Jump to content

Wp/mh/Tubal‌̧u

From Wikimedia Incubator
< Wp | mh
Wp > mh > Tubal‌̧u
Tubal‌̧u
File:Seal of Tuvalu.svg
Kiāptōḷ: Funafuti
Jikin kwelọk:
Lukkun kajin eo:
Meḷan: 26 km²
Oran armej: 11,646

Tubal‌̧u ej juon ailiñ ilo Pacific Ocean. Kar naetan Ellice Islands.

Melele ko maanlok

[edit | edit source]

Toaripi Lauti ear erom Prime Minister eo moktata ilo 1 Oktoba 1978, ke Tubal‌̧u ear erom juon ailiñ eo ej make iaer. Ran eo ej barāinwōt kōmmane einwot raan in anemkwoj eo an ailiñ eo im ej juon raan in kakkije.[1]

Ilo 26 Oktoba 1982, Queen Elizabeth II ear kōmmane juon tūreep eo ejenolok ñan Tubal‌̧u.

Ilo 5 Jeptomba 2000, Tubal‌̧u ear erom 189th membōr in United Nations.[2]

Ilo 15 Nobōmba 2022, ilo ien eo ej wōnmanlok joñan lojet, Tubal‌̧u ear kwalok an karōk einwot ailiñ eo moktata ilo lal in ñan kalek juon self-digital replica ilo metaverse ñan an maroñ in kejbãrok manit ko an.[3]

Ilo 10 Nobōmbā 2023, Tubal‌̧u ear sign Falepili Union treaty eo ibben Australia.[4] Ilo kajin Tubal‌̧uan, Falepili ej kwalok kin manit ko an etto kin jemlok eo emman, kea im kautiej don. Bujen in ej konono kin oktak in mejatoto im kejbãrok, ippāñ kauwōtata ko ñan kejbãrok rej kitibuj jorrãn ko relap, nañinmij in ejmour im kauwōtata ko etto. Jerbal in Treaty in enaj koba Australia en kalaplok an jiban ñan Tubal‌̧u Trust Fund im Tubal‌̧u Coastal Adaptation Project. Australia enaj barāinwōt lelok juon ial ñan 280 armij in Tubal‌̧u ñan air etal ñan Australia kajjojo yio, ñan kōmman bwe en maroñ in etal ñan armij ro ilo Tubal‌̧u.[5][6]

Tubal‌̧u ewōr emān aelōñ in reef ko im ļalem atoll ko rem̧ool. Atoll ko ewōr wōt 26 km in bwidej. Tubal‌̧u ej 4th lal eo ediktata ilo lal in. Bwidej eo elukkun ettā im coral atoll ko rej dik. Funafuti ej atoll eo elaptata ilo aelōñ ko im atoll ko. Ewōr an elōn aelōñ ko iturin juon lagoon eo ikōtaan. Menin ej 25.1 kilometers (15.6 mi) (N–S) kin 18.4 kilometers (11.4 mi) (W-E), ej bed ilo 179°7’E im 8°30’S.

Ailiñ ko im atoll ko rej:

Utiej eo eutiejtata ej 4.5 mita (15 ne) ilōñ in lojet,[7] eo ej lelok ñan Tubal‌̧u jikin eo kein karuo ediktata jen jabdrewot ailiñ (ālkin Maldives). Kin men in, aelõñ ko rej ejaak Tubal‌̧u rej bed ilo kauwatata kin an wõnmanlok joñan den in lojet. Elañe men in ej walok, armij ro renaj aikuj in etal ñan New Zealand, Niue ak aelõñ in Kioa ilo Fiji. Tubal‌̧u ej barāinwōt jelet jen ta eo rej naetan juon king tide, eo emaron kōmman bwe en utiejlok joñan lojet jen juon high tide.[8]

Pol‌̧itik ko

[edit | edit source]

Tubal‌̧u ej juon ailiñ in Commonwealth, melelein bwe King Charles III an United Kingdom ej bareinwõt King in Tubal‌̧u. Governor-General eo an Tubal‌̧u ej ri-jutak eo an King eo make.

Kien eo an Tubal‌̧u ej Parliament eo an Tubal‌̧u. Ejelok kumi in kien ilo Tubal‌̧u. Prime Minister eo an Tubal‌̧u ej iroij in kien im ej juon membōr in parliament eo ej bōk jikin jen membōr ro jet.

Reperen‌̧s ko

[edit | edit source]
  1. https://nationaltoday.com/Tubal‌̧u-independence-day/#:~:text=Tubal‌̧u%20Independence%20Day%20is%20remembered,Polynesian%20region%20of%20the%20oceans
  2. http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/913240.stm
  3. https://www.abc.net.au/pacific/programs/pacificbeat/Tubal‌̧ua-metaverse-climat-change/101658730
  4. https://www.dfat.gov.au/geo/Tubal‌̧u/australia-Tubal‌̧u-falepili-union-treaty
  5. https://www.pm.gov.au/media/joint-statement-falepili-union-between-Tubal‌̧u-and-australia
  6. https://www.theguardian.com/australia-news/2023/nov/10/australia-to-offer-residency-to-Tubal‌̧u-residents-displaced-by-climate-change
  7. Lewis, James (December 1989).
  8. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7203313.stm