Wp/lus/Thuziak lem pakhatna

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | lus
Wp > lus > Thuziak lem pakhatna

Nikum khan Chhingchhip a tanga mel 15 a hla Thentlang khua chu kan kal a, he ka pianna Thentlang khua hi ka ngainat em em thin leh ka naupan lai hun hlimawm ka hmanna hmun a nih a vangin ka lungte pawh a ti leng thin khawp mai. Kan khua hi ka kal khatin ka kal ve chhunah pawh ka ram chhuak vak ngai lova, amarawh chu, hmunhlui Raldan, ( thenkhat chuan chhu hlawh khua an ti) ka nu leh pate naupanna hmun tlawhin kan naupan laia lo hla kan fehna hmunte sulhnu Video camera nen kan han chhui chho leh a. He hmunah hian piang ve mah suh ila lung a va leng em. Ka nu leh pa, ka pi leh pute tuallen na a ni si a.

Tunhma kan naupan lai ( han ti ve khanglang ila) a lo hla a kan fehna thin ngaw khup mai thinte chu a lo thawvengin thing leh maute chu a lo chereu tawh hle mai a, a lum hulh hulh mai a, hah chang a thingbuk daihlim hnuaia hahchawlhna tur takngial pawh a vang ta raih mai. Thlifim vawt raih mai hah ti dam sawng sawng khawpa tleh thin chhemdam thlifimte pawh kha khawilamah nge an tleh bo zawh tak? Tuihal chang a Fiara tui kawng chhak lama luang ri her her thinte pawh kha tunah chuan an lo kangchat ta. Zoram nuam awitu Nungcha leh Savate hram ri takngial pawh hriattur a awm ta lo! A lunglenthlakin a khawharthlak ru riau mai.

Then khatna[edit | edit source]

Kan kumtin tlangram lo neih a vang hian heng kan nunna a tana thil pawimawh tak takte hi tihchereu a tih mang an la ni zel dawn! Pathian chuan khawvela thil awm zawng zawngte hi inring tawna in mamawh tawn turin min siam si a, tunah chuan kan inbuk hleih dawn ta hle mai, hei hian boruak tha lo, lei min, khawkheng leh thil dang tha lote siamin khawkheng a vanga buh leh bal tharchhuah tlemna chuan tam tlate a la rawn thlen dawn. Ruahsur hun takngial pawh a pangngai ta lo. Kan ramngaw tih chereu na chuan kan sik leh sa thlengin a lo nghawng chho ta a nih hi. Raldan khaw hlui luh dawnah chuan kawngthlang lamah thinglian tak mai kihthluk thar tih hriat tak mai chu a lo tlu zuah mai a, kei ASEP rilru pu ngang chuan min hruaitu Pu Valsawma hnenah chuan, “ Engatinge khu khu an kih thluk a?” tiin ka zawt a. Ani chuan, “ Khu thingkungah khuan Nauban a awm a, an lak duh vangin an kit a nih khu, theihtawpin kan thing leh maute hi lo a tana tih loh hi chu kan humhalh viau a sin mawle, YMA pawh kan lungawi lo khawp mai,” tiin min chhang a. Kei chuan Nauban lak duh vang maia kan nunna hnar oxygen min pe tu kum eng emawzat lo ding tawh han kihthluk ringawt mai chu ka lo ui ngawih ngawih mai a.

Tichuan hmanni lawk khan Bio-Diversity chungchangah, Mizoramah chuan ramngaw humhalh tha pawl Sailam khua, Bengkhuaia khuaah chuan kan kal leh a, an YMA hruaitu Pu Lalnienga leh Pu Joseph Lalzova ten tlawmngaiin an ramngaw humhalh chin tlema zawng min fanpui a. An ramngaw a la thain a vawt raih mai a. Thingphur nulate pawh kan tawk sap sap a, thing ding thalai kit a, dah ro phur mai lovin thliin a chhem thluk ro te leh thingtang ro mai mai a ni an phurh ni. An ni khua hi chuan thing leh mau hlutna an man chiang khawpin ka hria. Ram parva nge varung tih pawh hriat lohte pawh chu an thlawk ri pharh pharh mai a, rilru pawh an ti harh sawng sawng thei nia. A humhalh lamah pawh tan an la nasa viau a ni awm e. Marawh chu thingkung a Sakhi channa, mihring thutna an siam ka hmuh takah chuan tlemin ka rilru a hnual deuh. Sakhi rah tlan kungah ngei a ni leh nghal. An YMA hruaitute chuan vawi leh khata han inhrilha in sim tir duak a har thu sawiin theihtawpa sa kap lo tura hmalak pawh an tum thute pawh min hrilh kai zel a. Saw thil saw tu ten emaw vaw thiatin a chang thintu pa hian sim hlauh se ka ti ngawt mai. Tu tuten emaw ramngaw tha chu thlahlelin hah chawlh nan emaw, eng emaw research nan emaw an la rawn tlawh fo thin dawn si a, a rawn tlawh thintu turte chu ramngaw, thing leh mau leh nungchate hmangaihtute an ni thin dawn si a, thingkunga sa channa thingkham an hmuh mai chuan an thinlung a zuai phah palh ange.

Then hnihna[edit | edit source]

Eng pawh nise an ramngaw that vang hrim hrim pawhin an khuaah hian kan la pem vek lovang tih tunge sawi thei? Naupan lai tih loh chu ramngaw hnuaiah ka kal khat tawh bawk a, a nuam ka tiin ka naupan laite pawh chu ka hre chhuak rum rum mai a. Mahse thil pawi tak pakhat ka tawng leh ta tlat mai le. Chu chu Nauban ruk chungchang vawi hnih ka hriatna a ni.

An YMA hruaitu Pu Lalnienga leh Pu Joseph Lalzova chuan, “ Nauban a vang hian kan buai phah nasa a lawm. Burma lam Pawi/ kawl kan tihte hian kan Mizoram ramngaw tha-ah lutin Nauban hi an rawn ru chhuak thin a, a ven tak takin kan veng a, a chang leh kan in duty chhawk a, vawi khat pawh kan hual fuh tawh a, an ni pawhin midangin an tirh thu sawiin a hmanna awm ang an sawi thei chuang lova, kg khat hi Rs 600/ 700 te a lo ni awm e,” tiin. Nauban chungchangte chu kan sawi thui zel a, mithiamten kan nauban neih an sawi chi 250 zingah pawh hian a nazawng duh lovin Naubanah pawh a sin sei chi an lo duh hi a lo ni a. Pu Lalnienga chuan chutiang ang chu min hmuh nghe nghe a ni. An ni khua YMA hi zan pawh sawi lova nauban ruk tum tute veh thin an ni a, an chuanawmin an ngaihsanawm hlein ka hria a ni.

Patling 6/7 in a huho va kan ram ngawah hrehawm pawisa lo leh harsatna sawi lova riak chhuak meuha an rawn thawhchhuahna chhan chu ka ngaihtuah thui zel a, thil ho leh naran a ni hauh lovang le? a man an sawi pawh hi a ni chiah ang em? hei ai hian nasa takin a lo sang daih mai thei a ni. Kan ramngawa kan thil neihte hi tunah a hlutna hre mah suh ila a hlu tawk hle a ni tih chu tu pa mahin kan hai ta lo. Nakinah kan mithiamten an a hlutna an rawn chhuichhuaha a ram neitute ngeiin kan la hman tangkai theihna turin tuna kan ramngaw neihte hi vengtin khawtinin i humhalh theuh teh ang u. Min ruk zawh sak hnuah a tangkaina kan hriat chauh chuan khua kan tlai palh ange.

Heng Pawite/ kawl te hian a chang chuan kan hnampui ngei Mizote a la turin an chhawr thin bawk a, hlawh pawh tha tak an pe thin a ni awm e. A tangkaina kan la hriat loh naubante an lak mai bakah kan ramngaw chereu tawh lutuk tlema min la ti ziaawmtu thing ding thalaite an han kit leh ngawt mai thin hi chu a uihawm ngawih ngawih mai.

Enga tan nge an hman a? Enge a hlutna tih kan la hriat loh Nauban hi eng emaw tak a tan chuan an hmang ngei tih chu a lo chiang ta ngei mai, kan mithiamte hian chhui chiangin a thatna leh a hlutna han zawng chhuak teh u. Kan ram chhung ami te chu a ram neitu ngei hian kan hmang tangkai dawn lawm ni?

Then thumna[edit | edit source]

Kan ramah hian medical plant ( hnim hring/ rah a tanga damdawi siam chhuah) an tih, ramdangten an hman tangkai êm êm mai a tam hle niin Pu Pakhuangtea chuan a sawi a, hengte pawh hi a hmanna kan hriatchhuah tak tak hma chu i venghimin i humhalh tlat ang u. Kan tan a nih phak loh pawhin kan tu leh fate, kan ram leh hnam tan a ni. Humhalh han tih pawh hian YMA leh VC emaw, eng NGO pawl ko ah emaw dah ringawt lo ila, “Kei leh ka chhungte, tu leh fate tan a ni,” tih hre theuh ila a tha awm e.

Leimin a vangin mihring nuna hlu takin a lo tuar tawh thin a, Leikhi a vangin chhungkaw thahnem takin harsatna an hmachhawn bawk a, kan tui hnar tam tak a kang chat tawh a, boruak bal hip khawmtu leh nungchate tuallenna kan ramngaw hringdup thinte vah chereu an lo ni ta. Kum tina kan eizawnna vanga kan vah chereu hiau hiau laia tlema zawng lo phun belh hian nakinah chuan min chhan tawh dawn lo. Ramngaw leh Nungcha humhalh pawl/ ramngaw humhalh pawl NGO leh kan Forest Department ber berte hi a la hrilhhai tur kan ni. Hei hi a hlawhtling lo a nih ngat chuan enge kan hmachhawn tur i hria em?

  1. Nakin lawkah kan beisei ai hmain tam a tla ang.
  2. Khua hi i rin phak bakin a la lum dawn.
  3. Tui a tlem telh telh anga, nakinah phei chuan ram danga tanga chawk luh a la ngai anga, a rate a sang khawp ang.
  4. Hri tha lo tak tak nasa takin a la leng ang.
  5. Leimin leh leikhi a tam tawlh tawlh ang.
  6. Ruah rawn sur thin hi a tawp tawh ang.

Zing i thawh a, i mut a, office i kal a, i nuih a, eng thil thil emaw i ngaihtuah mai mai lai khan khing a chunga point ziahte khi i hnaih tulh tulh mai. Nunphung pangngaia i la awm theihna chhante pawh hi Forest Department/ NGO/ YMA leh VC te ramngaw humhalh that zar i la zo vang mai mai a nih hi.

Then lina[edit | edit source]

Mizoram hi India ramah ram zau lam chhuta ramngaw ngah ber niin kan mithiamte chuan an chhut a, mahse a ni lo. Mizo pa sawi dan a ngaw tak tak kan tih kha pakhat mah hmuh tur a awm tawh lo a chha a ni e. Kan ram hi ram fere a ni tawh. I zin kual a, i hawi kual a, ral khata hring dup emaw i tih kha ramngaw a ni lova, ram bua, chereu tawh thlai chinna tlak pawh ni tawh lo hnim to leh zam a nih kha. Ramngaw hi hmuh mai mai tur a awm tawh lo a sin. Ramngaw hmu tur leh tlawh chhuak tur chuan khawilai emaw a ramngaw humhalh tha pawl khua i tlawh ve a ngai ang. Sum leh pai i sen a ngai, tha i thawh a tul bawk. Engtikah emaw chuan ramngaw humhalh tha pawl khuate hi a tu ate pawhin boruak tha hip nan hah chawlh nan a hmang duhin chhungkua kuain kan la tlawh hun a lo la thleng ang. Tlawh chhuah mante pawh an la chhiar hlawm mai thei a ni. Chutah chuan ramngaw hlutna leh tangkaina chu real last an tih ang deuhin a tak takin kan la tawng dawn. A kaw tawpah i tawn ve kher nghak suh.

Kan eizawnna kan thlak vat loh chuan he Zoram nuam, thlifim dai tleh hiau hiauna hmun, nungcha leh savate tual chaina, luitui luang ri her herin a awih tlawmngaihna par vulna ramah hian lungngaihna, manganna leh thihnate chuan pul hri aia chakin min la rawn kuangkuah dawn a ni. Chutih hunah chuan chhuanlam dang siam a ngai lovang. KAN RAMNGAWTE KAN TIH CHEREU VANG A NI.

Thulâkna[edit | edit source]

  • Luah Lùra, Mitin tan thuziak lem, ZM khawlchhumi, Zeikawt, Aiawl, kum 2013.
  • Chhuaia, Kumin azir miau chuan, LKF Thawnthu buaipuitu pawl, kum 2011.