Jump to content

Wp/mjx/Jharkhand

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mjx
Wp > mjx > Jharkhand

Jharkhand do Sińot renaḱ mit́ ponot kana. Rạ̃ci do nowa ponot renaḱ rajgaṛ kana. Jharkhand renaḱ simạ do końe re bihar, końe-pace re Uttor Prodes, pace re Chottisgoṛ, etom re Oḍisa ar samaṅ re do Pochim Baṅla menaḱa. Ponot renaḱ osar bisạr do 79,716 gạ̃ṭ kilomiṭor (30,779 gạ̃ṭ mil) re menaḱa. Nowa do osar bisạr lekate 15 anaḱ ạḍi maraṅ ponot ar hoṛ el lekate 14 anaḱ ạḍi maraṅ ponot kana. Bihar renaḱ etom ṭhãw khon Jharkhand ponot do sirjon lena. Noḍenaḱ eṭaḱ maraṅ nogor kodo Jamsedpur, Dhanbad ar Bokaro kana. Hindi ar Santaṛi pạrsi bạṛti kate ko roṛ kana nõwa ponot re.

Chạṭyạr[edit | edit source]

Jharkhand do jaher ar khõḍ khon ńutum akana. Ona lạgit́ te Jharkhand do jaherkhõḍ hõko metaḱa.

Nagam[edit | edit source]

Mare jug[edit | edit source]

Jharkhand renaḱ hajaribag honot re 5000 serma mare goṅghor citạr ńam akana. Nõwa ponot re 1400 isạy serma laha renaḱ meṇhet́ hạtyạr ar hasa renaḱ sapaṕ renaḱ mesreć (meṭaw sarej) ńam akana. 325 isạy serma laha do Jharkhand mogdho khon sirij akan moryo samraj renaḱ hạṭiń lekate tahẽ kana. Phaṇi mukuṭ ray do Choṭnagpur re Nagboṅso renaḱ thapon let́ tahẽt́.

Talamala jug[edit | edit source]

Talamala jug re nowa eriya re cero rajboṅso ar nag boṅso raja aḱ sason tahẽ kana. Mugol probhaw nowa eriya re samraj akbor aḱ sasonjug reaḱ okto seṭer rena unjhoh 1574 sale re raja mansiṅ do noḍe do laga ket́ kowa. Baṛiḱ hoṛ sale re talamala jug re Choṭanagpur maha Nagboṅso raja tahẽ kana, uniyaḱ sason jug re mugol sasok jahãgir aḱ mit́ okto jhoh re senapoti do nowa eriya re laga ket́ kowa. Raja medni ray do, 1658 khon 1674 dhạbić palamu eriya re sason ket́a. Cero rajboṅso aḱ lojori kate do isṭ inḍiya kompạni aḱ nowa eriya re dokhol ket́a. Briṭis isṭ inḍiya kompạni do cero aḱ palamu kila re dokhol ket́a.

Nawa jug[edit | edit source]

1765 sal tayom noḍe briṭis isṭ inḍiya kompạni aḱ gaser ket́ kowa. Iṅgrạj- maraṭha lạṛhạy tayom Choṭanagpur sahata renaḱ ạḍi lekan ponot briṭis isṭ inḍiya kompạni aḱ

1769-1805: cuwaṛ lạṛhạy rạghunath mahto aḱ ayurte

1772-1780: Pahaṛiya lạṛhạy

1780-1785: Tilkạ majhi aḱ laṛhạy re majhi lạṛhạy jokhon bhagolpur re 1785 sale re tilkạ majhi do pasi ko emat́ deya ko.

1795-1821: Tamaṛ lạṛhạy

1793-1796: Mũḍạ lạṛhạy ramsahi aḱ ayurte te

1800-1802: Mũḍạ lạṛhạy

1812: Bakhtar say ar mũḍal siṅ aḱ lạṛhạy re isṭ inḍiya kompani aḱ bibhet́ lạṛhạy

1770-1771: Cero lạṛhạy palamu rinić jaynath siṅ aḱ ayurte

1832-1833: Khowar lạṛhạy bhagirath, dubay gosay, ar paṭel siṅ aḱ ayurte te

1833-1834: Bhumij lạṛhạy birbhum renaḱ gaṅga narayon aḱ ayurte te

1855: Lorḍ karnbalis aḱ khatir te santaṛaḱ aḱ lạṛhạy

1855-1860: Sido Kanhu aḱ ayurte santaṛaḱ aḱ lạṛhạy

1857: Nilambor-pitambor aḱ palamu re

1857: Sahidlal, ray ar budhu bir aḱ sipạhi lạṛhạy aḱ ãdôṛ

1874: Kherowaṛ andolan bhagirath majhi aḱ ayurte

1880: Khaṛiya lạṛhạy telaṅga khaṛiya aḱ ayurte te

1895-1900: Birsa Munḍạ aḱ ayurte mũḍạ lạṛhạy

Nuku joto tuput́ reaḱ inḍiya briṭis sipạhi atet́ phojõ aḱ ạḍi uḍigan khon bekar ket́a ko tahẽt́. Ona tayom 1914 sale re jatra bhagat aḱ anayur re bargel turuy hajar (26000) gan ạdibạsi do arhõ Briṭis aḱ rul adol lạṛhạy lena ko. Jahã saḱ orsoń kate mohatama gandhi do phurgạl lạgit́ e nehor let́a ar ãdôṛ etohoṕ let́a.

Jharkhand ponot reaḱ koy reaḱ nagam midsay sal khon hõ mare gea jokhon 1938 sale re ona sursupur re joypal siṅ Sińotiyạ hoki khelõḍiyạ tahẽ kana ar unkin kheloᱹḍ re Sińotiyạ hoki dol rinić muṛten leka bacnaw lena. Nowa maṛaṅ etohoṕ bihar renaḱ końe pahta honot ko mesa kate Jharkhand ponot benaw renaḱ kin rikạ let́a. Nowa kukmu 2 ogosṭ 2000 sale re purạw ena. Jokhon sõsod re nowa katha ko pheṭạl ket́a. Ponot renaḱ elaṅ muṛ lekate rajgaṛ Rạ̃ci ar Jamsedpur, dhanbad, bokaro lekan udyogik talma khon ḍeher tet́ orsoṅ huyuḱ kana. Sal 2000, 15 nobhembor re Jharkhand ponot do tetet́ lekate dharon ket́a ar Sińot renaḱ 28 anaḱ ponot lekate ńum hitir ket́a.

Otnog[edit | edit source]

Jharkhand do mit́ ponot kana, nõḍe do guṭ 24 (bagelpun) goṭaṅ honot ko menaḱa. 15 nobhembor 2000 serma re midṭạṅ nawa ponot men te benaw lena ar rajgaṛ do Rạ̃ci. Jharkhand renaḱ muṭ hasa reaḱ lekha jokha do 79,716 gạ̃ṭ kilomiṭar menaḱa. Jharkhand do Sińot renaḱ samaṅ sehet́ re menaḱa ar samaṅ nakha redo pochim baṅla ponot, pace nakha redo chottisgoṛ, końe nakha redo bihar, końe - pace nakha redo uttor prodes ar etom nakha redo ôḍisa ponot menaḱa.

Hoy hisid[edit | edit source]

Gaḍa ko[edit | edit source]

Gaṅ nạy gaḍạ̃ sonot gaḍa gaṅ nạy do kõyẽ-samaṅ nakha sahebgõj seć leka te ạtu sen akana. Jharkhand re gaṅ nạy gaḍa beḍa re menaḱ naṅgraha ko do huyuḱ kana Sahebgõj ar Pakuṛ.

Son gaḍạ̃[edit | edit source]

Son gaḍa renaḱ jonom : omorkõṭok, son gaḍa dhare re menaḱ sohor kodo huyuḱ kana sidhi, ḍehri, paṭna

Sobornakha gaḍạ̃[edit | edit source]

Sobornakha gaḍa renaḱ jonom do: (nagri Rạ̃ci) Choṭanagpur buru dip, Sobornakha gaḍa dhare re menaḱ sohor kodo huyuḱ kana: Rạ̃ci, conḍil, Jamsedpur, ghaṭsilạ gopiballbpur

Khaṛaṅ gaḍa[edit | edit source]

Khaṛaṅ gaḍa renaḱ jonom do Moyurbhõj honot, Oḍisa; khaṛaṅ gaḍa dhare re menaḱ sohor kodo huyuḱ kana: Rayroṅpur, Aditpur ar końe pace Jamsedpur re Sobornakha gaḍa re bolo akana.

Damodor gaḍa[edit | edit source]

Damodor gaḍa renaḱ jonom do Choṭanagpur renaḱ buru dip (tori Latehar), Damodor gaḍa dhare re menaḱ sohor kodo huyuḱ kana: Latehar, Lohardaga, Hajaribag, Giriḍih, Dhanbad, Bokaro, Asansôl, Ranigõj, Durgapur, Bordhoman

Kõyẽ koyel gaḍa

Etom koyel gaḍa

Lilajan gaḍa

Ojoy gaḍa

Mayuraksi gaḍa

Barakar gaḍa

Dare sakam ar jiyạli

Murut́ baha

Rạ̃ci renaḱ ôrmajhi re muṭa tayan asul talma re midṭạṅ tayan

Jharkhand rinić dolma birjiyạli rakhabir hạti kana

Hoṛ lekha[edit | edit source]

2011 sal renaḱ Sińot renaḱ lekha jokha lekate, Jharkhand rin hoṛ el do 32.96 miliyan hoṛ menaḱ kowa, õḍe khon 16.93 miliyan do koṛa ar 16.03 miliyan do tirlạ menaḱ kowa. Janaṅ jạni do 947 tirlạ ar 1000 koṛa haḱ menaḱa, ponot renaḱ secet́ dor do 67.63% tahẽ kana, Rạ̃ci honot do ạḍi ḍher 77.13 saykoṛa secet́ menaya, ar dehat pakuṛ honot do kom khon kom 50.17 saykoṛa secet́ menaya.

Kạwḍi ạri[edit | edit source]

Jharkhand reaḱ kạwḍiạri muṇut lekate te khanij ar bir sompoti khon disạ yić kana. Meṇhed, Koyla, Mayka, Boksayiṭ, Phayar-kle, Grephayiṭ, Kaynayiṭ, Selimayiṭ, cunạ dhiri, Yureniyom

Kạrgaṛ[edit | edit source]

Jharkhand re Sińot renaḱ ạḍi lekan kạrgaṛ ṭhãw menaḱa - Jamsedpur, Rạ̃ci, Bokaro ar Dhanbad eman menaḱa. Jharkhand reaḱ kạrgaṛ re arhõ muṇ menaḱa :

Sińot renaḱ ạḍi maraṅ salpeṭ khadan sindri re tahẽ kana. Nowa ado nitoḱ bõd akana.

Sińot renaḱ puylu ar jeget́ renaḱ moṇeyaḱ ạḍi maraṅ meṇhet́ kạrkhana (phekṭri) ṭaṭa sṭil Jamsedpur re menaḱa.

Ạricạli[edit | edit source]

Jom ńu[edit | edit source]

Jharkhand reaḱ osol jomaḱ do daka, daḱ mạnḍi, utu, aṛaḱ sakam ar saṅko kana. Utu re ayma lekan mosola ko bebhara. Bạṛti kugsiyan jomaḱ ko do kana chilkạ piṭhạ, malpuwa, piṭhạ, ḍhoskạ, arsa piṭhạ, dudhari ar panipuri (gupcup). Puṭu ar rugṛa do Jharkhand reaḱ mit́ lekan ut́ kana oka do jạput́ okte re omonoḱa. Mat́ poha oka letako menaḱa ona hõ utu jinis lekako joma. Mungạ aṛaḱ ar siń aṛaḱ hõ utu kateko joma.

Sinema[edit | edit source]

Muṇ onol: Jharkhand renaḱ sinema

Jharkhand re santaṛi, nagpuri, khorṭha, ho ar kuṛukh sãwte eṭaḱ ạdibạsi pạrsi te ạḍi gan philm benaw huyuḱ kana.

Hor ḍahar[edit | edit source]

Rạ̃ci uḍạn ḍạhi (IXR)

Ramgoṛ cạṛi sur jạtiyạri rajḍahar 33

Red:Patratu , Jharkhand, INDIA.jpg

Buru patratu ghaṭi re ponot rajḍahar 2

Uḍạn ḍạhi[edit | edit source]

Birsạ Mũḍạ jejạtiyạri uḍạn ḍạhi ponot renaḱ ạḍi maraṅ uḍạn ḍạhi menaḱa, ado Dilli, Kolkata, Beṅgaluru, Mumbay, Haydrabad, Cennay eman muṇ Sińotiyạ sohor renaḱ uḍạn ḍạhi salaḱ joṛaw menaḱa. Ponot re menaḱa uḍạn ḍạhi Bokaro uḍạn ḍạhi, Jamsedpur uḍạn ḍạhi, Cạkuliyạ uḍạn ḍạhi, Dumkạ uḍạn ḍạhi ar Dhanbad uḍạn ḍạhi menaḱa, nowa do ḍeher tet́ prabheṭ ar carṭar uḍạw senoḱa.

Soṛok hor[edit | edit source]

Jharkhand re jạtiyạri rajḍahar (Sińot) ar Sińot re ponot rajḍahar renaḱ komprehensibh neṭwark menaḱa.

Jahaj ghaṭ[edit | edit source]

Jharkhand ponot re lãḍslaiḍ (Landslide) menaḱa, nõḍe do ayma nạy ar dagḍahar menaḱa. Sahebgõj malṭi-moḍal porṭ re yojna (plan) benaw akana sahebgõj jahã gaḍa gaṅ nạy re õḍok akana. nowa pariyojna renaḱ lagaw INR 6,500 karoṛ ṭaka menaḱa ar khõḍ (Step) - 2019 mạhit te purạw renaḱ anuman menaḱa.

Rel hor[edit | edit source]

Jharkhand rel idi te ạḍi napay joṛaw akana ar nõḍe do ạḍi gan Jharkhand re rel gạḍi sṭeson menaḱa.

Seced[edit | edit source]

Sińot sorkar idi te 2011 sal renaḱ hoṛ lekha jokha lekate ponot re lạgit́ ạmạlet secet́ dor do 67.63% tahẽ kana (koṛa: 78.45%; tirlạ: 56.21%) secet́ dor khon cetan renaḱ are honot renaḱ sãwte:

Rạ̃ci: 77.13% (koṛa: 85.5%; tirlạ: 68.20%)

samaṅ siṅbhum: 76.13% (koṛa: 84.51%; tirlạ: 67.33%)

dhanbad: 75.71% (koṛa: 85.68%; tirlạ: 64.70%)

ramgoṛ: 73.92% (koṛa: 83.51%; tirlạ: 63.49%)

bokaro: 73.48% (koṛa: 84.50%; tirlạ: 61.46%)

hajaribag: 70.48% (koṛa: 81.15%; tirlạ: 59.25%)

sạrạykola khorsõwa: 68.85% (koṛa: 81.01%; tirlạ: 56.19%)

koḍarma: 68.35% (koṛa: 81.25%; tirlạ: 54.77%)

lohardaga: 68.29% (koṛa: 78.62%; tirlạ: 57.86%)

simḍega: 67.59% (koṛa: 76.08%; tirlạ: 59.92%)

nawa ponot renaḱ ṭhapon tayom khon, Jharkhand secet́ pariyojana (JEPC) secet́ renaḱ pasnaw lạgit́ pun projekṭ do laguḱ kana: ḍipiipi, esese, npiijiiel, ar kejibiwi.

khelõḍ[edit | edit source]

Jharkhand re krikeṭ, hoki ar cĩḍu eneć ko menaḱa. Sińotiyạ hoki dol rinić maṛaṅ muṇten ar olãpiyan ar manohar ṭopno lekan khelõḍiyạ nitoḱ menaya Sińotiyạ hoki dol re eneć kana. Joypal siṅ do nowa hoki dol rinić muṇtene tahẽ kanay. Jahãy 1928 sal re emsṭarḍam re situṅ ritu olãpik re Sińot re lạgit́ puylu sona meḍal jitkạr lenay. Mohendro siṅ dhoni do Sińotiyạ krikeṭ dol rinić muṇtene tahẽ kanay ar 2 aprel 2011 re ICC krikeṭ jeget kap re napay te Sińotiyạ krikeṭ dol renaḱ liḍạrsip ket́a, 1983 sal re lorḍs iṅlẽḍ re maṛaṅ Sińotiyạ muṇten kapil dew idi te hasil ket́a phiṭ (Feat) do dohra lạgit́ te 28 sal renaḱ tãgi caba ket́a.

Jamsedpur re jearḍi ṭaṭa isporṭs kompleks ar kinan ṭãḍi renaḱ uḍạn ńel

Jharkhand rin eman napay krikeṭar menaḱ kowa woruṇ aron, sahbaj nodim ar sowrabh tiwari. Nowa malesiya re 2008 U/ 19 krikeṭ jeget kap jitkạrić Sińotiyạ dol rinić muṇ ledda yić khon do midṭạṅ ge tahẽ kanay. Nitoḱ bimol lakṛa do Sińotiyạ hoki muṇtene menaya. Eṭaḱ khelõḍani re do mit́ yuba tiraṅdaj dipika kumari selet́ akanay, jahãy do 2010 ạpnạt eneć re tirlạ hoṛ rikorb ebhenṭ re sona meḍal jitkạr leḱa tahẽt́. Nikki prodhan do nitoḱ jạtiyạri hoki dol rinić sohet́ e menaya. Prodhan do Jharkhand rinić puylu tirlạ haki enejić kanay, jahãy do olaṅpik re Sińot renaḱ ripresenṭeḍ (represented) leḱa tahẽt́.

Ayaṛ Sińotiyạ krikeṭar dol rinić muṇṭen mohendro siṅ dhoni Rạ̃ci rinić kana

midṭạṅ inḍor sṭeḍiyam ar mit́ prekṭik ṭạ̃ḍi sãwte mit́ jeget jakat krikeṭ sṭeḍiyam benaw ena. Nowa jeget jagat krikeṭ sṭeḍiyam do 19 januwari 2013 re Sińot ar iṅlenḍ mit́ jeget jakat mec beṭwin huy ena. Ona sãwte, nowa sṭeḍiyam do ke.ke.ar. Lạgit́ te barya ayi.pi.el. 6 mec beṭwin ket́a ar si.es.ke. Ar ar.si.bi. Tala re ayi.pi.es. 8 ke kwaliphayar 2 ar Bhojpuri dabaṅ lạgit́ te selibriṭi (Celebrity) krikeṭ lig mec eneć akada. Mit́ ṭenis ekaḍemi, jahãy jhić sạgun akat́ saniya mirja ar soyeb molik idi te huy lena tahẽd, krikeṭ isṭeḍiyam salaḱ hõ calaḱa. Rạ̃ci do januwari 2013 re enejaḱ hoki Sińot lig renaḱ turuy sohor khon do midṭạṅ kana. Rạ̃ci phrẽcayji do paṭel-yunieksel guṭ ar Rạ̃ci raynos ńutumaḱ dol e kiriń let́a tahẽd, okoy do nitoḱ mohendro siṅ dhoni yaḱ idi te sah-mejbaniḱ (co-hosted) kana ar nowa reaḱ ńutum do Rạ̃ci rej doho ena.

JRD. ṭaṭa sporṭs kampleks

JRD ṭaṭa sporṭs kampleks, Jamsedpur inḍiya supar lig renaḱ phuṭbôl mec renaḱ hosṭs a ar ayi.es.es. ṭhapon phuṭbôl klab Jamsedpur eph.si. Oṛaḱ menaḱa.

muṇ ńeljoṅ ṭhãw

muṇ ṭhãw - Jharkhand renaḱ ńeljoṅ ṭhãw

jonha jharna

Jharkhand ajaḱ jharna, buru ar bõga than lạgit́ te baḍayoḱa.

parosnath, beydyonath dham ar rajrapaḱ muṇ bõga than kana.

Jharkhand re betla jạtiyạri bagan ar dolma birjiyạli rakhabir sãwte ạḍi gan birjiyạli menaḱa nowa ńeljoṅ lạgit́ te muṇ lubhaw menaḱa.

Lodh jharna

Dewghor wedhnath mondir,

Basukinath,

Hũḍru jharna,

Dolma birjiyạli rakhabir,

Betla jạtiyạri bagan,

Sri Sikạrji Jen tirthsthan (Parosnath)

Patratu ḍem, Patratu

Gowtam dhara, Jonha

Ghinmastikạ mondir, Rajrapag

Pãcghagh jharna,

Dosom jharna,

Hajaribag jạtiyạri bagan

Jharkhand rin soros hoṛ

Phaṇi mukut Ray

Madhu siṅ (raja)

Durjan sal

Medni ray

Rạghunath sah

Joypal siṅ

Rạghunath mahato

Tilkạ mạ̃jhi

Bakhtar say

Mũḍal siṅ

nilambar siṅ

pitambar siṅ

panḍe gaṇpat ray

ṭhakur biswanath sahdew

ṭiket umraṅw siṅ

ghasiram mahli

sido-kạnhu

bir birsa. Mũḍa.

telaṅga khaḍiya

albarṭ ekka

binod bihari mahto

sahit́ saktinath mahto

mukũt́ noyol

priyoṅka copra

mohendro siṅ dhoni

dipika kumari

purnima mahto

niki pradhan

minaksi sesadri

krisna bhardwaj

imtiyać ali

tanusri datta

sweta basu prosad

madhurima tuli

isita datta

joyõt siṅha

ponot ko

Jharkhand do midṭạṅ ponot kana. Nõḍe muṭ bargelpun goṭaṅ honot ko menaḱa. Ona ko renaḱ ńutum ko do huyuḱ kana :-

khõḍ ar ponot

palamu khõḍ

gawṛa

palamu

latehar

końe Choṭanagpur khõḍ

catra

hajaribag

giriḍih

koḍarma

dhanbad

bokaro

ramgoṛ

etom Choṭanagpur khõḍ

Rạ̃ci

lohardaga

gumla

simḍega

khũṭi

kolhan khõḍ

pace siṅbhum

sạrạykela khorsõwa

samaṅ siṅbhum

santaṛ pargana khõḍ

dewghor

jamtaṛa

dumkạ

goḍḍa

pakuṛ

sahebgõj

pạrsi

Jharkhand reaḱ ponotiyạ pạrsi do hindi kana ar dosar ponot pạrsi do santaṛi kana. Cedaḱ ce hindi tayom santaṛi Jharkhand re bạṛti roṛogoḱ kana, ona te nowa dosar ponot pạrsi reaḱ darjay ńam akada. Niyạ chaḍa arhõ Jharkhand re roṛogoḱ pạrsi ko menaḱa, jeleka : urdu, bãgali, mũḍa, uraṅ eman pạrsi ko.

khoboriyạ

Jharkhand re ayma lekan ṭiᱹbhiᱹ cenel, niws pepar ar reḍiyo ko parsaloḱ kana. ḍiᱹḍiᱹ Jharkhand do Jharkhand reaḱ ạḍi seṇa cenel kana.

hindustan, deynik jagran, sokal sokal, prabhat khobor, Rạ̃ci ekspres ko do hindi khobor kagoj kana ar hindustan ṭayim, nãwabharot ṭayims, da ṭeligraph eman do Jharkhand khon parsaloḱ kan ĩrạji khobor kagoj kana.