Wp/lus/Saihnuna

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | lus
Wp > lus > Saihnuna
Saihnuna
<spant style="font-family:Segoe script;">Saihnuna thlalâk i neih chuan rawn thawh la kan läwm hlë ang


A chanchin tlangpui
Hming Saihnuna
Pian kum Kum 1896
Thih kum Kum 1949, nikir thla ni 17, zirtàwpní
Sülhnu lam
Kutchhûak Khawvêl chhuahsan ila, Han thlir teh u romei zám kárah, Thihna Jordan kamah lungngaiin, Ṭap lo thei ka ni lo, Rihlipui khi thlafam léng kaina, Ṭapin an rüm ngai lo, Kan Lal Isua hmélma kárah
Chawimawina Mizo Hla Kungpui Mual-ah sengluh a ni
Hriat hlawhna ṭhenkhatte
Hla phuah thiam ropui, Mizote zinga ngaihsàn hlawh berte zinga mi a ni. A khawhar hla phuahho Mizote zinga sak hlawh ber an ni.

Saihnuna (1896- ) hi Leng lal, mizo hla phuahtu a ni a. Amah hi hlaphuah thiam anih hre tu leh, a hla phuahte ngaisanga tuipui em em tute zingah pawh a chanchin hre tam lo mai ni lovin, hre hauh lo te pawh a awm theih awm e. Tun tumah hian mi bak sawn lem lo mah ila a hla phuah thenkhat tarlan tul zual nia ka hriat te tarlan pahin, a chanchin tlemte han tarlang ila.

A hmel hmu phak leh a ti ti kotlang a han dak pha chin ngat phei chu dam an tlem tawh hle anga, a la dam chhun thenkhat te phei chu titi pui hleihtheih tawh loh te pawh an ni tawh ngei ang. An nu leh pa, an pi leh pute’n Saihnuna chanchin an naupan laia thawnthu hrilha an hrilh, tun thlenga sawi tur la hria mi engemawzat chu an la dam a, heng ho hnen atang hian mi thenkhat ten engemawti taka a chanchin an sawi, mi tute emaw phei chuan ngaih huat theih hial tura ziaka an dah, a nihna taka chhan ve emaw, a chhanna ziaka han dah ve remchang chiah si lo, a tulna hun leh hmuna anihna dik taka chutiang anga chhang thei mi engemawzat a khua leh tui Leng khuaah ngei pawh hian an la dam a ni.

Saihnuna chanchin ziahna ‘Lehkhabu’ tia chhal ngam a hranpa taka siam ala awm lo niin ka hria. A chanchin tlangpui tarlanna a hlaphuah bu, “ Leng Lal Saihnuna Hlabu” Compiled by Lalchuanga Ex Chief of Leng(S/o Saihnuna) Published by F. Ronguava Republic Venghlun, 1992 Copies 2000 te, Mizo hla phuahtu by C. Lalbiaknema - 2001, Copies 1000 te, Mizo hlaphuahtu leh kei by Brig. Sapliana Retd - 1998, Copies 1000 ah te tlem a zawng tarlan a ni hlawm a. Heng bakah hian Prof. Siamkima’n, ‘Zalenna Ram’ tih lehkhabu a siamah, ‘Thilnung Pathum’ tia hming pein Mizo hlaphuah thiam 3(pathum) te; Patea, Kamlala leh Saihnuna te hlaphuah dan leh an chanchin tlangpui a tarlang bawk a. Heta tarlan tak lehkhabu hrang hranga a chanchin an ziak bak tarlang thar lem lo mah ila, a chanchin ziahna bu ti tamtu atan a tlangpui ka han tarlang ve mai dawn a ni.

Pian leh murna[edit | edit source]

Saihnuna hi Fanai Lal inthlah chhawng zel atanga lo piang a ni a, a pa Pazika hi Khawhri khua ah In 400 vel neiin a Lal a, Vailian hmasak kum(1872) khan an hal darh vek a, hmar lamah Liankhama bel in Thiak ah an lut a, heta an awmlai kum 1896 ah Saihnuna hi a lo piang ta a ni. Ṭhiak hi tunah chuan ‘Zaingen’ tia hriat lar zawk a ni tawh a ni. Nausente anih laiin a pa unau Zaduna Khuangthing Lal bel in an pem a, Khuangthing pawh hi Vailian ṭumhnihna khan an hnawt darh leh ta a, heta tang hian a pa Pazika chu Major Shakespeara(Tarmita) khan Leng ram hi a pe ta a, 1898 ah Leng khua dinin hemi hmunah hian an awm nghet ta a ni.

Dan zawhkim chhoh[edit | edit source]

Saihnuna chu lo puitling chho in, kum 1924 nikir thlaah Pastor Vanchhunga kutah Baptisma changin Dan zawh kim a lo ni ta a. A nundan kawng tinreng chu tih danglama awmin, Zu in bansanin Kamis var leh kawrchung hak te chu a inchei dan ber a lo ni ta a. Zirna in mumal awm lo mahsela A AW B zirin ziak leh chhiar a thiam a, Lower Primary Standard a zir zo a ni. Chutiang nun danglam neia a lo awm takah chuan Pathian thu hrila vah a chak ta ber a, Tirhkoh hna a dil ta a. A dil ang ngeiin Tirhkoh hna zir tura thlan a lo ni ta a. Tirhkoh hna zir tura a inbuatsaih laiin a pa Pazika a thi ta si a, a pa aiawh a Lal ni turin a awm a lo ngai ta si a, Tirhkoh hna thawk ta lo chuan a pa Khua leh Tui enkawl hna chu a kutah a lo awm ta ani.

Lal rorel thiam[edit | edit source]

Thenrual pawl thiam tak, zai ngaina tak, mi lungleng thei tak a ni a, mirethei, chanhai leh khawhar chhungkua te a ngaihsak hle a, an inah te kalin Pathian thu te a hrilhin a tawngtai pui thin a ni. A hmel hmuh an chak avangin Zoram hmun hrang hrang atangin miten an pan thin a, a in a leng lo khawp a mikhual an neih chang a awm hial thin a ni. A rorelna thlahlel, khaw thenawm atanga pem chilh tu mi engmawzat an awm bawk a. Heng thlah kal zel te pawh hi vawin ni thlengin Leng khua milar leh langsar tak tak nita te pawh an awm zel a ni. Lal rorel thiam anihna hi vawiin ni thlengin a tu leh fate thlah kal zel ah a hriat hle a, a fate atanga vawiin ni thlenga a tu chhuan te hian Leng khua ah hian rorelna an la chang zel a. Khaihlak zauh chang te chu awm mahse a fate leh a tute hian vawiin ni thleng khawtlang rorelnaah chanvo pawimawh tak an la chang zel a ni.

N. Vanlaiphai biala hming lar ve pawl tak ani thin, Circle No. VIII Red Cross President hmasa ber a ni. Khaw hrang hrangah Welfare Committee te dinin a zin kual thin. Kum 1947 ah Advisory Council Member ah N. Vanlaiphai bial aiawh atan thlan a ni a, Sorkarin hnathawk tha leh mi tangkai nia a hriat avangin Ulhbun Laiphir leh Certificate 13 lai a pe a ni.

Hla phuah[edit | edit source]

Saihnuna hian Hla 98 lai a phuah a, a sulhnu thenkhatte chhuifiah hleihtheih tawh loh te anih avangin a hlabu ah hian hla 80 chauh tarlan theih a ni ta a ni. Lal ni chungin Pathian rawngbawl theih dan kawng a dap reng a, Lal ni chung a Pathian rawngbawl chu remchang chiah lovin a hre si a, hla phuah lamah a rilu a lo hmang ta a. Chutih lai vela a rilru chhungril tak, ama puanchhuahna, ama ziak a mi ngei lakchhuah chu han tarlang ila.

"Khawvel nun nawmchenna ata Kristian a ka inpekna atanga kum thum naah Kohhran Dan zawh kima ka awm hnu kum hnihnaah Pathian rawngbawlin a thu hrila khua fang vela kal chhuah hi ka rilruah a lo chhuak lian ber a, ka pa thih avangin Tirhkoh hna ka zir thei ta lova, mahni awmna khuaah zing zan a Pathian thu sawi a au fo mai chu mawi lo ka ti bawk si a. Engtin nge Pathian thu ka hril theihna ni ber ang tiin ka ngaihtuah reng fo thina, Kohhran upa te tanpuiin khaw chhungah theihtawpin tangkai dawn ila, a tirah chuan ‘kan Lal nge nge’ min ti ngei anga, min fak fiam hle mai thei a, a tawp ah chuan, ‘Kan Kohhran chu Lal thu hlir a ni’ tiin min rel anga, Kohran tibuaitu ka lo ni mai ang tih te ka hlauva. Engemaw ti tala Pathian tana ṭangkai ve chu ka duh si a, hetiang hian ka ngaihtuah ta a.

  1. Pakhatna ah chuan Hla hi Sermon tha kim tawi a ni.
  2. Pahnihna ah chuan hla hi lehkha thiam lo tan lehkha a ni.
  3. Pathumna ah chuan hla hi Kross thlirna entlang a ni.
  4. Palina ah chuan hla hi vanram leilawn a ni” tiin.

Chhim kil leh hmar kil ah Kohhran ho inkhawmpui na, chhak leh thlangah Kohhran ho Biak In tinah leh khawhar lusunna hmunah, lehkha chhiar thiam lote hnenah leh Kross kawng bote leh Kross hmufiah lote tan pawh entlang ah leh chunglam Vanram chanchin la ngaihtuah lo leh la hmu ve ngai lote tan rilru mitthla pawh a Van Khawpui ngainat nachang hre lote, chau te tan pawh leilawn atan tiin Hla phuah hi ka rilru a lian ber a lo ni ta a, chu chu Pathian in min hman a tumna ber anih ringin zak lovin ka rilrua thil lo lang chu ka ziak a, hla in ka sa chhuak ngam ta a ni.

Ka rilru a ka thil tum dan chu hetiang hi a lo ni a, khawchhung ah Kohhran hruaitu upa te hmingchhiatna a awm lohna tura tanpui zel tumna leh Pathian fakna hla siam hi a ni ta a ni".

A hlate dinhmun[edit | edit source]

Hnam ro min hnutchhiah tu, a thlarau deuh zawka kan sawi dawn pawhin hnamro min hnutchhiahna atana Pathian hmanrua pawimawh ber te zinga mi a lo ni ta. Saihnuna hla te hian sak a hlawh hle a, Hlabu siamtuten hla thluk leh key in mil deuh te hlawm khat, indawt deuha an dah vanga sak chhunzawm ni hauh lo pawhin Khawhar in zaikhawmna a mi pakhat hla phuah a zawna sak chhunzawm leh sak nawn hlawh ber te zing a mi a ni.

Kum 1947 ṭau thla atang khan Asthma natna a nei ṭan a, Kum 1949, nikir thla ni 17-ah kum 54 mi niin a boral ta a ni. Leng khua a ro a rel chhung hi kum 22 a ni.

Hun leh ni a ral zel angin Lehkhabu te leh Hlabu te pawh an lo ral ve zel a, vawnthat tawk awm mahse a nawlpui a hmuh tur te a van thin avangin mi thahnemngaiten Hlabu an siam thin a, chhut chhawn zel a lo ni a. A phuahtu phuah dan ang ni hauh lova fimkhur loh vanga dik lo taka chhut chhawn te, a chhu chhawngtu in a phuahtu phuahdan ni hauh lova ama ngaihdan anga a lo siam rem ve ngawt avang te leh hla phuahtu ni lo puiin ka phuah a lo tih ve avanga hla thu lo danglam ta a tam hle a, Saihnuna hla ah pawh hian chutianga sawi tur chu a tam hle a ni. Tun tumah hian a hla lar zual thenkhatte chauh kan sawi hman dawn a ni.

Hlabu tam berah tarlan anih tawh avang leh kan rilru leh kan lei in nghet taka a vawn tawh avangin inhruai dik a harsa dawn tih chu hriat sa. A tu leh fate leh a hla Original hrechiang em em tute pawh hian a phuahtu nihna bo thak khawpa danglam em ta lo chu thin dam lo takn mite rualin, mite sak angin kan sa liam ve ta zel mai chu a ni a. Awmze nei leh danglam taka hmalakna a awm te anih ngawt loh chuan a phuahtu phuah dan dik tak hi kan inhriattir mawl tawp anga, kan inzawm tir chuang hlei lo ang a, chutiang avanga ngawih bo pui erawh chu a phuahtu thlarau a zahawm hle si a. Beiseina sang lem lo mahse a phuahtu thlarau lainatna leh zahawmna chuan sawi lo thei lo ah min siam chu a ni si a.

Hla chuh buai leh hriat sual[edit | edit source]

Saihnuna hla chhut sual palh leh chhan dang avanga dik lo zawka tarlan te leh midang phuah anga sawi tuten Original hre hlek lova a awmzia bo thak khawpa an tarlan thenkhat lar zual te han thur chhuak ila.

  1. "Thal favang kawl eng leh Turni pui khi" tih hla chang 2 na tlar 4 na a “ Tuk ram lentu a kai chiai e, chhaktiang daiah” tih hi, “ Tuk ram lentu a kai” tih ni lovin, “ Tuk ram lentuah kai chiai e” tih zawk tur a ni. Romei, engtia upa nge tih pawh sawi theih loh ten khawchhak lam ram leh thing te a han bawm vel sawinan “ Tuk ram lentuah kai chiai e” tiin a sawi a ni. Hei hi a ma hlabu a chhut dan dik tak a ni. Tin, hemi dawt chiah tlar ah “ Tuahpui vau a zem” tiin hlabu tam berah chhut a ni. Ama hla phuah bu ah ngei pawh ‘Zem’ tia chhut a ni. Hei hi chhut sual a ni, ama ziak ngei leh a sawi dan tak chuan, Ram ngaw kara Fartuah leh Vau par lo ze chuai sawinan “ Tuahpui Vau a ze, thinlai a zing riai e” a ti a ni. Tin, he hla chang 4na tlar 1na “Favang ni eng tlai tla amawi ti u”tih hi ‘mawi ti u’ tih ni lovin mawi ti ve tura sawmna “mawi ti u’n” tih tur a ni e. Chang tawp ber tlar 4 na a, “Chhawrthlapui khian kan vangkhaw zawl a en ruai e” tih hi a hranpa taka vansang lam phuahna a ni lova, Chhawrthlapuiin an khua a rawn chhun eng hlimawm zia sawiin, “Khian’ ti lovin, “ Chhawrthlapuiin kan vangkhaw zawl a en ruai e” tiin a phuah a ni.
  2. Pathian ralthuam hmangtute chu, Chatuan tlang chhipah an leng; Hei hi hlabu tam bera chhut dan a ni a. A satute pawhin an sak dan ber a ni. He hla tlar 2 na a, “Chatuan tlang chhipah an leng” tih a ‘Leng’ tih tak hi Leng ni lovin ‘Chawl’ tih zawk tur a ni. Lungngaih awm tawh lohna hmun, Ral muang tak awm sawina a ni a, Leng satliah lova awm tur te sawi nan “ Chawl” a hmang hi a inhmeh zawk a ni.
  3. "He lei hi chatuan ram a tling lo" tih hla chang 2 na, tlar 3 na a “Min hruai zel la aw min kai la” tih hi, Hruaizel ni lovin, “Hruai ve” tih tur a ni. Partin vulna ramah hruaizel a ngai tawh lo. Chu rama hruai ve ngei a duh avangin, “Min hruai ve la aw min kai rawh” “Tah lai min hnem rawh” a ti zawk a ni. Hei hi ama hla bua a chhut dan dik tak pawh a ni.
  4. "Tap lo thei ka ni lo, aw ka lainate kha" tih hi hlabu tam bera chhut dan leh mi tam berin kan sak dan a ni bawk. Saihnuna hian Lungreng tlang khawthlir atanga chhim lam leh hmar lam ram te leh khawchhak lam Halkha tlang dung te lan theihna atanga Tiau Lui kir leh hauh tawh lo tura a luang ngut ngut mai te chu thlirin, kir leh hauh tawh lo tura kal ta te ngaihtuahin “ Tap lo thei ka ni lo aw ka lainatte kha” tiin kal ta te chu a phuah a ni.
  5. Fiara tui hlaa, "Rihlipui hi thlafam lengkaina" tih hi Hlabu tam berah "Rihlipui khi" tiin an ziak thin. Saihnuna hian Fiara tui hla a phuah dawn hian Rihdil, dil lian tak leh Ropui tak, pi pu ten mitthi kalkawng ti maia a hriat leh Fiara tui, tui ti chip chep, thal lai phei chuan a kang chat mai awm mang e tih mai tura lui te ni siin Zofate thinlunga hmun an luah dan chu khaikhinin, “Rihlipui hi thlafam lengkai na - Nang Fiara tui chhim leh hmar thlang sakhming tlang zel chu” tiin a phuah a ni. Tin, he hla chang 2 na tlar 3 na a “ Suihlungrual dawn hnu” tih tur anih laiin hlabu dangah “ Suihlung rual tawh hnu” tia tarlan vek a ni. Lungrual taka Fiara tui lo in tawh te chu a rilru a ngaihtuahin, “ Suihlungrual dawn hnu” a ti a ni. He hla chang thumna tlar hnuhnung ber a “Dawn lo zaleng reng hi an awm lo che” a han ti leh “ Suihlungrual dawn hnu” a han tih hi hla thu kalhmang pawh a ni zawk a ni.
  6. 'Khawvel chhuahsan ila hnutiang hawi tawh lovin' tih hla chang khatna tlar lina a “Pialral rammawiah min nghak e kumkhaw nawmna ah chuan” tih laia nawmna tih hi kumkhaw nunna tih zawk tur a ni a. Hei hi Original a ni e.
  7. "Han thlir teh u romei zam karah" tih hla chang 2 na tlar 4 na “Par lai tlai ni an liam” tih hian inhnialna a tichhuak hle a. Puar/Tlai ni liam ta anga sawi te,”Tlain an liam” tih te, ni fang tla anga “Tlai ni a liam” ti a sawi te pawh an awm bawk. “Tlai ni a liam” tih tak hi hlabu tam bera chhut dan pawh a ni. Chhunthangan a nupui boral ta a ngaih em em Nu-i tia a koh thin Lawngthluaii chu a thih atanga reilote, inriak te pawh a la neih laiin a mumangah midang pariat laite nen hmun zawl phul nuam takah a hmu a, “Kan leng dial dial lungrual kimin kan awi Lalnunnema” tia lungrual taka her liam ta te chu sawiin “Par lai tlai ni an liam” a ti ani. Hun lo taka kal ta lungrual taka liam ta te sawina mai ani e

Thulâkna[edit | edit source]

  • Lalrinthanga, Saihnuna leh a hlate. blog thuziak [[1]]
  • Vangchhia, H., Mizo lal Saihnuna Fanai leh a hlate. misual.com thuziak [[2]]