Wp/mjx/Dhạrti

Sạṅgiń hisạb tedo abo dhạrti aḱ ṭhãw do tesar ṭhãw re. Noa dhạrti do mit́ ẽgel (planet) kana, noa do gulạy gea. Nõwa renaḱ etom ar końe pahṭa nase copot́ gea. Noa gulạy dhạrti do abo goṭapaṛa soman gebon ńel ńama. Cedaḱ se ạḍi maraṅ ge khạtir abo dhạrti renaḱ ạḍi kạć oṅgos bon ńel ńama. Onate dhạrti ce ot renaḱ jahã tinạḱ bhag abo mit́ dhao tebo ńela, ona do soman gebo ńela.

Sedae hapṛam kodo dhạrti soman gea mente ko bhạbi let́a. Menkhan ona tayom ạḍi gan saṇesiyạ ko dạykạ em kate dhạrti do gulạy gea mente ko lạy ket́a. Ona tayom serma saṇesiyạ ko serma khon dhạrti ko phoṭo ket́ te sạkhi ko em ket́a je dhạrti do gulạy geaa.

Nit hạbić jahã baḍay akana, dhạrti re sumuṅ ge mạnmi, janwa, jib jiyạli, dare nạ̃ṇi eman do menaḱa. Onate noa owaṅre dhạrti renaḱ do ạḍi maraṅ ṭhãw menaḱa.

Nõwa dhạrti renaḱ sirjon idi kate saṇesiyạ ko ạḍi lekan monot ko em akat́a. Jemon jarman saṇesiyạ kẽṭ ar phrans saṇesiyạ laplas tikinaḱ monot te noa õwaṅre mit́ṭaṅ ạḍi maraṅ juluḱ kan keṭeć jinis tahẽ kana. Nõwa do ạḍi maraṅ ar ạḍi jur te ạcuroḱ kan tahẽn. Ạḍi serma ạcur tayom noa renaḱ bahre pahṭa bạy-bạy te reyaṛ ente keṭeć ena. Tayom õḍe khon ona khon bhegar ente tayom bidạl mit́ keṭeć oṅgos benaw ena. Ona mạ̃d khon dhạrti do mit́ṭaṅ.

Ar adhan saṇesiyạ kowaḱ monot te noa owaṅre barya keṭeć juluḱ ḍhip tahẽ kana. Onka onka te mit́ṭaṅ do posaḱ ente khạ̃ḍić caba ena. Ar ona ṭukrạ ko hana maṇaṅ aḱ ṭhen ạcur ena. Tayom bidạl noa ko reyaṛ ente mi-mit́ṭaṅ ko benaw ena, abo dhạrti do ona ko mudre mit́ṭaṅ.

Dhạrti reaḱ laṛawna

Nõwa dhạrti do tiṅgu thir akan leka bon ạykạwa. Menkhan noa dhạrti do mit́ letaṛ laṛaw aka menaḱa. Ona laṛawna do bar lekana. Mit́ do gulạyạcur (rotation) ar mit́ do beṛhayạcur (revolution).

Gulạyạcur (rotation)

Jaw ge siń tayom ńĩdạ ar ńĩdạ tayom siń huyuḱa. Dinạm ge samaṅ sehet́ re cãdoy rakab-a ar pace sehet́ rey hạ̃suroḱa. Dhạrti renaḱ gulạcur (rotation) khạtir noṅka do huyuḱa. Menkhan abo bo bhạbiya je dhạrti do tĩgu thir menaḱa ar siń cãdo gey ạcuroḱ kana. Nõwa dhạrti do ajaḱ mit́ṭaṅ pạṭri (axis) menaḱa. Jemon luṭhu ạcuroḱa onka ge dhạrti hõ luṭhu leka ge ać tege ać ṭhen ạcuroḱa. Nõwa axis do hoṛ uyhạr gar lekanaḱ kana. Nõwa pạṭri ạcur purạw bakhra do dhạrti do 24 ṭaṛaṅ oktoy idiya. Onate abo 24 ṭaṛaṅ re mit́ siń ar mit́ ńĩdạ bo ńama. Nog-oy noa ge rotation dobon metaḱ kana. Noa dhạrti do aćaḱ axis renaḱ beṛhay cãdo hạsur khon cãdo rakaṕ set́ ạcuroḱ kana. Onate abo samaṅ set́ re siń cãdo rakaṕ ar pace set́ re siń cãdo hạ̃suroḱ bon ńeleḱa.

Beṛhayạcur (revolution)

Dhạrti do ajaḱ hor re ạcuroḱ tuluć ge siń cãdo reaḱ beṛhay e ạcuroḱ kana. Nõwa ge beṛhayạcur (revolution) bo metaḱ kana. Nõwa ạcuroḱ re dhạrti do 365 maha 6 ṭaṛaṅ okto lagaw aya. Ar noa revolution khạtir ge ritu ko bodoloḱ kana. Jemon sitiṅ khon jạput́ ar jạput́ khon rabaṅ eman.