Wp/mam/B'atz'

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mam
Wp > mam > B'atz'

B'atz'[edit | edit source]

Ajo yol B'atz', a tb'i jun q'ij tok toj txolb'il q'ij Ab'ya kyu'n qchman, atzan tb'i kyu'n qxjalil Kaqchikel Cholq'ij, toj txolq'ij lu'n at q'ij toj ex oxlaj xjaw, winqinchaq q'ij at toj junjun xjaw. Toj kynab'il qchman, aqe tajlal ajlab'il oxlaj ex junk'al mo winqin, aqe tq'uqb'il malb'il amb'il ex aqe tajlal tipumal chwinqiljo tu'n tok tmujb'in tib' xjal tuk'il twitz kya'j ex twitz Qtxu Tx'otx' (García, Curruchiche & Taquirá, 2009). Atzan yol nawal antza tzaj xkye tlok'il toj kyyol qxjalil Nahuat nyolajtz toj México ex ax txilen toj qyol mam Twitz mo Toj qq'ij, ex ax txilen Ruwäch q'ij toj kyyol qxjalil kaqchikel nchi najan twitz qtanam Paxil, atzan tb'i ajka'yil ex ajkolil ti'j junjun wiq twitz tx'otx' (García, Curruchiche & Taquirá, 2009). Ex ate' junjuntl yol nchi ajb'in te q'umb'il tb'i nawal, aqe lu'n tajwil q'ij, tipumal q'ij, ex txe tq'ij xjal.


Txilen tb'i q'ij B'atz'[edit | edit source]

A txilen tb'i q'ij B'atz', a tq'ijil ajtzeyil, tq'ijil ajb'inchil, tq'ijil ajponix, a tq'ijil b'inchb'il twitz Qtxu Tx'otx', twitz Kya'j, ex a txilen tq'inil amb'il, tq'inil chwinqil, t-xikyil tchwinqil twitz Qtxu Tx'otx' ex tchwinqil xjal (Mendez, et al., 2008). Ex ax txilen amb'il, tch'iyb'il ex tten tchwinqil xjal; tchwinqil amb'il, nab'il ex ẍtijb'il (Barrios, 2004).

Techb'il kynab'il qxe'chil, techil tna'lajtz jun ti', techil k'u'jlab'il, techil tipumal tchwinqil xjal tu'n taq'un toj tja ex tkojb'il. (León, 1999). Nkub' techb'in amb'il ex chwinqil tuk'il q'in b'alq'ink ti'j tal ajlaj, nlaqj tq'inil amb'il ex chwinqil aj tpon b'aj kychwinqil xjal, txukup mo kychwinqil kykyaqil itz'. (Rupflin, 1999).

Qe xjal nchi anq'in twitz q'ij B'atz'[edit | edit source]

Atzan tqanil ntzaj tq'uma'n kynab'il qchman, kykyaqil xjal tz'aqtzb'il tchwinqil twitz tx'otx'qe, ex teyelex te junjun toj txe tq'ij tu'n txi tb'inchin toj tchwinqil, tu'ntzan il ti'j tu'n tel tniky' ti'j taq'un, txilen ex tumil tchwinqil ntq'uma'n toj txe tq'ij teku tanq'in mo titz'ja. Tojo kynab'il qchman, atzan tq'ijil titz'jil mo tanq'il jun xjal, at tipumal ex taq'b'il tu'n tb'ant taq'un xjal toj tchwinqil, nchi mojin tipumal txe tq'ij tuk'il ex tkyaqil tipumal txmilal xjal, tajb'il, tb'inchb'il, txnaq'tzb'il, ex tkyaqil jni' tb'anil tipumal tchwinqil jun xjal ex qe mya' b'a'n, nchi onin tu'n tb'an taq'un xjal twitz ttx'otx' (García, Curruchiche & Taquirá, 2009). Toj tnab'il qtanam Maya, ajo nab'il ex ojtzqib'il at jun tq'uq'b'il majx iqintz tu'n xjal aj tul anq'in ti'j ttxu, maya' te xjal njaw xkansinte nab'il ex ojtzqib'il, qala tze'nkux toj txe tq'ij jun xjal, at tipumal tnab'il tu'n tel tniky' ti'j tten twitz tx'otx' ex twitz kya'j ex alkye wiq ojtzqib'il tu'n txi tqa'unan (García, Curruchiche & Taquirá, 2009).

Aqe xjal nchi anq'in twitz q'ij B'atz', nchi ok anq'ina ti'j kytxu twitz q'ij Aq'b'il mo Aq'ab'al ex a tponil kychwinqil twitz q'ij Kawoq. Qe xjal B'atz' txe kyq'ij nchi ok te ajb'anil, ajb'itzil, ajyolil, ajkjol, ajchimb'il, ajchmol, aj-uk'sil, ajtz'aqol, ajtzeyil, ajpakab'il ex ajtz'ib'il. Nimxix tipumal kychwinqil xjal tu'n B'atz', nchi pon kanin ti'j tkyaqil kyajb'il. Axix kyajb'il tu'n kyok te ajb'anil noq ti' qi'jil. Nimxix kyk'u'jlab'il ti'j twitz Qtxu Tx'otx' (Barrios, 2004). Aj kytijin xjal B'atz' txe kyq'ij, atza nxi kyxo'na kyk'u'jlab'il ti'j kykojb'il. Nim in ok kyxo'n kyk'u'j toj kyja kyuk'il tk'umol ex at maj mina nchi ok oksin, mo mina in el tniky'tzajtz kyxim ti'j kyja ex kykojb'il. Tk'wal qoniky'inqe, toj tqiky' amb'il lu', nimxix njaw kyin kyib' ex nim tzaqpib'il nkyna'n toj kychwinqil. Nchi tzalaj ex tb'anilx chi tz'ib'in ti'j kynab'il. Nimxix kynab'il ex nchi pon kanin ti'j tumil chwinqil, tu'ntzan tb'anil chi q'o'n tumil kychwinqil xjal (Barrios, 2004). Nimxix tchi'yil kychwinqil ex tb'anilx chi ximin ti'j jun ti' qa b'a'n mo mya' b'a'n tten.

Nb'ant kynuk'un ti'j kyaq'un, noqx telku kyka'ylajtz ex tb'anil chi jayon tumil ex ttxolil il. Nchi yolin tojxix tumil ti'j jun ti'. Cheb'ex ximin ti'j tkyaqil ti'chaq nkub' kyb'inchin. Nim tipumal txewb'il kychwinqil. Tb'anil xjalqe ex tb'anil ajkolilqe kyi'j kyoklen xjal (Barrios, 2004; Rupflin, 1999; León, 1999). Atzan mya' b'a'n nb'ant kyu'n, njaw kynimin kyib', nxi kych'uẍsin kyib' ti'j jun ti', noq nchi meltz'aja ex atku nchi el pi's xjal (Barrios, 2004). Junjun xjal, tuk'il tmojb'il jun Ajq'ij, il ti'j tu'n tjayon tzalajb'il toj tchwinqil, tu'n tten toj tb'anil tuk'il twitz tx'otx' ex twitz kya'j, tu'n tb'ant taq'un toj tb'anil (García, Curruchiche & Taquirá, 2009).

Tyek'b'il tb'i q'ij twitz Qtxu Tx'otx'[edit | edit source]

Toj kynab'il qchman, atzan tchwinqil xjal twitz tx'otx', tk'amo'n tib' tuk'il kychwinqil txukup, tze, b'ech ex kyuk'il tkyaqil ti'chaq at twitz Qtxu Tx'otx'; junjun tb'i q'ij toj txolb'il q'ij Ab'ya in ok yek'it ti'j jun txukup, b'ech, pich' mo juntl twitz tx'otx' (García, Curruchiche & Taquirá, 2009). A tyek'b'il q'ij B'atz' twitz Qtxu Tx'otx' a Maẍ (Barrios, 2004; Rupflin, 1999).

Referencias bibliográficas[edit | edit source]

https://web.archive.org/web/20121013223621/http://wikiguate.com.gt/wiki/B%27atz%27_(mam)