Jump to content

Wp/mjx/Sido ar Kạnhu Murmu

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mjx
Wp > mjx > Sido ar Kạnhu Murmu

Sido Murmu ar Kạnhu Murmu Santal Hul ren muṇ ạyuriyạ kana kin. Nukin do Cunu Murmu ren hopon kana kin. Janam ato do Bihar ponot renaḱ santaṛ pargana honot re menaḱ bhognaḍi ạtu. Sido do 1825 sal rey janam lena ar hul okte uniyaḱ umer do 30 bochor leka tahẽn kan taya. Juwạn koṛa kanay. Ńeloḱ te ạḍi ḍaṭmaṭ e tahẽn kana. Huḍiń maraṅ joto ko tuluć ge ạḍi napay dulạṛ bebhar tahẽn kan taya.

Boyha ko

Aćić boyha Kạnhu do ạkin ńeńel ko hijuḱ kan joto ge kin sarhao ako kan tahẽn kana. Khãḍa bhanḍa ko sapṛaw joṅ ar huluń ko ńel hoṛ. Lạy ako kan tahẽn kana kin baṅ ma cet́ leka jaher era do ńidạy hoho beret́ ket́ kina ar ńutum ńum katey hohowat́ kina are metat́ kina - iń doń Jaher Era kana. Hoṛ hopon ren tutunkhiyić kạnạń. Ạḍi bạṛić harket saset ape samaṅ re menaḱa. Ạbin do unku ren bohoḱ kin iń dohowat́ bina. Ar ona reaḱ cinhạń emat́ bina ar ona bin ńam lekhan bujhạw bin lạṛhạy okte do seṭer akan tạbina. Onka leka jaher era do eyay dhao , eyaḱ rup te unkin ṭhen e opel lena. Pạhil dhao do serma khon aṇgon kan rimil muṭhạn te, dosar dhao do ṭuṭuri akan ar medha do — kuhṛạ te ṭopar akan lekate, punaḱ dhao do jhol jhol situṅ re mit́ṭaṅ umul lekate, moṇeyaḱ dhao do ot khon phuṭạḱ tut́ en buru leka, turuy aḱ dhao do bilạn ṭa:ḍi re omon rakaṕ got́ en sarjom dare leka ar mucạt́ dhao re do santaṛ leka kaca tey ḍẽga akan mit́ṭaṅ pũḍ hoṛ rup leka. Noṅka katha kin galmaraw kan tahẽn kan rege pe hoṛ do heć kate ko men ket́a baṅ ma sam parganay ko̱l akat́ koa. Khobor ema ko lạgit́ ente doroga do haṛma, cạmpạy, lokhon ar gạrbhu teko tol kate Bhagolpur tey idiyet́ koa ar teheń ńĩda do baḍhet reko ḍeraḱ kana. Khobor ńam tora Sido Kạnhu tikin do, ạtu – ạtu khobor kin ko̱l ket́a, jemon hoṛ do kạpi tarwaṛe, aḱ – sar mutạk ante tala ńidạ bhitri te pãckạṭhiyạ reko jarwaḱ ma, ente ona hor tege doroga do nhaḱ kạydiy idi koa. In hiloḱ Sido do Kạnhu ar ać sõge te tinạṅ gan hoṛ niyạte laha rege pãckạṭhiya tey calaw laha ena. Inạ kate doroga ar kenaram do piyạṅ piyạṅ jokheć kạydi ante õḍe kin seṭeren khan phạd doko eset́ ket́ kina. Doroga do dhomkaw aṛaṅ te bhạyạd kine kuli ket́ kina okoy hukum te hoṛ bin jawra akat́ koa ar ạbin do bin okoy kana. Sido do unrey jobab let́a - iń doń Sido kana ar nõwa do ińaḱ disom kana. Ińaḱ begor hukum te ińaḱ disom khon mit́ṭaṅ hõ hoṛ bam saṕ idi daṛe akoa. Noṅka reṭepeṭeḱ tuluć ge edre akan hoṛ do kạydi ko raṛa ket́ koa ar kenaram ar doroga do sadom khon ko or pheḍ ket́ kina ar ko goć ket́ kina. Inạ tayom Sido do hul ehoṕ ena mentey lạy saḍe ket́a. Inạ tayom bhạyạdi kin do dupṛuṕ kin hoho ket́a ar joto ṭoṭha khon hoṛ do apan ạpin phạd ante unkin ṭhen hijuḱ ko ehoṕ ena. Sido-Kạnhu do joto kin ńelet́ koa ar kạmi kin bhạryạ ako kan tahẽnt́.

Gun

Sido do ạḍi kom kathay roṛet́ tahẽn kana. Kạnhu aḱ katha gey sạhiyaḱ kan tahẽn kana. Banar boyha ge raj leka kin tahẽn kan tahẽn kana. Mõj kicrić kin horoḱ nadeyet́ tahẽn kana. Katha ko, bebhar ko hõ raj leka ge tahẽn kan tạkina. Unkin do mimit́ ṭoṭha te lạṛhạy phạd kin ko̱let́ ko tahẽn kana. Calaḱ jokhon jahã ạtu rege kin jirạwḱ kan tahẽnt́ õḍe do koṛa – kuṛi kin eneć oco koa. Sido Kạnhu kin men let́a – mit́ chạtri tis bon huyuḱa un ạnić ge disom do sulukoḱa. Kenaram ar doroga ko goć ket́ kin tayom badhet tapol ren ko mahajon ko do moj daman sãdes ate sidu Kạnhu tikin ṭhen ko heć ena, ar joṛti ate ko nehõr ena. Ar ko arõj ena jemon jiwi do bańcawḱ tako, ado ikạ doko ńam ket́ geya, menkhan unkuwaḱ hisạb puthi ar eman teyag, dạlil kagoj doko jeret́ giḍi ket́ takoa ar unkuwaḱ dhon durib do lạṛhạy phạd lạgit́ khoroc mente ko em oco ket́ koa.

Dokhol

Sido-Kạnhu do raj mohol dokhol reaḱ ạḍi kin jid let́a ar phạd (hin) saheb e ḍeraye kan baḍay kate hape teko ruwạṛ ena. Ente sam pargana hotete hoṛ hopon do hin saheb ko urum akade tahẽn kana. Onate uni menay tuluć luṭ ar lạṛhạy do bako reben lena. Tobe 12 julay 1855 (12th july,1855) mạhit hiloḱ Sido do pako̱ṛ reaḱ raj oṛaḱ ać ren - phạd ko antey luṭ ket́a ar hõ mursidabad ren mejisṭreṭ ṭuguḍ (megistrate - tugud) do 29 goṭeć hạti, ạḍi ayma sadom ar bar say (200) sipạhi ate mohespur ṭoṭhare hul domṛaw lạgit́ - e calaw lena. Sido do ać boyha teko selet́ ać ren phạd ate sipạhi ko sõge 15.7.1855 (25.07.1855) hiloḱ ghaṭa mạrko lạṛhạy ena. Sido ren phạd do ạḍi ayma ko goć ena. Tobe ona lạṛhạy re Sido ge mucạt́ hoṛ doy tahẽn kana, one oka do lạṛhạy ṭha:y e bạgi at́ tahẽn kana. Sido Kạnhu do raj leka kin tahẽn kan tahẽn kan rehõ sagrampur lạṛhạy re do kin judạyena. Lạṛhạy leha lihiyen khan kin norom ena. Raj dorbar reaḱ jak jomok dokin deya giḍi ket́a. Ekhen senapạti ṭupri ar sona bạju phirite eṭaḱ hoṛ khon do bhegar kin tahẽn kana. Sido do bhac bhacaw do okayen tay co. En hiloḱ tarasiń beṛa sipạhi ko seṭeren khan ge hulạs bhãgaw ena kin ar bạyri ko sạ̃giń reko tahẽn kan re jeleka nihạt gekin meta ko kan tahẽn kana, onka adop do sanam oṭaṅ en tạkina nuku phạd okoy tuluć bhiṛawḱ huyuḱ tako, unku do bhạyadi kin ekalte bạkin urum akat́ ko tahẽn kana. Enhõ laha khon goṭawakat́ leka phạd do ayma thok rekin hạṭiń ket́ koa ar palṭon sõge ko lạṛhạy ena. Onkate sagrampur reaḱ lạṛhạy re doko jitkạr ena. Sagram pur reaḱ lạṛhạy tayom Sido-Kạnhu do ạkin ren joto phạd ko baḍhet́ tekin ạgu samṭaw ket́ koa. Õḍe lạṛhạy ar bejha tuń ko hewaḱ kan tahẽn kana. Menkhan ayma phạd ko tahẽn kante jom ńu doko ṭanṭayena. Unre Sido do kenaram bhogot ren kạmiyạ koy saṕ ket́ koa, okoy do kũbṛu, ḍạku ar - luṭpaṭ reko hewa akana. Unku do onte note oḍok sen kate uku doho akat́ dạl, cawle, eman reaḱ gola ko sẽdra ńam ket́a, inạte phạd ko jomaḱ ko ńam idi ket́a. Inạ tayom peyalapur reaḱ lạṛhạy rehõ phạd kin sapṛaw idi ket́ koa ar ghaṭamạr ko lạṛhạy ena. Menkhan õḍe do pạhil phạd ạg-yurić cãdray ko ṭhu bhĩdạṛ kede khan ar Kạnhu hõko ghạl kede khan Sido doy edre sẽgel ena ar ṭuń ghuṛite, mit́ ripit́ re hoy leka palṭon ko ṭhen e ńir birạwena. Acka ge mit́ṭaṅ gulite Sido doy ṭuṭi jos ena. Tarwaṛey saṕ akat́ tahẽn kan ti do lạbṛuć en taya, dhan manãw got́ enay, ente so̱po̱ ko ṭuṭi gejer ket́ taya. Sido do tire guli bajaw adete rạput́ en taya ar ạḍi muskil rey paṛaw ena. Khan, siṅrạy ar bar pe hoṛ do pipṛạ teko ạtkir idi kedeya. Menkhan diu eman hotete saṕ ocoḱ botor te õḍe hõ bako tahẽn lena. Sido sabe lạgit́ bạyri hoṛ doko pãja baṛaye tahẽn kana. Ente Sido sabe lạgit́ bhagolpur ren komisonar do 5000 ṭaka bạksis e lạy jạhir akat́ tahẽn kana. Pipṛạ khon unku do barakor gaḍa ona parom ko dạṛ parom joṅ kan tahẽn kan re bir bhitri re mit́ṭaṅ kũbạ reko sẽdra ńam ket́ koa. Hoṛ hopon, suykạrdar hote tege ko saṕ ket́ koa. Sido do 19 ᱹ 8 ᱹ 1855 (29.8.1855 ) mạhit hiloḱ ko saṕ kedeya. Saṕ ocoyen tayom Sido do nijamat adalot reko bicạr kedeya ar raj birud lạṛhạy luṭ ar daroga moheslal doko goć lede reaḱ do̱s kate ko bicạr dusi kedeya. 1855 sal reaḱ 5 ḍisembor hiloḱ do pạsi e reaḱ ray ook ena. Goṭa ket́a ko baṅma oka jayga re daroga ko goć lede tahẽnd, ona jayga rege Sido doko pạsi eya. Ar hõko goṭa ket́a, baṅma Sido pạsiye khobor do jemon ḍho̱l piṭạw kate goṭa ṭa:ḍi lạy pasnawḱ ma. Tinạṅ din tayom khan ge locot́ locot́ hoṛ samaṅ re pạlṭin (pontet) saheb do Sido ar siṅrạy e pạsi oco ket́ ket́ kina, birbanṭa hoṛ leka khạtirjoma moron kin hoborana. Sido do mạ 5.12.1855 hit reko pạsi goć kedeya. Ṭuguḍ saheb do bhognaḍi re heć kate Sidowaḱ oṛaḱ khon 48 goṭaṅ ciṭhiy ńam ket́a. Ona ko ciṭhi kore do ạḍi ayma hoṛ hotete, hante nhate khon nehõr akana baṅ ma koclon ar siboṛ ocoḱ khon jemon usạra chaḍawe ńam oco ko ma. Sido doy kukmu let́ tahẽn kana baṅ ma kusi - rạskạ ar lahanti akan mit́ṭaṅ santaṛ sãwta benaw rakaṕ reaḱ. Nõwa kukmu purạw ocoy lạgit́ uni do daṛeyaḱ bho̱r e kurumuṭu let́a, menkhan baṅ purạw len taya. Menkhan kocolon ar siboṛ ocoḱ birudre tĩgu daram reaḱ oka sikhạwnay doho oṭo akat́a, ona pãja kate jug jug hạbić say say mayam gohako do koclon ocoḱ birud re tĩgu daram kate jiwi ko alay ket́ takoa. Onate santaṛ hul re hoṛ hopon bako jitkạr len rehõ Sidowaḱ jiwi alay do baṅ ạwṛiyaḱ akan taya.

Cand Murmu

Cand Murmu do cunu Murmu yić tesar hopon e tahẽn kana. Uni do santaṛ hul ren ạḱyur kin Sido-Kạnhu ren boyhay tahẽn kana. Amdaj 1831 sal kore cãd Murmu doy janam len tahẽn kana. Hul okto re uniyaḱ umer do bar gel pun (24) bochor leka tahẽn kan taya. Jaher era do oka dhorom kagoj Sido-Kạnhu tạkin e emat́ kin tahẽn kana, ona do cãd gey paṛhaw ãjom at́ kin tahẽn kana, onare ol tahẽn kana: judi jothat bicạrem ńam kan khan, mahajon ko tuluć lạṛhạy me. Arhõ hoṛ hopon ko girạ bạsi akan ạḍi ạḍi ṭoṭha khon hoṛ do Sido-Kạnhu tikin, ciṭhi ko ol ạkin kan tahẽn kana, baṅma iṅrạj ren sipạhi koaḱ koclon teko jale — thale caba akana. Jemon unku do usạra ko owar ocoḱ. Nõwa ko joto ciṭhi do cãd gey paṛhaw ãjom ạkin kan tahẽn kana ar roṛ ruwạṛ hõ cãd gey olet́ tahẽn kana. Ona tebon baḍay daṛeyaḱ kana, baṅ ma pun boyha mạd re cãd do oloḱ - paṛhaw e baḍay kan tahẽn kana. Cãd do santaṛ hul re phạd cạlạwa hõy tahẽn kana. Sagrampur ar peyala pur reaḱ banar lạṛhạy rege ać ren phạde ạyur let́ koa. Lạṛhạy baṅ huyuḱ jokheć ać ren phạd do ạḍi lekate lạṛhạy lạgit́ - e eto̱yet́ ko tahẽn kana, jeleka bejha tuń eman. Hul caba kate iṅrej ko do cãd ko saṕ - kedeya ar bicạr dusi kate hajot reko sãbaw kedeya. Hajot rege cãd doy bẽḍaw ena.

Bhayro Murmu

Cunu Murmuyić huḍiń utạrić hoponaḱ ńutum ge bhoyro Murmu do. Uni do santaṛ hul ren ạg-yur kin Sido-Kạnhu sõgey tahẽn kan tahẽn kana ar phạd e ạyuret́ ko tahẽn kana. Amdaj - 1835 sal kore bhoyro doy janam lena. Hul huyuḱ okte bhoyro do ekhen 20 serma umer tay tahẽn kana. Nunạḱ huḍiń umer rehõ bhyro do dil ar daṛe tedo purun gey tahẽn kana. Hoṛmo do ḍaṭmoṭ keṭeć tahẽn kan taya, hoṛ hopon koko kocolõḍ ocoḱ reaḱ katha ko do ać dada tikin ṭhen e ãjom joṅ kan tahẽn kana. Hul ạuri ehoboḱ re saheb ko do rel soṛok benaw ko ehoṕ akan tahẽn kana. Ṭhikạdar ko do hoṛ ạtu pheḍ kore geko ḍeraḱ kan tahẽn kana. Unku do ạt ko ńam lekhan ge hoṛ ren sim, geḍe, merom ko uṭhạw idiyet́ ko tahẽn kana. Un okto redo kuṛi hopon ko hõko chingạw idiyet́ ko tahẽn kana. Mon montey hudiset́ tahẽn kana, tis hijuḱa ona din, one unre nuku haṛmadiyạ koaḱ mayam te hoṛ hopon doko ḍạbrạwḱa. Tinạṅ din tayom khan ge pãckạṭhiyạ re hul do ehoṕ lena. Bhayro hõ õḍe doy tahẽn kana kenaram ar daroga do bhayrowaḱ met́ samaṅ rekin goć ocoyena. Ona ńel te bhayro do heṛan rạskạy aṭkar let́a, ente koclon ar sig-boṛ ko lạgit́ do noṅkan saja gey khoj kan tahẽn kana. Peyalapur reaḱ lạṛhạy re do Sido doy jokhomen tayom hoṛ do uni ko pharok ledeya. Bhayro do ać dada sõge gey tahẽn idi ena. Sido do damo̱dor gaḍa hana saha dạṛ lạgit́ e goṭa ket́a. Ado mit́ṭaṅ bir reko ḍera akan tahẽn kan jokheć mit́ṭaṅ hoṛ hopon hote tege ko saṕ oco ena. Bhayro hõ ko saṕ kedeya. Unre bhayro doy goṭa ket́a, joto hoṛ le saṕ oco lenkhan disom hoṛ ạyur ko se iṅrej ar mahajon ko birudh re lạṛhạy calaw idi lạgit́ hoṛ do bako tahẽna. Onate jahã upạy tege - hajotoḱ khon do bańcawḱ huyuḱa. Unre bhayro do pho̱rphundi katey men ket́a, “ iń do ṭhạkur doᱹń baṅ kana, lạṛhạy hõ bạń lạṛhạy akana, luṭ, hõ bạń luṭ akat́a. Iń dada teko geko luṭ baṛa led-a, onage iń hõko hạṭiń ạdiń tahẽn kante, iń ṭhen do jinis ko ńam akana.” Saheb do bhayrowaḱ kathay pạtyạw at́a, ente sạri ge nunạḱ huḍiń gidrạ do cekate khun se luṭ lekan kạmi doy kạmi daṛeyaḱa. Onate barḍ (boṇd) saheb do sorkar ṭhen 9 ᱹ 12 ᱹ 1855 mạ̃hit hiloḱ bhoyro babod ciṭhiy ol ket́a :-( hul re nuy huḍiń gidrạ selet́ tahẽn do oho ge huy lena). Mekhan komisonar do ente rehõ bay pạtyạw lena. Bicokom disom birudạhi khun ar luṭ eman teyaḱ dos lade kate bhayro doy bicạr oco kedeya. Bigcạrić eliwṭ (eliot) saheb do 18 ᱹ 1 ᱹ1855 salre ajaḱ ray rey men ket́a, bhayro doy ãgoc akat́a baṅma pãckạṭhiya reaḱ gopoć jokheć e tahẽn kana ar tak tak re bhognaḍi te ać dada teko ṭhen ńapamoḱ e senoḱ kan tahẽn kana. Uni phạr te do raj birudh lạṛhạy ar sadharon hoṛaḱ jiyan jatray akoṭ et́ tako tahẽn kan do sạbud - cukạw akana. Onate iń do sikṛi te tol halot rege jalapuri hana saha re jayjug hajot re tahẽn huyuḱ tay reaḱ sajạń emay kana. Metaḱ me anḍaman ṭạpu reaḱ hajot teko idi kedeya. Midṭạṅ hara godoḱ koṛa do kusi rạskạ ar dhon dạwlạt te sareṛoḱ kan mit́ṭaṅ santaṛ sãwta benaw reaḱ e kurumuṭu let́ tahẽn kana. Hul caba kate dhe̱r bochor tayom hõ palet́ bhayro do jalapuri hana saha reaḱ hajot oṛaḱ re sikṛi te tol akan tuluć hõ pale inạ kukmu ge tahẽn kan taya. Menkhan uniyaḱ kukmu do kukmu rege tahẽn ena. Bhayro do hajot regey bõga disom ena.