Wp/lzz/lat/Cemaleddin Afgani

İslamuri masimade Cemaleddin Afgani (Cemaleddin el-Afgani es-Seyid Muhammed ibn Safder han), 1838 3’anas Kabilişi xolos Kuner k’asabaşi Esedabad oput’es dibadu. Muslimani masiasete, aktivist’i do magazete ren. 19. oş3’anuraş İslamuri modernizmişi irişen beciti matkmepeşen arteri ren. Avrop’aş hegemonobaşa medgineri, menceloni art İslamuri noğaroba ağneburi isağinasunonya do icert’u. Emuşeni 19. oş3’anuras do 20. oş3’anuraşi geç’k’alas Muslimanepeşi dixape goxtu do İslamuri simadaşi omordinus notesiru. Edo moderni dido İslamuri oxonk’anas go3’vancğonu. Panislamizmuri simadaşi magedgine işinen.

Afgani 18 3’aneri t’uşakis Kabilis dodgitu do iptineri gurapa maçkine k’oçi baba muşi Safdarişen eç’opu. Afganik uk’ule ocaxi muşi k’ala Kazvinişen Tahranişa mextu do ekonaşisti çineri Şii makelame Akasid Sadik’işen dersi eç’opu. Afganik akşen İrak’işi noğa Necefişa mextu do otxo 3’ana k’onari Şeyx Murtaza el Ensarişen dersi eç’opu. Uk’ule Hindistanişa mendaxtu. Akonaşis Avrop’uri ilmi do ç’araloba k’ala ok’oiçinu. On3’uranuşi simada muşi k’aixeşa gamoçkinapu. 1857 3’anas xaci oqopinu şeni magzaloba qu do Hicaz, Misir, Yemen, Turkia, Rusia, Englizia do Frengia steri dido dobadonape goxtu. Ar 3’anas noqoneri magzalobaş k’ule Afganistanişa uk’uniktu. Em oras Afganistanis Muhammed Azamişi xe3alas dudveziri iqu. Englizepeşi desisete Muhammed Azamik, xe3ala Şir Alişa uncubaluşi Hindistanişa mextu. Akonaşis dido iqoropinuşi do didi faalietepe quşi Englizepes k’ai var a3’ones do Afgani Hindistanişen get’k’oçes. 1870 3’anaşi geç’k’alas Misirişa mextu do ekonaşis 40 dğa dodgituş k’ule St’amp’olişa mextu. Afganik St’amp’olis rt’uşi Meclisi Kebiri Maarifişa ak’atu do xalk’işa k’onferansepe meçu.

Afgani, 1871 3’anaşi Mirk’aniş tutas St’amp’olişen Misirişa mendaxtu. Akonaşis ovro 3’ana dodgitu do Misiruli gamantanerepes simaduri do siaseturi notesiru. Maç’arepe do masiasetepeşen didopek mamgure muşi iqu. Misiris dodgitut’uşi Hidiv İsmail Paşas zulmi do israfi muşi şeni ikazi oğodu do dobadonaşi timoşletineroba onç’inaps şeni muxalefeti uxvenu. Afganik simadape muşi umosi gont’alu şeni çkvadoçkva masonepeşi locaşa amaxtu. Naqoneri tutapes Englizepek faalietepe muşişen aşkurines do Misirişen gamaxtimu geçinadves. Afganik 1879 3’anas Misirişen xolo Hindistanişa mextu do İslamuri kianas gont’aleri didi texlik’e, matabietobaşi simada şeni Hayderabadis Er-Red-aled-Dehriyyin (Matabietobaşa reddiye) coxoni ketabi ç’aru.

Englizepek em orapes Misiris geoç’k’ineri Urabi paşaşi yedgitas geacginasya do Hindistanuri xalk’i emp’erialist’epeşa yudginuya do ognesşi, Afgani oç’opes. Yedgita içodinuşi Engliziaşa ekşenti P’arisişa mextu. P’arisis El Urvetul-Vuska coxoni art cemieti geodginu. Noğira muşi rt’u; Muslimanepeşi gonç’k’iru, yulvaşi gok’u3xinu do emp’erialist’epeşen moşletinu, İslamuri dobadonapes dulyapeş gen3’uranu do xilafetiş osağu. Afganik, İranişi şaxi Nasiruddinişi oç’andute İranişa oxtimu dolingonu. Mara şaxişen İranis reformi oxvenu ak’vanduşi şaxi k’ala ip’at’u do İranişen mendaxtu do 1886-1889 3’anapeşi oşkes Rusias dodgitu. 1889 3’anas şaxi Nasiriddinik xolo uç’anduşi İranişa mextu mara tenk’idi do islaxatişi ok’vandus naqonuşi şaxi k’ala xolo ip’at’u. 1890 3’anas zorite İranişen itxozinu. Afganik moşvacinu do oraxat’u şeni mk’ule oras Londras dodgitu do II. Abdulhamidişi oç’andute 1892 3’anas majura fara St’amp’olişa mextu. Afganis, skidala muşişi am devres didi ilmi do siaseturi gomorgva aqu do II. Abdulhamidişi oteşvik’ute Sunni-Şii dialogi do oxolosu şeni ixandu. Afgani 9 Mirk’ani 1897-s St’amp’olis doğuru.