Jump to content

Wp/mag/कलकता

From Wikimedia Incubator
< Wp | mag
(Redirected from Wp/mag/कलकाता)
Wp > mag > कलकता
कलकाता
কলকাতা
कोलकाता
महानगर
कलकता
कलकताके प्रमुख स्थान
कलकताके प्रमुख स्थान
उपनाम: 
आनन्दके नगरी
महल नगरी[1]
भारतके सांस्कृतिक राजधानी[2][3] [4][5][6]
देश भारत
राज्यपश्चिमबङ्गाल
प्रमण्डलराष्ट्रपतिय
मण्डलकलकता मण्डल
सरकार
  प्रकारमहापौर परिषद
  अङ्गकेएमसि
  महापौरसोभन चटर्जी[7]
  शेरिफरञ्‍जित मल्लिक[8]
  पुलिस प्रमुखसुराजित कर पुराकायस्थ[9]
क्षेत्रफल
  महानगर205 किमी2 (79 वर्ग मील)
  महानगर
1,886.67 किमी2 (728.45 वर्ग मील)
उन्नतांश
9 मी (30 फीट)
जनसङ्ख्या
 (२०११)
  महानगर४४,९६,६९४
  क्रम७मा
  घनत्व24,429/किमी2 (63,270/मील2)
  महानगर
१,४१,१२,५३६
  महानगरीय क्रमाङ्क
३रा
वासिन्दाकलकातन
समयमण्डलयुटिसि+०५:३० (भामास)
पोस्टल कोड
७०० ००१ देखि ७०० १५७
क्षेत्रीय सङ्केत+९१-३३
वाहन पञ्जीकरणWB 01 to WB 10
युएन/लोकोडIN CCU
आधिकारिक भाषाबङ्गाली आउ अङ्ग्रेजी
जालस्थलwww.kmcgov.in

    कलकता (बङ्गला: কলকাতা ) भारतके पच्छिमबङ्गाल राज्यके राजधानी हे आउ भारतके प्रमुख महानगरमे से एक हे । प्रशासनिकरूपसे ई कलकता मण्डलमे स्थित हे । कलकता हुगलि नदीके पूरुबी किनारे बङ्गलादेशके सीमासे ८० किमी दूर बसल हे । ई बङ्गालके खाड़ीके शीर्षतट से १८० किलोमीटर दूर स्थित हे । कलकाता भारतके दोसरा सबसे बड़का महानगर आउ पचमा सबसे बड़का बन्दरगाह हे । ई नगरके इतिहास प्राचीन हे । एकर आधुनिक स्वरूपके बिकास अङ्ग्रेज आउ फ्रान्स के उपनिवेसवादके इतिहाससे जुड़ल हे । आजके कलकाता आधुनिक भारतके इतिहासके कई गाथा अपने आपमे समेटले है । ई नगर भारतके शैक्षिक आउ सांस्कृतिक परिबर्तनके प्रारम्भिक केन्द्र हलै । महलके ई नगरके 'आनन्दके नगर'-ओ कहल जाहै ।[10][11] मुगल शासन बिद्रोहके आसानीसे दबा देलकै, किन्तु उपनिवेसके ईंटा आउ मट्टीसे बनल सुरक्षात्मक ढाँचा ओइसने बनल रहलैहे आउ १७०० मे ई फोर्ट बिलियम कहलैलकै ।

    अपन उत्तम अवस्थितिके कारण कलकताके 'पूर्वी भारतके प्रवेशद्वार' एहु कहल जा हे । ई रेलमार्ग, वायुमार्ग आउ सड़कमार्ग द्वारा देशके विभिन्न भागसे जुड़ल हे । ई प्रमुख यातायातके केन्द्र, विस्तृत बजार वितरण केन्द्र, शिक्षा केन्द्र, औद्योगिक केन्द्र आउ व्यापारके केन्द्र हे । अजायबघर, चिड़ियाखाना, बिरला तारमण्डल, हावड़ा सेतु, कालीघाट, फोर्ट विलियम, विक्टोरिया मेमोरियल, विज्ञान नगरी आदि मुख्य दर्शनीय स्थान हे । कलकताके निकट हुगलि नदीके दुनो किनारा पर भारतवर्षके प्रायः अधिकांश जूटके कारखाना अवस्थित हे । एकर इलावा मोटरगाड़ी तैयार करेके कारखाना, सूती-वस्त्र उद्योग, कागज-उद्योग, विभिन्न प्रकारके इञ्जीनियरिङ्ग उद्योग, जूता तैयार करेके कारखाना, होजरी उद्योग एवं चाय विक्रय केन्द्र आदि अवस्थित हे । पूर्वाञ्चल एवं सम्पूर्ण भारतवर्षके प्रमुख वाणिज्यिक केन्द्रके रूपमे कलकताके महत्त्व अधिक हे ।

    विकास आउ नामकरण

    [edit | edit source]
    कलकता, १९मा शताब्दी

    आधिकारिक रूपसे ई नगरके नाम कलकता १ जनवरी २००१ के रखल गेलै । एकर पूर्वनाम अङ्ग्रेजीमे "कॅलकटा' हलै किन्तु बङ्गलाभाषी एकरा सदा कलकता या कोलकाताके नामेसे जानहलथिन एवं हिन्दीभाषी समुदायमे ई कलकताके नामसे जानल जाइत रहलै हे । सम्राट अकबरके चुङ्गी प्रलेख आउ पम्द्रहमा शताब्दीके विप्रदासके कवितामे ई नामके बेरबेर उल्लेख भेटहे । एकर नामके उत्पत्तिके बारेमे ढेर प्रकारके कहानी प्रसिद्ध हे । सबसे लोकप्रिय कहानीके अनुसार हिन्दुके देवी कालीके नामसे ई नगरके नामके उत्पत्ति होलै हे । ई नगरके अस्तित्वके उल्लेख व्यापारिक बन्दरगाहके रूपमे चीनके प्राचीन यात्रीके यात्रा वृत्तान्त आउ फारसी व्यापारीके प्रलेखमे भेटहे । महाभारतोमे बङ्गालके कुछ राजाके नाम हे जे कौरव सेनाके दन्नेसे युद्धमे सम्मिलित होलन हल । नामके कहानी आउ विवाद चाहे जेयो होवे, एत्ता त तय हे कि ई आधुनिक भारतके नगर सबमे सबसे पहिले बसेवाला नगरमे से एक हे । १६९० मे इस्ट इण्डिया कम्पनीके अधिकारी "जाब चारनाक" अपन कम्पनीके व्यापारीला एक बस्ती बसैलक हल । १६९७ मे इस्ट इण्डिया कम्पनी एक स्थानीय जमीन्दार परिवार सावर्ण रायचौधुरीसे तीन गाँव (सूतानुटि, कलिकाता आउ गोबिन्दपुर) के इजारा लेलक । अगले साल कम्पनी ई तीन गाँवके विकास प्रेसिडेन्सी सिटीके रूपमे कैल शुरू कैलक । १७२७ मे इङ्ग्लैण्डके राजा जार्ज द्वतीयके आदेशानुसार एहाँ एक नागरिक न्यायालयके स्थापना कैल गेलै । कलकता नगरनिगमके स्थापना कैल गेलै आउ पहिल मेयरके चुनाव भेलै । १७५६ मे बङ्गालके नवाब सिराजुद्दौला कलिकाता पर आक्रमण करके ओकरा जीत लेलक । ऊ एकर नाम "अलिनगर" रखलक । किन्तु सालेभरके भीतरे सिराजुद्दौलाके पकड़ एहाँ ढीला पड़ गेलै आउ अङ्ग्रेजके एकरा पर पुनः अधिकार हो गेलै । १७७२ मे वारेन हेस्टिङ्ग्स एकरा ब्रिटिश शासकके भारतीय राजधानी बना देलक । कुछ इतिहासकार ई नगरके एक बड़नगरके रूपमे स्थापनाके शुरुआत १६९८ मे फोर्ट विलियमके स्थापनासे जोड़के देखहथिन । १९१२ तक कलकता भारतमे अङ्ग्रेजोके राजधानी बनल रहलै ।

    १७५७ के बादसे ई नगर पर पूरा प्रकार अङ्ग्रेजके प्रभुत्व स्थापित हो गेलै आउ १८५० के बादसे ई नगरके तेजीसे औद्योगिक विकास भेल शुरु होलै विशेषकर कपड़ाके उद्योगके विकास नाटकीय रूपसे एहाँ बढ़लै । हालाँकि ई विकासके असर नगरके छोड़के आसपासके इलाकामे कहुँ परिलक्षित नै भेलै । ५ अक्टूबर १८६५ के समुद्री तूफान (जेकरामे साठ हजारसे जादे लोग मर गेलन) के चलते कलकतामे बुरा तरह तबाही होवेके बावजूद कलकता अधिकांशतः अनियोजित रूपसे अगला डेढ़ सौ सालमे बढ़ैत रहलै आउ आज एकर जनसङ्ख्या लगभग १ करोड़ ४० लाख हे । कलकता १९८० से पहिले भारतके सबसे जादे जनसङ्ख्या वाला नगर हलै, किन्तु एकर बाद मुम्बई एकर जगह लेलकै । भारतके स्वतन्त्रता खन्नि १९४७ मे आउ १९७१ के भारत पाकिस्तान युद्धके बाद "पूर्वी बङ्गाल" (अखनि बङ्गलादेश) से एहाँ शरणार्थीके बाढ़ आ गेलै जे ई नगरके अर्थव्यवस्थाके बुरा तरह झकझोरकै ।

    सम्बन्धित लेख

    [edit | edit source]

    सन्दर्भ

    [edit | edit source]
    1. भारतमे नगरके उपनामके सूची
    2. "Archive copy". मूल से 2013-12-03 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2016-03-30. नामालूम प्राचल |dead-url= के उपेक्षा कैल गेल (सहायता)Wp/mag/सीएस१ रखरखाव: Archived copy as title (link)
    3. कलकता संस्कृति
    4. http://www.telegraph.co.uk/luxury/travel/1245/india-calcutta-the-capital-of-culture.html
    5. http://www.dnaindia.com/entertainment/report-kolkata-remains-cultural-capital-of-india-amitabh-bachchan-1763111
    6. http://www.business-standard.com/article/pti-stories/foundation-of-kolkata-museum-of-modern-art-laid-113111400889_1.html
    7. "Sovan Chatterjee to be new Kolkata mayor". हिन्दुस्तान टाइम्स. नवदिल्ली. 6 जून 2010. मूल से 19 जुलाई 2011 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 26 अप्रैल 2011. नामालूम प्राचल |dead-url= के उपेक्षा कैल गेल (सहायता)
    8. "Ranjit the sheriff". द टेलिग्राफ. 1 जनवरी 2014. अभिगमन तिथि 17 January 2014.
    9. "New CP reaches slain cop's house with job letter". टाइम्स आउ इण्डिया. 16 फरवरी 2013. मूल से 11 अप्रैल 2013 के पुरालेखित. अभिगमन तिथि 17 फरवरी 2013. नामालूम प्राचल |dead-url= के उपेक्षा कैल गेल (सहायता)
    10. Lonely Planet West Bengal: Chapter from India Travel Guide (अङ्ग्रेजी मे). लोनली प्लैनेट प्रकाशन. 2012. आई॰ऍस॰बी॰एन॰ 9781743212202.Wp/mag/सीएस१ रखरखाव: नामालूम भाषा (link)
    11. Kolkata and West Bengal Rough Guides Snapshot India. रफ गाइड्स. 2012. आई॰ऍस॰बी॰एन॰ 9781409362074.