Wp/lus/Darnghingi

Pi Darnghini hi a chak vak loh hnu Chawngpui Venga a lo awm ngheh hnu khan hmanlai titi sawi pui tur a duh hle a, vawi khat a fanute hnen a a lo riak chho chu ka va kawm a. A han titi kal phungah a chanchin dik tak hi tun emaw bul deuhin hria se tih a duh ni ngeiin ka ring thei a.

Hetiang hi chhungkuaah an lo zep hle nge ni an lo inkhap hle emaw tih hre chiang lo chuan han phur pui teh hlut pawh ka inthlahrung ru ve deuh va. Mahse, Lali te ngei pawhin min khap teh vakna ti lang lova ka hriat avangin ngampa deuhin ka ti ti pui ta a.

“Tunge Lungleh SDO 1910-12 velah tih i hriat theih chuan chu chu ka pa ani,” a ti a. List in-ah ka va en a, Lungleh SDO R.W.Vonmorde, Eastern Bengal & Assam Provincial since 4.5.1910-18.4.1912 a lo ni ngei a.

A sawi danin heng hun lai hian a nu-te hi hmeithai fa anni a. Mautam tam (1911) lai a ni a, mi tam tak Mission chawmin an awm a, chung zingah chuan a tel ve a. SDO sap chuan ama bungalow-ah a awmpui ta a, tleirawl hmeltha deuh a ni ta ve ang, an lo induh ta a ni.

Ṭhen khatna

He Sap hian neih tak tak ngei pawh a duh a, mahse Missionary te khan Sap-in Mizo nupui a neih chu an rem ti lovin pumpelh tir dan an dap nasa hle in a rin theih a. Chuti chung chuan transfer-a a kal dawn pawhin, “Tlabungah ka lo nghak ang che a, min rawn zui dawn nia” tiin a la chah ta zel a.

Hetih lai hian, “Nang nen kan inneih loh chuan tumah dang ka nei lovang a, fa pawh ka nei lovang” a ti ani awm e! A nu kha hmeithai rethei tak a ni a, a fate zinga eitling ber tur hetia hmuh phak lohvah, ramdanga kal bosan tur chu ngai ngam lovin a phal ta lo a ni awm e.

Chutih laia Missionary-te bula khawsa Pu Khawnghinga nen chuan an inneih tir ta ani. Missionary te hian Sap laka Mizovin fa an neih hi pumpelh dan an dap hle ani kan ti thei awm e. A lo pian hian Mizo fa anih loh hi tumahin hai chi a ni si lova, mahni fa tak lo te pawm a har si nen a pa hian fa tak chiahin a pawm ta hmiah niin a lang a. Missionary te influence a tel chu a rinawm hle a ni.

Hetia Pi Darnghingi a lo seilian lung fing ve chho zel hian thu tam tak a lo hre chho ve zel a. Kum 15 mi vel anih lai hian Sapram Bristol atangin Miss Glover, Baptist Secretary chuan Serkawn Mission a rawn tlawh a. A rual hian Miss Mansen a lo tel ve a. Chu Sap-nu chuan Pi Darngingi vei vak vel chu min la sawn lo lek hian ngun em em hian a lo thlir thin a ni awm e.

Present te pawh eng eng emaw chu a pein kawm te pawh a kawm ani awm e. Mahse an relationship lam hawi thu engmah a sawi chuang lo.Chutih laia an hotunu “Miss Chapman”, Pi Zirtiri chuan, chung Sap khualte an hawn leh hnu daihah “Ka vahnu (niece) a ni” tih thu a sawi chu a hrilh chauh a ni. Saprama a haw hnu pawhin lehkha pawh a rawn thawn awm e. Heng hian a rilru a ti buai deuh ani ang, amah tleirawl a lo ni ve ta bawk a, vawikhat chu a Nu chu a zawt ta chawt mai a ni awm e. Tichuan a pian dan tobul chu a hrechiang ta chauh a ni.

Ṭhen hnihna

Serkawn School a zir zawh hnu hian Shillongah High School a kal ta a. Nula hleitling tak leh hmeltha tak a lo ni tawh a. Cherra kal tlangin Sillong kal angai a. Lui kanna (river crossing)ah Kuli (Daju) hian passengerte an phur kai thin a ni awm a. Pi Darnghingi hi a sei si a, an han phur tur chu a lu lamah a buk thla ta thin a ni awm a.

Chutih lai chuan Booth Sap (EAC) tlangval chuan a lo thlir reng a, a lo ngaizawng hle hi a ni awm e. Mizo zirlai leh Mizo Police-hote bulah a ngaihzawn thu hi a lo sawi thin ani awm e. Nupuia neih a duh thu te a lo sawi fo ni tur a ni!

A kum leh Shillongah a Pa nen an kal a, Pu Buchhawna Shillonga a thawk ve tan chu a IN-ah an zuk thleng a. A hma chuan Booth Sap hi Pu Buchhawna inah hian a chanchin zawtin a lo lang fo awm a, mahse an zuk thlen chinah chuan an intawng fuh leh ta hauh si lo. Booth-a lah chuan Mizo a hmuh apiang hnenah a ngaihzawn thu leh nupuia neih hial a duh thu chu a sawi a ni ang, an hre huai hlawm si. Mahse vawi khat mah an intawng fuh si lo.

Pi Darnghingi chuan zir zo lovin Mizoramah a lo hawng a, an khaw lamah awmin rei vak lovah pasal a nei ta a ni. Hetih lai hian Booth Sap pawh chuan a la zawng zel a, Aizawlah Pi Darnghingi ngaihven chuan a lo zin chho va, Aizawl a lo thlen chuan pasal a neih tawh thu an lo hrilh a, beidawngin a hawng leh ta a ni.

Chutiang chuan Samthang Lalnu leh Zirtirtu nih chu kawpin, a hun lai leh hmun atan chuan dinhmun awhawm tak nen a hun a hmang liam a, Pathian malsawmna pawh dawng hlein fanau lamah pawh an tluang chho hle nghe nghe a ni.

Ṭhen thumna

Hetia a pasalin a boral san hnuah mahni a khawhar deuhva a awm hnu hian a hun liam tawh te hi a ngaihtuah chhuakin a lung a leng thin ni awmin ka hria. Tiang hun lai taka a ni beng thleng nge ka hre lova, kum 1958 lai khan Kotagiri, South India-ah Pi Zirtiri leh a hote an awm zuina ah tumkhat chu Sap Putar pakhat hian chenna In-ruak a rawn zawng a.

Ṭhen lina

Pi Zirtiri Mizo awmpuite nen an inbia a, amah mai a nih thu leh Mizoram mi an nih thu an sawi atang chuan ani pawh chu lamah chuan SDO a nih tawh thin thu a sawi an ti a. Heng thu te Pi Darin a hriat hian a Pa kha ni ngeiin a chhui a, a nu a lo tiam ang khan nupui leh fate pawh tumah ka nei lovang a tih te kha a lo hlen chhuak ta ngei a ni ang tiin a rilruin a chhui ta zelin a lung a leng thei em em niin ka hria.

A thu hrimin Pi Darnghingi chanchin hriat hian sawi thiam har tak hian min vilh thei a. Hriat loh law law ni si lo, a tak hmuh tur awm si lo! Mumang ang deuh ruai vekin a tham ral leh si thin a. Kan sawi tawh ang khan a thatlai hun te chu hlim takin hmang liam mahse, a tar chak loh khawhar hnu khan ‘Mumang’ ang deuh ruai thil awm thin te kha a rilru ngaihtuahna a lo la peng nasa hle thin dawn tih kan hriatthiam pui awm e. Chuvangin a chanchin ziktluak dik tak hi tute tal sawi pui kha a lo thlahlel ni ta in ka hre thin!