre. Nebã sẽn da tigimd b papẽ wã ra pʋgdame n paas nebã sʋka, la b wilg b sẽn tõe n maan bũmb wʋsg n wilg b sẽn maand bũmb ninsã. B ra maanda ne seb-sɛgd n manegd kʋɩl-rãmbã, fẽn-bɛdbã la b wallbã, n wilgd sũ-noog la b maand kibsã. Ming la Qing soolmã sasa, b ra maanda kareng n yɩɩd pipi wã. B tõe n maana bũmb toor-toor ne-ba, n paas lampiirã la fɩntɛɛrã, n paas fɩntɛrã fuugrã. B ra maanda karengã me, tɩ b maan karengã ne karengã, tɩ b manegd tẽn-kãngã ne kareng-kãsems a yiba zakẽ. A sẽn pa tol n zabd ne nebã wã wilgdame tɩ b yaa Sɩngla nebã n da maand b toorẽ bõn-naandsã, la b sẽn maand b toor-toor wã wilgda b sẽn get bũmb ninsã la b sẽn get b sẽn get to-to wã.

Ming la Qing soolmã wakat (1368-1912), bõn-naandsã yɩɩ bõn-naandg wakat sẽn yɩɩd wakat fãa. Yʋʋm tus a ye sẽn looge, neb (kãsenga yaa pagbã) n naan karẽn-biis n maan b sẽn tõe n maan n tɩge, n naan karẽng-biis buud toor-toore, n dɩk b kambã n kõ b kambã, n kɩt tɩ b bãngd karẽn-biiisã sẽn yaa to-to wã. Sẽn paase, rũndã-rũndã, Sɩnayẽ, b ket n maanda karengã.

B sẽn da maand bũmb ningã, paabã sã n wa lebg wa b sẽn dat n dɩka, a tõe n wa sãamame. Sɩngd-soas-dũni wã sẽn be zĩ-wẽngẽ wã, zĩig ning sa-kãnga sẽn yaa zĩ-kãnga, bõn-kãng kɩtdame tɩ seb-peelemã lebg n wa n kʋdgd n kʋdga tao-tao. Rẽ kɩtame tɩ neb sẽn be zĩ - rɩtgo wã pa maand seb-peelmã ye. Sẽn yaa to-to wã, wakat ning sẽn be Sɩni soolmã sẽn be sa-nyãm-rʋʋgẽ wã yaa kʋɩl-kãseng n kɩt tɩ b tõe n yãe b sẽn da maand bũmb nins sẽn yaa seb-kʋd sẽn da be sa-kãsengã soolmã pʋgẽ wã Turpan, Sinkiang soolmẽ wã.

Beelgo[edit | edit source]

Bãngrã sẽn yaa kʋdemdã la b sẽn nong n yɩɩd yaa b sẽn maandã. B tõe n pʋɩ-a lame tɩ yaa zĩ-kãsengã la rɩtgo. Kibɩg-tẽngã sẽn yaa Yangzhou, Jiangsu soolmẽ wã, la Zhejiang soolmẽ wã wã, a Yueqing soolmẽ wã me n wilgd a sẽn maandã. Gʋls-n-soab ning sẽn be be Hebei soolmẽ wã, sẽn yaa Yuxian ne Fengning soolmẽ wã la b sẽn maand n yɩɩd yaa Shaanxi soolmẽ wã. B sã n yãkd seb-vẽng n na n maan bõn-naandsã, b na n maana-a-la ne b sẽn pa tar n yãk-a wã. B sẽn da maand bõn-naandsã yaa toor-toore. Sẽn mik tɩ yaa rapã n nong n koosd seb-vẽng sẽn yaa bĩng n yiisd b seb-vɛɛgã, b sẽn maand b seb-viisã pʋgẽ wã wilgda b sẽn tõe n maan to-to n yɩ ne koodã, b sẽn tõe ne b sẽn tõe fãa n maan to wã, b sẽn na n maan to - to wã, la b sẽn tõe tɩ yɩ ne b sẽn na yɩl n tall b sẽn tõe to-to wã.

A bélg're[edit | edit source]

A symmetrical cut

Sɩngd-rɩtg sẽn yaa bũmb ning b sẽn maand ne Sɩngd buud-goamã sẽn tar minimã yaa bũmb ning sẽn tar minim wʋsg sẽn yit b sẽn maandã pʋgẽ. B sɩngda ne fot-yend sẽn yaa toor ne taab n yaool n maan tɩ b naan ningd-a-la ne taab n kɩt tɩ b tall-a n tall n tall n kõ-a. Sẽn yɩɩd fãa, b sẽn maandã yaa vẽenega, la b wilgd bũmb nins b sẽn maand daar fãa wã. Sɩngrã ne a Zeova zoodã sẽn tar pãng wã kɩtame tɩ b tõe n paam sũ-noog la sũ-noog buud toor-toorã. Yaa rẽ yĩng la b tũnugd ne-a n maand bũmb nins sẽn tar yõod wʋsgo, wala kãadem la kibsã. B sẽn da maandã, b ra pa le tõe n maan bũmb nins b sẽn da maand ye.

A Maansem[edit | edit source]

A neerem maansem[5][edit | edit source]

Rũndã-rũndã, b tũnugda ne b sẽn maand b sẽn tõe n maan bũmb ninsã n manegd b zʋgdã. Sɩngr kiuugã la yʋʋm-paalã sasa, Sɩngr nebã wʋsg manegda b meng ne b meng seb-vẽndẽ wã n wilg b sẽn nong-b n na n maan bũmb ning. B leb n dɩka b teedã n maneg b yiri, b yiri, fɩtlã la fɩtl-rãmbã, la b kõt-b-la kũun wʋsgo. Sẽn paase, b sã n ning b seb-vẽngã n ning-a noorẽ wã, b makda sũ-noog. Nin-kãensã sẽn maand woto wã na n manegda b zakã ne b zu-loees nins b sẽn maandã. Rũndã-rũndã, b sẽn yãkd b sẽbgã yaa b sẽn na n manegd b mens ne bũmb ninsã. B sẽn maand woto wã kɩtame tɩ b tõe n maan n kõ nebã kũunã, wall b tõe n kõ-b-la kũunã. B yetame tɩ b sã n ning b seb-n-taagã wall b sẽn ning-a-a-la a noorẽ wã, b na n kɩtame tɩ b paam sũ-noog wʋsgo. B ra tũnugda ne seb-sɛgdb n yãkd b toor-toorã, sẽn yɩɩd fãa b sẽn da maand b sẽn dat n modgd b teedã la b sẽn maand b sẽn boond tɩ laakã. Kom-bɩɩsã tũnugda ne b sẽn da tigim b sebrã ne b teedã n manegd b sebrã.

B ra maanda b sẽn tõe n wilg nebã b sẽn dat n maan bũmb ninsã, b sẽn mi b sẽn maand bũmb ninsã, la b sẽn nong n wilg b sẽn mi bũmb ninsã. B sẽn maan bũmb nins b sẽn maand ne seb-kãnga wã võor yaa toor-toore. Neb kẽer gomda b sẽn dat n paam koodã bɩ b vɩɩmã sẽn yaa arzɛk wʋsgo, tɩ b get-b ne sãnem koodã, rũmsã la tɩɩsã sẽn tar pãng ne b vɩɩmã, la b get-ba tɩ b tara sũ-noog wʋsgo, karp sẽn yi zũndã noorẽ (Zĩ-tẽng kibar sẽn wilgd tɩ b na n paama vɩɩm sẽn yaa sõma), polkatsã, gɩgemsã, kylinsã (Zĩn-tẽng sẽn yaa bõn-vɩɩm), jade tãnsã (tõnd sẽn yit Sɩng lagem-n-taar pʋgẽ), gerãndã la peoniesã. Bãngr-goam a taab pʋsẽ, b tara nin-kãensã sẽn yaa kibay la b sẽn get b sẽn get to-to wã, wala rĩm-bil ning sẽn yaa Zĩis-gãandã, a Ko-kɩɩm (牛郎; niúláng) la a Weaver Girl (织女; zhīnǚ) sẽn yãag taabã, la b goma pʋ-peelem ning sẽn be b kambã pʋ-peelmã yelle. B tõe n maana bõn-naands n wilg tɩ nebã sũur nooma ne vɩɩmã, wala b sẽn maan papillã n yãkd pope wã ne zu-loees a yiib sẽn yaa bĩngr a yembr a to zugẽ, wall zĩm sẽn zoet koom lotus tɩɩsã pʋgẽ.

Symbolic use[edit | edit source]

Sɩngr-rãmbã sẽn yaa wʋsg ne karẽn-biis nins b sẽn gʋlsd ne seb-kãnga yaa 福 (tõnd sẽn dat n yeel tɩ sũ-noog soaba) la ⁇; xǐ (tõnda sẽn dat n yeelame tɩ sũ-noogo). A 福 yaa sũ-noog makda, la b wae n maand-a lame yʋʋmd paalgã sasa, n na n kõ-a-la bark la arzɛk yʋʋmd ning sẽn watã yĩnga. B sẽn boond tɩ ⁇ wã yaa kãadem la b tũnugd ne-a n wilgd tɩ b tara sũ-noog naoor a yiibu, la b tẽedame tɩ b kãadmã na n yɩɩ noogo. B sẽn yãkd b teedã yaa bũmb sẽn tar yõod wʋsg ne Sɩni wã buud-goamã, la b nong-b-la b sẽn maandã yĩnga.

Spiritual use[4][edit | edit source]

Sɩngr-rãmbã sẽn yaa wʋsg ne karẽn-biis nins b sẽn gʋlsd ne seb-kãnga yaa 福 (tõnd sẽn dat n yeel tɩ sũ-noog soaba) la ⁇; xǐ (tõnda sẽn dat n yeelame tɩ sũ-noogo). A 福 yaa sũ-noog makda, la b wae n maand-a lame yʋʋmd paalgã sasa, n na n kõ-a-la bark la arzɛk yʋʋmd ning sẽn watã yĩnga. B sẽn boond tɩ ⁇ wã yaa kãadem la b tũnugd ne-a n wilgd tɩ b tara sũ-noog naoor a yiibu, la b tẽedame tɩ b kãadmã na n yɩɩ noogo. B sẽn da maand woto wã yaa Sɩngr buud-goamã mak-sõngo, la b nong-b-la b sẽn maand to-to wã yĩnga Song la Yuan dynasties.

Educational use[edit | edit source]

Sɩngd-rɩtgã yaa zãmsg tʋʋm sẽn zãmsd kambã Sɩngd buud-gomd la buud-gomdã la a sẽn yaa sõma wã, la b zãmsd-b Sɩngd kʋdemdã. B sã n maand b sẽn tõe n kɩt tɩ b tʋbd b sẽkã, b sõngd-b lame tɩ b tõogd n maand b tʋʋmã sõma, b manegd b nus ne b ninã, b manegda b tʋbgã, la b manegd n maand bõn-naandsã.[6]

Construction methods[7][edit | edit source]

Sɩngr buud toor-toor n tõe n maan ne seb-kãnga. B sã n dat n maan woto, b sã n dat tɩ b tigim bũmb ning b sẽn maandã ne b sãnemã, b sãnda b sãnda ne seb-n-taagã, b pakda seb-nẽegr a nii. Sɩngr-kʋdga yaa b sẽn tõe n maan ne seb-kʋdg bɩ ne sʋʋs n yãk seb-kʋdg a ye bɩ a taab n yãkd seb-kʋdã. B sẽn da wa n maand woto wã kɩtame tɩ b paamd b mens n paasd b kamb nif fãa, bala b segd n paama minim wʋsgo. Bãagrã sẽn naan yɩllã baooda zĩis wʋsgo, tɩ b baooda b sẽn na n yãk bũmbu, la b baooda bũmb nins b sẽn dat n maan n kõ-b la b bao n kõ-ba.[6] B leb n leb n lebgd-a lame n dɩkd a sẽn yaa bũmb ning n na n maan n wilg a sẽn maand to-to wã. Rẽ poore, bɩ y maan kareng ne sik-m-meng bɩ ne sʋʋg n kao a sẽn vẽegdã neere. Sẽn paase, b pakda seb-vẽngã n wilg b sẽn naan maan-a to-to wã, tɩ b tõe n maneg-a lame, n paas n paas bũmb nins b sẽn dat n maan n wilg-a wala b sã n dat n yeel tɩ yaa vẽenega, la a yaa vẽenega. Sẽn na yɩl n tõog n naan seb-gũudã, yaa tɩlae tɩ ned maan sũ-mar, a bãng n bãng n bãng a sẽn tõe n maan bũmb ninsã, la a tall minim n maan b sẽn tõe fãa.

Scissor construction method[edit | edit source]

B sã n dat n maan n naan n maan nãag ne sik-m-mengã, b sã n dat tɩ b naan n naanã, b segd n tigma seb-vẽng n naan n tigma a taab ne sik-miis sẽn tar pãng. Woto kɩtame tɩ b tõe n yãkd seb-vʋʋs wʋsg n kɩt tɩ b tall taab n paasdẽ.[6]

Knife construction method[edit | edit source]

La b sã n dat n maan woto, b tõe n kɩtame tɩ b maan bũmb n yãk b toor-toor n yãk b sẽn tõe n maan to-to. B sã n maand woto, b ningda seb-vʋʋg ne tallow seb-vɩɩg n ningd-a. B sã n tũ noy kẽer sẽn yaa sõma, b sã n yãkd-b n dat n gʋls-b-la, b sãnda b na n dɩka ne sʋʋg sẽn tar kãn-kãe n kɩt tɩ b tall-b-a. B sẽn yaa minim dãmba tõe n kɩtame tɩ b yãkd b toor-toor b sẽn maandã, la b pa segd n tũ noy ye.

Ges-y me[edit | edit source]

Sebtiise[edit | edit source]

  1. https://www.jstor.org/stable/23208592
  2. http://www.chinashj.com/ysll_ysllsy/12386.html
  3. https://www.eastimpression.com/culture.asp?id=764
  4. 4.0 4.1 https://www.eastimpression.com/culture.asp?id=764
  5. https://www.86lsw.com/whls/133530.html
  6. 6.0 6.1 6.2 https://wenyi.gmw.cn/2021-09/12/content_35157258.htm
  7. https://www.ihchina.cn/jianzhi.html